Neerlandia. Jaargang 20

[p. 74]

Toespraak van den Voorzitter, gehouden op de Jaarvergadering van Groep Nederland te Deventer, 18 Maart 1916.

Ik zou te kort doen aan de waarde en aan den plicht van ons Verbond, indien ik niet in de eerste vergadering van onze Groep die volgt na het overlijden van Mr. C.Th. van Deventer, een woord wijdde aan diens nagedachtenis. Wel was hij niet lid van ons Bestuur en was hij voor het Hoofdbestuur niet door ons aangewezen, maar Indië en Nederland behooren zoo één te zijn, dat wat voor Indië goeds en edels wegvalt, ook bij ons een leegte achterlaat Zijn dood en de vele uitingen over zijn groote verdiensten, liggen zoo kort nog achter ons in zoo groote duidelijkheid, dat ik hier niet in bijzonderheden behoef te treden. Ik wijs U enkel nogmaals op zijne voor een Nederlander zoo zeldzame eigenschappen, die van onze kleine politiek van den dag, de oogen van zeer velen hebben doen opslaan naar een hooger verschiet, hij de man van het ideaal, maar tevens de man van de verwezenlijking daarvan door practischen arbeid. In hem heeft ons Verbond een der krachtigste en invloedrijkste voorstanders verloren, van hetgeen Prof. Kern bij de stichting als een onzer noodzakelijkste beginselen voor Indië heeft vooropgesteld: het verbreiden der Nederlandsche taal onder die inlanders, die door hun ontwikkeling daarop zelf aanspraak maken. Wat Van Deventer onder veel meer voor de Kartini-scholen en verder voor de bevordering van het Nederlandsche onderwijs aan inlanders heeft gedaan, behoeft voor niemand meer opzettelijke vermelding. Maar wat hij door zijn persoonlijken invloed aan toenadering heeft gebracht van Nederlander tot Oosterling, de liefde en dankbaarheid die hem van die zijde is betoond, dat alles kwam op treffende wijze tot uiting bij zijn uitvaart, toen met de stille staatsie van een trouwe lijfwacht, ter weerszijden van dien doode jonge Oostersche vrienden stonden geschaard, onbewegelijk, maar diep bewogen. Een geheel vrijwillige hulde die beter dan vele woorden vertolkt, wat Van Deventer is geweest voor Indië.

Ook wij gedenken hem in deze omgeving, dankbaar voor hetgeen hij voor ons Verbond is geweest.

Er valt schroom te overwinnen om in het aangezicht der demonen die rondom ons land woeden, besprekingen in te leiden als die van heden. Alles lijkt zoo klein. En toch wij moeten onzen gewonen gang gaan. Wij moeten zoo goed mogelijk de heerschende werkelijkheid met de vóór den oorlog gangbare maat meten, alle schijnbaar ingestorte beginselen in hun vroegere waarde handhavend. Het vorige jaar, de eerste Algemeene Vergadering in den oorlog, was de golfslag in het Verbond onstuimiger dan thans; toen was de opwekking meer van pas dan heden, om elke zucht te onderdrukken tot het nemen van maatregelen, die het stempel dragen van deze tijden. Toch is die opwekking ook nu nog niet van onpas. Immers al wat in onrust is ontvangen en geboren, zal overal en altijd in onrust vergaan.

Wij hopen innig, dat als een volgend jaar weer de Algemeene Vergadering wordt gehouden, dit zal zijn in tijd van vrede. Dan zal er niet plotseling, maar langzamerhand ook uitzicht komen op den dag, waarop Groep België gereed zal kunnen zijn voor de behandeling der Statuten, en zal men zich niet enkel in Groep Nederland, maar ook daarbuiten hebben af te vragen, wat er van het Verbond in de toekomst zal kunnen worden.

Daarop wil ik zeer in het kort Uw aandacht vestigen. Immers het is goed, dat wij bijtijds ons rekenschap geven van de beteekenis dier vragen, die de grondslagen van ons Verbond beheerschen, en die misschien later zouden kunnen worden gesteld. Allerminst wil ik beweren, dat die vragen thans reeds met zooveel woorden tot uiting zijn gebracht. Niet onmogelijk zelfs is het, dat bij de wetsherziening de strijd zal worden bepaald tot een wikken en wegen van meer of minder, en dat het zal blijken dat niemand de bedoeling heeft gehad om ons Verbond te ‘ontmaken’ waar enkel te ‘vermaken’ viel. Met groote lijnen geef ik dus weer waarom het zou kunnen gaan, niet waarom ik weet dat het gaan zal. Ik zal dat doen volkomen zakelijk, zonder zweem van pleitbezorging.

