Neerlandia. Jaargang 40

Nieuwe vindingen
nieuwe woorden

Potgieter heeft in ‘Jan, Jannetje en hun Jongste Kind’ Jan Salie bij de ooren getrokken. Dr. W.H. Staverman doet dit, in een opstel in de Gids ‘Jans op één na jongste kind’, dat hij op pensioen gezet wil zien. Een oplossing die overweging verdient. Toch zouden wij Jan den Schoolmeester niet geheel in een hofje willen duwen. Toch zouden wij - o, heel schuchter, o, ‘geheel vrijblijvend’ - den bleeken verstudeerde af en toe willen verzoeken een oog in het zeil te houden, opdat de Nederlandsche taal niet heelemaal stuurloos de wereldzee opvare. Een enkele maal moge de koers naar een beproefde zeekaart, inplaats van naar smaak en inval worden bepaald. In het bijzonder zouden wij dit den loodsen willen aanbevelen.

Inval en stemming krijgen te veel te zeggen, gemakzucht geeft meer en meer de richting aan. In een onlangs verschenen letterkundig werk, op welks titelblad een beroemde naam staat¹⁾), dartelen kranten-, handelsagenten-, wijkblaadjestaal en germanismen dooreen, dat het u schemert voor de oogen. Hier zijn van Hoofts en Vondels en Potgieters kunstvol smeedwerk sauspannetjes gemaakt. Moeten wij sinds lang wennen aan bazaargoed als vanaf en vanuit, aan stilleggen en opstandig, vooruit maar! Van Dale laat dat wel weer door, als hij daarachter den naam van een veelgelezen schrijver of schrijfster kan zetten. Doch waar moet het heen, wanneer wij een hoofdartikelschrijver een nieuw handelsverdrag zien ‘begroeten’! Wie zulk een idiotisme gebruikt kent evenmin goed Nederlandsch als Duitsch. Uit onzen H.B.S.-tijd herinneren wij ons, hoe vreemd wij stonden tegenover de uitdrukking ‘an Andernach vorbeigefahren’ en hoe wij dat onthielden voor het geval dat wij eens ‘echt Duitsch’ moesten schrijven. Thans heeft de groote hoop zich meester gemaakt van dit ger-

1) Wij behoeven dit boek niet te noemen; men mocht eens denken, dat het een uitzondering was.

[p. 28]

manisme; onze letterkundige van daareven loopt met dien grooten hoop mee en laat menschen en dingen aan zich voorbijgaan, neen zichzelf aan zichzelf voorbijgaan. Het ontbreekt er aan, dat hij dit ‘vanzelfsprekend’ noemt of misschien wel ‘onontbeerlijk’. Wij voor ons vinden het, om in zijn taal te spreken, ‘verbluffend’ en wel ‘zonder meer’. Deze letterkundige, die leerzaam verwart met leerrijk; waardevol niet versmaadt; gevoelens laat ‘verslaan’ (verslaggever van), van ‘doorsneelitteratoren’ en van een ‘doorsneeziel’ spreekt is, let wel!, leeraar in het Nederlandsch. Waar de herder zoo huppelt, slaat onvermijdelijk de kudde op hol!

Onze luchtvaarttaal is in één woord bargoensch. Nieuwe vindingen - nieuwe woorden zoudt gij denken? Ho maar! Neemt over het vreemde woord, zooveel te rijker de taal! Inderdaad? Hier zouden wij Jan den Schoolmeester toch wel even uit zijn hofje willen halen om te vragen of piloot voor bestuurder, cockpit voor hennegat, stuurstoel niet onzinnig zijn. Piloot, klakkeloos overgenomen uit het Fransch, beteekent loods, wat een vlieger niet is; cockpit staat gelijk met het Nederlandsche hennegat, de ovale ruimte waarin de bestuurder van een officierssloep zit. Op Engelsche oorlogsschepen is het een deel van het orlop deck (verbastering van het Nederlandsche overloopdek). Evenzoo zouden wij willen vragen of starten, taxiën, stuntvliegen, threepoints landing, hangar en outillage niet dubbel en dwars mal en onnoodig zijn, als men even goed afrijden, voortrollen, kunstvliegen, driepuntslanding, loods en uitrusting kan gebruiken? Allicht deed Jan ons ook voor andere vreemde uitdrukkingen een goed Nederlandsch woord aan de hand. Want zou men voor propeller niet schroef, voor remous niet luchtkolk, voor cabine niet kajuit, voor steward hofmeester, voor dashboard instrumentenbord, voor fuselage romp, voor plafond hoogtegrens, voor vol plané zweefdaling in de plaats kunnen stellen? En ware niet vrille met spiraalduik, looping met lusduikelen, stabilovlakken met evenwichtsvlakken, aileron met landingsklap, carburator met vergasser, bougie met ontsteking, levier met stuurknuppel, drift met weerstand, lift met opwaartschen druk te vertalen? Wanneer onze talrijke taalgeleerden, menschen die een doctorsgraad in de letteren hebben behaald, nog niet in staat zijn, met hun allen een nieuw vak, een nieuw beroep, waarin Nederland zich onderscheidt vooraan in de rij der volken, aan Nederlandsche vakwoorden te helpen.... ja dan zouden wij bijna geneigd zijn, met Dr. Staverman uit te roepen, ‘zet ze op wachtgeld!’

H.S.M. VAN W. CROMMELIN.