Neerlandia. Jaargang 27

[p. 121]

H.M. KONINGIN WILHELMINA 1898 - September - 1923

[p. 122]

[Nummer 9]

Een nederlandsche gedenkdag!

De geschiedenis van de laatste vijfentwintig jaren, de ontwikkeling van het Nederlandsche volk en de Nederlandsche beschaving is naar aanleiding van het zilveren feest der Koningin door zoovele bevoegden in bijzonderheden beschreven, dat het overbodig mag heeten te pogen ook hier daarvan een beeld te geven, te meer en te eer, omdat wij ons hier zouden moeten bepalen tot een uiterst vluchtige schets.

Toch mag dit nummer van Neerlandia niet verschijnen, zonder een woord van erkentelijkheid jegens de vorstin, die sedert den aanvang haar plicht tegenover Nederland een voorrecht heeft geacht, en die een beschamend voorbeeld was van vrome toewijding aan de Nederlandsche zaak.

In hare eerste proclamatie zeide Koningin Wilhelmina: ‘Mijn innig geliefde Moeder, aan wie ik onuitsprekelijk veel verschuldigd ben, gaf mij het voorbeeld van een edele en verheven opvatting der plichten, die nu op mij rusten.’

Dat woord van dankbaarheid jegens de groote voorgangster en deze zonder eenigen ophef uitgesproken wil tot plichtsaanvaarding zou ons Verbond op dezen herdenkingsdag van de Nederlandsche landsmoeder tot het zijne moeten maken.

Aan de groote verplichtingen tegenover de vorstin, die steeds op de eerste plaats Nederlandsch was, twijfelt niemand. De gevoelens, die zij aan het overgroote deel van het Nederlandsche volk in Europa en andere werelddeelen alsmede aan hen die, ofschoon geen Nederlanders, behooren tot het Nederlandsche Staatsverband, inboezemt, mag men gerust kenschetsen als innige liefde. De wijze, waarop zij met onvermoeibaren werklust en algeheele overgave hare roeping vervult, is voor ons een niet minder edel en verheven voorbeeld dan dat van Koningin Emma voor hare dochter.

Het leiderschap van Koningin Wilhelmina, uit recht van geboorte, maar veel meer nog door gestagen doelbewusten arbeid eerlijk verworven, is voor alle Nederlanders, waar zij ook toeven, een voorrecht, dat zij zich alleen waardig kunnen betoonen, door haar voorbeeld te volgen. Dien eisch stelt bovendien de eerbied en de sympathie, die onze stamgenooten in ander dan Nederlandsch staatsverband levend, koesteren voor de Koningin als middelpunt van den Nederlandschen stam.

Ernst, nimmer verflauwende toewijding, sterk verantwoordelijkheidsgevoel, diepe eerbied voor anderer recht, ontoombare werklust, waakzaamheid, scherp begrip voor zakelijke mogelijkheden, en zuiver gevoel voor de ontroeringen, die menschen tot daden brengen, een veel omvattend, juist onderscheidend verstand, ruime belangstelling, persoonlijke moed, het vermogen zichzelf achter te stellen, indien dat met recht kan worden gevorderd, en de wil zich te handhaven tegenover onredelijke aanspraken, besef van de grenzen van eigen kunnen, en critische toegankelijkheid voor deskundige raadgeving, vroomheid zoo innig en echt, dat zij van uiterlijk vertoon kan afzien, karaktervastheid, het vermogen om mede te leven met wie lijden, en de kunst daarvan zonder veel woorden te doen blijken, dat zijn enkele van de eigenschappen, welke van zelf in de herinnering komen, als men denkt aan de vorstin, die haar zilveren feest viert. Het zijn eigenschappen, die een leider te stade komen, tot eer strekken. Aan die eigenschappen, zal men het wel mogen danken, dat Koningin Wilhelmina nieuwen inhoud wist te geven aan de uiterlijke betrekkingen tot het Nederlandsche volk, toen de omstandigheden die grootelijks wijzigden.