Ons Verbond is opgericht om in de eerste plaats tot het bewustzijn te brengen de eenheid van den Nederlandschen stam. Dat bewustzijn was tot dusver niet waarneembaar geweest. Thans is het er, na achttien jaar, en het is er zoo, dat de jongeren in het Verbond niet anders weten of het is er altijd geweest. De snelheid waarmede dat bewustzijn zich zienderoogen heeft ontwikkeld, is in de geestelijke geschiedenis van ons volk wellicht nooit geëvenaard, zeker nooit overtroffen. Ons Verbond is daardoor in de historie van ons volk een mijlpaal geworden. Zooals in Vlaanderen van Conscience wordt gezegd: hij leerde zijn volk lezen, zoo zal van ons Verbond steeds worden getuigd: het leerde de Nederlanders het bestaan van een Nederlandschen stam, het heeft een eng en bekrompen nationalisme onmogelijk gemaakt, en daardoor den geestelijken gezichtskring van het Nederlandsche volk als plotseling verwijd.

Is het gewenscht dat breede standpunt, door de stichters ingenomen, geheel of gedeeltelijk te laten varen? Indien de eenheid in ons Verbond werd opgelost in een Bond van onbeperkt zelfstandige groepen, samenwerkende op den meest vriendschappelijken voet, dan zou niet onvoorwaardelijk een centraal bestuur behoeven te ontbreken, maar wel een Hoofdbestuur, dat alle groepen vertegenwoordigend, zinnebeeld is van de eenheid te midden der verscheidenheid, en van het geheel de verantwoordelijke leiding draagt. Indien een dergelijk vraagstuk aan de orde komt, dient onze Groep vast te stellen of ze haar voorname plaats in het Stamverbond wil prijsgeven en als vrije bondgenoot van de andere Groepen, zich in hoofdzaak wil wijden aan eigen, zuiver

[p. 75]

Nederlandsche belangen, of dat zij de opvatting der stichters wil bestendigen. In het eerste geval, dat namelijk onze Groep zich wenscht te onttrekken aan het bestaande verband en dit ook doordrijft, is een ontbinding van het tegenwoordige Algemeen Nederlandsch Verbond onvermijdelijk Het valt dan uit elkaar in een aantal volkomen gelijkwaardige groepen, waarvan de onderlinge samenwerking, hoe oprecht ook bedoeld, geen bindende kracht meer heeft. Vrije wil treedt dan in plaats van wet. De vraag doet zich dan ook voor of de andere groepen door zulk een wijziging in het hoofdbeginsel van het Verbond, gebaat of geschaad zouden worden; of b.v. Groep Vlaanderen in staat zou zijn binnen haar gebied duurzaam een eenheid te handhaven, die haar tot nu toe tot zekere hoogte in het bestaande Hoofdbestuur werd gewaarborgd.

Met dit beginsel hangt een ander ten nauwste samen. De stichters hebben Groep Nederland in het Verbond de leiding gegeven, en haar tevens in dienst gesteld der stamgemeenschap, omdat het voor hen vast stond dat onze Groep op verre na niet zulk een behoefte had aan inwendige zending, als de andere Groepen, met name als Groep België en Zuid-Afrika. Zij hadden de overtuiging, dat noch onze taal, noch onze zeden op zulk een wijze werden bedreigd, dat daarvoor opzettelijk een organisatie moest worden gevormd. Dat bovendien Nederland het tijdperk reeds lang achter den rug had, waarin Vlaanderen en Zuid-Afrika verkeerden, het tijdperk namelijk, waarin de grondslag nog moet worden gelegd voor de vrije geestelijke en oeconomische ontwikkeling. Dat de samengesteldheid van ons maatschappelijk, kerkelijk en staatkundig leven, sterk doorgedreven splitsing van werkzaamheden eischte, zoodra het aankwam op de praktijk. Dat alles wat ook in de verte maar grensde aan het gebied van opvoeding en onderwijs, bij ons alle duurzame samenwerking van andersdenkenden ten eenenmale verbood. Dat bij ons elk streven in een bepaalde richting, reeds in een groot aantal werkzame en machtige vereenigingen tot uiting kwam, waarvan verreweg de meesten ten eenenmale ongeneigd zouden zijn door toetreding tot een centraal Verbond, ook maar den schijn van haar zelfstandigheid prijs te geven. Dat wanneer Groep Nederland haar hoofdtaak naar behooren vervulde, zij zeker ook reeds daardoor in haar eigen gebied een hooger gestemden nationalen geest zou wekken, en zelfs met zeer bescheiden middelen, samenwerkende met bestaande vereenigingen, nuttig werkzaam zou kunnen zijn. Dat op die wijze ook nooit tot uiting zou komen die geest van chauvinisme, die zoozeer in strijd is met den aard van ons volk, en slechts in dagen van binnenlandsche partijschap met politieke bedoelingen tijdelijk kan worden aangewakkerd. Dat alles en meer overwegende, vonden de stichters, hoe zij ook naar een middel zochten om los van elke inmenging in het gebied van partij en secte, alle Nederlanders zonder onderscheid in één band te vereenigen, als zulk vereenigingsmiddel niets proefhoudend dan de taal.

