Neerlandia. Jaargang 28

Generaal J.B. van Heutsz. †

11 Juli 1924.... Op dien dag is er een man van den Nederlandschen Stam heengegaan.... een man!

‘Niet kletsen, maar doen,’ deze kantteekening moet Gouverneur-Generaal Van Heutsz eens hebben geplaatst op een wijdloopig verslag van iemand, die naar den zin van den kleinen krachtman te veel schreef, maar te weinig deed. Hebt Ge, lezer, de oogen van dien kleinen man wel eens gezien? Al hebt Ge ze evenals ik ook maar een paar maal in Uw leven en dan nog maar een kort oogenblik gezien, dan gelooft Ge die anecdote, evenals ik. ‘Niet kletsen.... maar doen!’ ja, zoo moet de lijfspreuk zijn geweest van dien klein gebouwden man.... van dien reus van de daad!

O ja, ik zou een bijschrift maken bij de beeltenis van Generaal Van Heutsz, die 11 Juli 1924 te Montreux is overleden, en een dergelijk bijschrift begint gewoonlijk anders, n.l. met de vermelding van plaats, jaar en dag van geboorte, van de inrichtingen van onderwijs. die de afgestorvene heeft bezocht, zijn eereteekenen, enz., enz. Maar toen ik mij neerzette om iets over Van Heutsz te schrijven, werd ik onmiddellijk bevangen door het beeld, dat mij voor den geest kwam, het beeld van een Nederlander, die ondanks miskenning en tegenwerking groot en geëerd is geworden door zijn daden, door zijn doen... en ik kon niet nalaten die heerlijke woorden in herdenking te brengen, die den geheelen persoon van Van Heutsz kenmerken: ‘Niet kletsen, maar doen!’

Het spreekt vanzelf, dat iemand. die dergelijke woorden durft te schrijven op een deftige, vermoedelijk uitstekend gestelde ‘memorie’ van een hooggeplaatst ambtenaar, veel vijanden, althans veel tegenstanders moet

[p. 134]

hebben gehad. Zeer velen hebben indertijd bedenkelijk het hoofd geschud over de krasse wijze, waarop Van Heutsz, reeds als jong officier, zijn meening durfde te zeggen over en tegenover zijn meerderen.... Maar hij zag, dat de boel in Atjeh verkeerd liep, hij zag, dat

Generaal J.B. van Heutsz.

al het werk, hetwelk ‘Koning Eénoog’ - dat was Karel van der Heijden - had gewrocht, door karakterlooze voorzichtigheid weer afbrokkelde, en hij kon zijn mond niet houden! Hij heeft gesproken, luid en opzienbarend en daarna heeft hij gedaan, eerst als troepenbevelhebber op Atjeh, daarna als Gouverneur van Atjeh en ten slotte als Gouverneur-Generaal op den troon van Buitenzorg, toen hij orde, rust en welvaart in Indië bracht door met krachtige hand overal in Nederlandsch-Indië, dus ook in de Buitenbezittingen, het Nederlandsche gezag tot een werkelijkheid te maken.

Een sieraad van onzen Stam is heengegaan; een man, die tot eere van ons Volk heeft geleefd.... Tot eere van ons Volk, ook in dit opzicht, dat het ons Volk tot eere strekt, dat kuiperijen, noch kleineering hebben kunnen bewerken, dat een man als Van Heutsz niet dwars door allen tegenstand heen is gekomen op de plaats, waar hij tot heil van Moederland en Koloniën behoorde te zijn. De vereerders van Van Heutsz zijn in de meerderheid geweest. Er moet een wonderbaarlijke bezieling van hem zijn uitgegaan op allen, die met hem in aanraking kwamen.

Van Heutsz heeft in zijn leven niet veel geschreven. Voor zoover mij bekend, is van zijn hand alleen maar de opzienbarende brochure over de toenmalige lamlendige Atjeh-politiek verschenen. Hij praatte niet, hij deed.

En nu is hij heengegaan, Joannes Benedictus van Heutsz, geboren den 3den Februari 1851 te Coevorden, in 1867 bij het Instructie-Bataljon te Kampen in dienst getreden; 13 Augustus 1872 benoemd tot tweedeluitenant.... 5 jaar vóór zijn tijd kolonel.... enz., enz., 1898 Gouverneur van Atjeh, 1904 Gouverneur-Generaal.

Het stoffelijk overschot van den grooten man rust thans in vreemden bodem, bij Montreux, maar - het spreekt van zelf, daar blijft het niet! Natuurlijk zal het binnen niet te langen tijd naar het Vaderland worden overgebracht... daarvoor zal het Nederlandsche Volk wel zorgen!

K.E.O.