Het was een moeilijke erfenis, die zij aanvaardde. De Koningin-moeder had haar taak als regentes vervuld op een wijze, die weliswaar het recht gaf te verwachten, dat zij hare dochter uitnemend had voorbereid voor de taak, die de jonge vrouw te wachten stond, maar die tevens geweldige eischen stelde aan hare opvolgster.

Daar was meer, dat deze taak verzwaarde. De raad van voogdij, de moedervoogdes bovenal, wist zich in het werk der opvoeding der toekomstige koningin gerugsteund door een soort aartsvaderlijke toegenegenheid van het volk, tot dit ‘Kind van Staat’, de laatste uit een geslacht, dat door gemeenschap van verleden en gezamenlijk gedragen leed, op 't allernauwst verbonden was met het volk tot welks leiding het werd geroepen. Dat moge de taak der ambtelijke voogden hebben verlicht, voor de pupil was er de wetenschap, dat al deze tienduizenden medevoogden haar gade sloegen met dien oudertrots, die teleurgestelde verwachtingen als een grievend onrecht zou beschouwen.

Verleden en toekomst stelden aldus zeer bijzondere eischen aan de jonge vrouw, die geroepen werd tot een troon.

Luttele maanden na dien zou men Koningin Wilhelmina kenschetsen als ‘den eenigen man op een Europeeschen troon’, toen een van hare oorlogsbodems den leider van een der Zuidafrikaansche Boerenrepublieken naar een veilige haven bracht, waar hij te midden van een taal- en stamverwant volk de rust kon vinden, waarop zijn leeftijd en de wijze, waarop hij zijn leven had besteed, hem ten volle recht gaven.

Hoe duidelijke taal de stamverwantschap sprak bij het volk, had de zending van hulpinrichtingen voor de gewonden te velde bewezen; den stap, dien minister De Beaufort deed, om den vrede tusschen de Boerenrepublieken en het Britsche rijk tot stand te helpen brengen, zal men evenzeer mogen verklaren uit het feit, dat bij vorstin, volk en regeering de stem van het bloed luide sprak.

De jonge vrouw werd echtgenoote en moeder, het ‘Kind van Staat’ werd de vorstin, van wie niet alleen meer groote verwachtingen werden gekoesterd, maar die door haren arbeid en hare toewijding een vanzelfsprekend recht verwierf op eerbiedige medewerking van haar volk.

Toen kwam de tijd, die de banden tusschen volken en vorstenhuizen op een zeer zware proef stelde. Aan Koningin Wilhelmina werd - gelukkig! - niet de gelegenheid geboden ook onder omstandigheden van militairen aard te doen blijken van dien persoonlijken moed, waarvan haar optreden zoo dikwerf getuigde. Geen overwinning schiep hier de voorwaarden voor dat gevoel van waardeering der leiders, dieper, naarmate het bewustzijn sterker was, dat men zelf offers had gebracht voor de verlossing uit het lijden. In betrekkelijke machteloosheid had het Nederlandsche volk de dingen moeten aanzien,

[p. 123]

zich er toe bepalend het lijden der oorlogvoerenden te verzachten, voorzoover dat in zijn vermogen was. Stelselmatig was wantrouwen in de leiding des lands gewekt en gevoed bij het volk, dat, sterk verarmd, allerlei ontberingen had moeten dragen, zonder zelf iets te kunnen doen voor de beëindiging van den oorlog, zonder begrip voor het hoe en waarom van de moeilijkheden, die het ondervond, die onvermijdelijk werden door den oorlog en de wijze, waarop die werd gevoerd, door de aardrijkskundige ligging bovendien van ons land.