Om die reden hebben zij aan Groep Nederland de leiding gegeven, en haar tot taak gesteld het overige Nederlandsche leven buiten haar grenzen, zoo goed mogelijk, met alle beschikbare zedelijke en stoffelijke middelen ter zijde te staan. Voor zich zelf heeft dan ook onze Groep steeds zoo weinig mogelijk geëischt. Toch heeft zij op haar terrein onmiskenbaren invloed geoefend.

De vraag of dit zoo zal blijven of niet, hangt zoo nauw samen met die van de stambelangen, omdat Groep Nederland tengevolge van de door haar aanvaarde taak steeds afstand heeft gedaan aan het Hoofdbestuur van bijna al haar kasmiddelen. Het reglement van onze Groep schrijft niet een bepaald bedrag voor, maar zegt uitdrukkelijk, dat zij het Hoofdbestuur de geldmiddelen verschaft om de andere Groepen en Zelfstandige Afdeelingen, alsmede de buiten Nederland gevestigde Nederlandsche en stamverwante kolonies, in staat te stellen krachtig werkzaam te zijn voor de ontwikkeling van het Stambewustzijn. Indien nu eerlang tot een middenweg zou worden besloten, dat namelijk met handhaving van de behartiging der Nederlandsche stambelangen, Groep Nederland voor zich zelf aanspraak maakt op een grooter aandeel in hare inkomsten, dan zullen naar evenredigheid ook de bemoeiïngen van het Hoofdbestuur ten opzichte van de andere Groepen, moeten inkrimpen. Zoodoende zou langs een omweg het hoofdbeginsel van het Verbond in de praktijk worden verlamd. Denkbaar is echter ook, dat door vaste inkomsten, uit kapitaalvorming of door toevallige baten, de geldelijke toestand van het Verbond zóó wordt verbeterd, dat zoowel het een als het ander kan worden behartigd. In elk geval zou dan bij handhaving van het tot nu toe gevolgde beginsel, aan het Hoofdbestuur de zekerheid moeten worden gegeven van ongeveer gelijkmatige inkomsten, terwijl onze Groep op buitengewone wijze bij de telkens voorkomende behoeften, dekking voor hare bijzondere uitgaven zou moeten vinden. Voor een bepaald omschreven nuttig doel, zou dat bij goeden wil zeker mogelijk zijn.

Met beide genoemde vraagpunten hangt het maandblad nauw samen. Om dit met die billijkheid te beoordeelen, die van iedereen ten allen tijde onvoorwaardelijk mag worden geëischt, moet steeds weer in het oog worden gehouden, niet wat deze of gene er van vindt, maar wat de stichters er zich van hebben voorgesteld dat het zijn moet. Deze wilden dat het zou zijn een bondsblad, niet een sociologisch, ethnologisch, oeconomisch of wat ook tijdschrift, niet dus gewijd aan wetenschap, noch aan kunst, maar een beschaafd orgaan, waarin het geheele Verbondsleven zoo goed mogelijk tot uiting kwam. De toon moest zijn bevattelijk, omdat ons Verbond niet een Vakverbond was, maar een Nationaal en Stam-Verbond, dat open stond voor ieder, even goed voor den meest eenvoudige en bescheidene, als voor den meest verwende en veeleischende. Zóó moet het worden beoordeeld, en verder ook naar die andere eischen, die van zelf voortvloeiden uit de inrichting van het Verbond, die van de grootst mogelijke zuinigheid en van volkomen afwezigheid van geschetter. Een be-

[p. 76]