Het gevaar, dat dit gebrek aan begrip, de ontevredenheid over den weerslag der oorlogsgevolgen, zou worden gewroken op de leiders, was verre van denkbeeldig. Gebrek aan inzicht zoekt steeds een zondebok. Inzoover was het begrijpelijk, dat de voorstanders van een ander staatkundig bestel in het einde van den oorlog het geschikte tijdstip zagen voor een poging om hunne denkbeelden te verwezenlijken.

Koningin Wilhelmina evenwel had ten volle beseft, dat de tijd zeer bijzondere eischen stelde. Onvergetelijk zal de rede blijven, waarmede zij zich aan het hoofd stelde van de nationale regeling, die moest verhinderen, dat de krachten bij het steunwerk werden versnipperd, en dat op onoordeelkundige wijze steun zou worden gegeven.

Daar was voor het eerst de landsmoeder aan het woord:

‘De berichten, die tot mij komen omtrent de stoornis of den stilstand in bedrijven, ontstaan ten gevolge van den oorlog en het te onzent bestaande oorlogsgevaar, doch bovenal de kommer en de zorg, die mij allerwegen tegemoet treden, waar ik mij beweeg te midden van mijn volk, vervullen mij met groote deernis voor de velen, die in zoo benarde omstandigheden verkeeren. Het is daarom, dat ik een beroep doe op al mijn landgenooten, die tot helpen in staat zijn, ten einde met mij eendrachtig de handen ineen te slaan om plannen te beramen en uit te voeren, opdat aan den nood, voorzoover dat in ons vermogen ligt, het hoofd worde geboden.’

Die warme belangstelling in de nooden van het volk, waarbij zij zich nimmer spaarde, voor de manschap, die ver van gezin en zaken, de wacht had betrokken aan grens en kust, is het op de allereerste plaats geweest, die in de veranderde tijdsomstandigheden, de betrekking tusschen vorstin en volk op anderen grondslag plaatste en aldus den samenhang in stand wist te houden, tusschen kroon en volk.

De kracht der overlevering zou wellicht ook wanneer de vorstin niet door hare persoonlijke eigenschappen nieuwen inhoud had gegeven aan de bestaande betrekkingen, het koningschap te onzent hebben bestendigd, maar of dan door de vuurproef de band tusschen vorst en volk zoozeer gelouterd en gestaald zou zijn als thans het geval bleek te zijn, dat mag in hooge mate worden betwijfeld.

De regeering van Koningin Wilhelmina werd tot nu toe gekenmerkt door de pogingen, hier ondernomen, om voor de betrekkingen tusschen volken en staten vormen te vinden en regelen te stellen, die het gevaar voor gewapende botsingen zouden moeten verminderen. De omstandigheid, dat het Nederlandsche volk belang heeft bij de schepping en instandhouding van toestanden, die aan de volken gelegenheid geven zich naar eigen aard en aanleg te onwikkelen, droeg daartoe stellig zeer veel bij, maar daarnaast is de wil van vorstin en volk om het recht te doen zegevieren over willekeur en macht toch ook een zaak van beteekenis.

Dat dit niet beteekent een verzetloos ondergaan van anderer wil heeft de onzijdigheidsstaatkunde gedurende den oorlog bewezen ‘een staag, moeilijk beleid’ - naar het woord van prof. J. d'Aulnis de Bourouill - dat geen twijfel liet aan den wil tot verzet met alle beschikbare krachten tegen dengeen, die onze onzijdigheid zou willen schenden. Dat trad ook aan den dag in de houding van volk en vorstin tegenover plannen, om ons Duitsche gebiedsdeelen op te dringen in ruil voor Nederlandsch gebied, dat men aan Nederland wilde ontnemen. Daarmede bleven wij geheel in de lijn van de leiding door Koningin Wilhelmina aan ons volk gegeven, evenzeer als onmiddellijk daarna, toen de Nederlandsche regeering zich bereid toonde het Wielingengeschil door minnelijk overleg te regelen.

Naar het hart van ons volk handelde ook daarbij de vorstin, die trouwens naar volksgunst in binnen- noch buitenland ooit haakte, maar handelend naar de inspraak van eigen geweten zich de geestelijke nazaat bewees van dien Willem van Oranje, die aan Graaf Lodewijk van Nassau schreef:

Je vous puis assurer que mon intention depuis que Dieu m'a donné quelque peu d'entendement a toujours tendu à cela de ne me soucier de paroles ni de menaces en chose que je puisse faire avec bonne et entière conscience et sans faire tort à mon prochain.

Wij kunnen haar niet beter eeren, onze erkentelijkheid niet beter bewijzen, ons het voorrecht van hare leiding niet beter waardig betoonen, dan door als orgaan der Nederlandsche gedachte te leven naar die leuze, ons niet bekommerend om hetgeen anderen zeggen of dreigen in de dingen, die wij doen kunnen met goed geweten, met eerbiediging van anderer recht, door haar voorbeeld te volgen in onvermoeibare ernstige toewijding aan de Nederlandsche zaak, door waakzaam en werkzaam de gelegenheden, die zich ons bieden, te gebruiken, door bij steeds meer Nederlanders belangstelling te wekken voor ons streven.

Van iemand als Koningin Wilhelmina, die wars is van alles wat zweemt naar een persoonlijke staatkunde, voor wie trouw aan de grondwet en de nauwgezetste eerbiediging van ons staatsrecht geheel van zelf sprekend zijn, kan men niet verwachten, dat zij hare regeering zou stuwen in de richting van een in sterkere daden zich uitende stampolitiek, wanneer niet de grondwettelijke voorwaarden daarvoor eerst zijn geschapen. Aan ons de taak - en bij dit Nederlandsch jubelfeest het plechtige voornemen - om die te scheppen door ons volk in al zijne lagen er van te doordringen, dat de strijders voor onze taal en onze beschaving buiten onze landsgrenzen een onbetwistbaar recht hebben op den zedelijken steun van geheel het volk, omdat zij de belangen van het kerngebied mede dienen, wanneer zij het aanzien en de beteekenis van den Nederlandschen stam verhoogen, zijne beschaving verbreiden.

Wij zijn overtuigd, dat Koningin Wilhelmina, Nederlandsche tot in het diepst van haar gevoelig hart, Nederlandsche met geheel haar scherp verstand, het enkel zou toejuichen, als haar de gelegenheid werd geboden nog meer dan tot nu toe te doen blijken van haar geloof in de beteekenis der Nederlandsche beschaving op de wijze,

[p. 124]

waarop zij steeds, wanneer de gelegenheid zich daartoe slechts bood, deed uitkomen, hoe fier zij is op haar Nederlanderschap.

Van onze verplichtingen tegenover de Koningin, die zwaar op ons zouden moeten rusten, als zij ze wilde laten gelden in anderen zin, dan door van ons te verwachten wat vanzelfsprekende plicht is tegenover ons volk, kunnen wij ons niet beter kwijten dan door in ons zelf en bij anderen het geloof in onze beschaving te versterken, voor de verbreiding, verdieping, verhooging daarvan te werken, zonder ons te bekommeren om dreigende woorden van anderen.

Het voorbeeld der landsmoeder met hare edele en verheven opvatting der plichten die op haar rusten, zij ons een spoorslag. Onze verplichting tot erkentelijkheid jegens deze ‘leidsvrouw van vrije burgers’ - zooals Mr. A.R. Zimmermann haar kenschetste - moge ons leiden bij het werk. De velden zijn wit om te oogsten hier, ginds liggen zij tot onze beschaming nog braak, in beide gevallen stellen zij ons den eisch, dat wij aan het werk gaan met den ernst, den ijver, de toewijding, den moed, het verantwoordelijkheidsgevoel, den eerbied voor anderer recht, die wij in Koningin Wilhelmina hebben leeren bewonderen.