schaafd bondsblad dus, niet iets anders. Wanneer nu eerlang bij de herziening der Statuten het maandschrift ter sprake komt, dan zal men hebben te beslissen of Neerlandia een Bondsorgaan zal blijven. En het antwoord daarop zal een onderdeel uitmaken van die andere vraag: zal ons Verbond blijven een geheel of een op vriendschapsvoet samenwerkend stel van deelen. Blijft het een geheel, dan kunnen de besprekingen over het blad enkel een graadverschil beoogen; dan wordt het wellicht in hoofdzaak een kwestie van geld, zonder aan de tot nu toe als maatstaf dienende eischen te tornen. Lost ons Verbond zich op, dan zal ook de rekening met Neerlandia moeten worden afgesloten, want dan heeft het geen taak meer. Een nieuw orgaan kan het dan in Nederland vervangen, en nieuwe organen kunnen tolk worden voor het zelfstandige bondsleven in andere Groepen, maar de eenheid die Neerlandia maakt tot de uiting van een Algemeen Nederlandsch Verbond, zal dan verbroken zijn of op zijn best, zeer beperkt. Nu ontvangen alle leden van alle Groepen het maandblad. Dan zal het de vrije wil wezen van enkelingen, om in te schrijven op het orgaan van een andere Groep. Of, wat ook mag worden verondersteld, men treft een regeling dat alle leden van alle zustergroepen een nieuw gemeenschappelijk tijdschrift krijgen. In dat geval echter zullen ook al die groepen haar evenmatig aandeel moeten hebben aan den inhoud, geleverd door de betreffende Groepredacties, en zal geleidelijk de toestand terugkeeren tot dien van thans. Dan weer zal men niet enkel voor b.v. Nederlanders verstaan- en leesbaar moeten zijn, maar voor het gemiddelde van alle leden van alle Zelfstandige Groepen. Men zal zoodoende opnieuw een blad hebben van een Algemeen Nederlandsch Verbond, waaraan een centrale leiding niet zal kunnen ontbreken.

Zoo staan ons voor het Verbond in de eerste tijden belangrijke besprekingen te wachten. Heeft men klaarheid en zoo mogelijk eenstemmigheid over de hoofdpunten, dan zal het mogelijk zijn tot overeenkomst te geraken ook voor het bijwerk, dat veel is en velerlei.

Wie zullen echter als de tijd gekomen is, voor Groep Nederland beslissen? Zullen dat over zulke gewichtige besluiten weer enkelen zijn, vergeleken bij de ruim 7000 leden, die zij telt? Is het niet feit, dat de overweldigende meerderheid, door getrouw te blijven aan de tot nu toe bestaande inrichting, om niet te spreken van de tot nu toe gevolgde leiding, een vingerwijzing dat deze geen ingrijpende verandering wil? Wij allen weten dat het in dit opzicht in onze vereeniging gaat als met elke andere; men wordt lid betaalt zijn bijdrage, maar laat verder alles over aan het bestuur, tot op het oogenblik dat men het vertrouwen in den koers verliest en voor zijn lidmaatschap bedankt. Dat is, de tijdsomstandigheden in aanmerking genomen, bij ons nog slechts door zeer weinigen gedaan en dit dient, als beslissingen zullen moeten vallen, niet te worden vergeten. Om in polistaal te spreken: er ontbreekt in ons land een vereeniging tot verzekering van de belangen der bona fide rustige meerderheid, onder anderen tegen oorlogsmolest.

Het is de tweede maal dat Vlamingen, vrijwillige of gedwongen ballingen uit hun land, een Algemeene Vergadering van onze Groep bijwonen. De aanleiding tot hun aanwezigheid moge van diep treurigen aard zijn, hun aanwezigheid zelf is ons Nederlanders welkom. Stormen hebben gedurende den oorlog ver van het front onder hen gewoed, en door de verbijstering heen, zijn zij gekomen tot grooter klaarheid. Personen en richtingen onder de Vlamingen hebben zich duidelijk afgeteekend, zoodat men nu weet. En weten is altijd goed. Wij van Groep Nederland zien thans ook duidelijk, dat wij enkel te maken hebben met Groep België, en dat het ons niet past anders dan met groote belangstelling, zonder inmenging, te volgen wat aan velerlei strooming op het gebied dier Groep valt waar te nemen.

Ook wij zelf echter hebben gedurende den oorlog over ons gebied de stormen gehoord. En nu die voor een deel geluwd zijn, teekent zich de toestand ook bij ons veel klaarder af. Wij hebben partijschap leeren kennen, niet enkel in onze Groep, maar in ons heele land. Wie in het openbaar getuigde, werd van alle kanten aangevallen, soms met de grootste verdachtmaking en bitterheid. Niemand die als voorman optrad, had louter volgers. Eéne was uitgezonderd, zij die naar recht van geboorte als leidsvrouw is aangewezen van ons heele volk, en ook in deze moeilijke tijden dat was, van ieder de onbegrensde waardeering afdwingend voor haar zoo rustigen voorgang, in allen eenvoud, maar met groot beleid en toewijding: onze Koningin. En zoo Vlamingen hebt gij als wij, tot zinnebeeld van Uwe nationale eenheid, Uw Koning Albert en Uwe Koningin. Hun woorden slaan geen wijd gerucht, maar veel is het wat zij doen.

U en wie er zijn van Afrikaners, heet ik welkom als gasten in ons midden. En tot de Afdeeling Deventer van ons Verbond, richt ik namens ons allen bij voorbaat reeds nu, een woord van dank, dat zij ons hierheen heeft geroepen, bereid tot het bewijzen harer hartelijke gastvrijheid.