Neerlandia. Jaargang 19

Zuid-Afrika

Zuid-Afrikaansche Brieven.

XXVIII.
Pretoria, 19 April 1915.

Lezer, hebt ge wel eens gezeten met 'n hoofd vol gedachten en een lade vol aanteekeningen zonder dat ge er gebruik van mocht maken? Zulke dingen komen in het leven van een mensch misschien slechts eenmaal voor, en dan nog niet eens in alle menschenlevens. Maar ik bevind mij in dien toestand. Ik zou ellenlange brieven kunnen schrijven, talrijke brieven, waarin ik allerlei bizonderheden zou kunnen geven, die een merkwaardig licht op onze toestanden zouden werpen. Maar ik mag niet. Wij laten en doen tegenwoordig alles op hoog bevel. Wij zwijgen op hoog bevel. Wij haten op hoog bevel en spelen mooi weer met onze mede-onderdanen, die wij niet mogen, op hoog bevel. Wij zingen den lof der Regeering op hoog bevel, want wie anders doet, loopt gevaar van onder de krijgswet te worden vervolgd. Wij zingen wat de hooge overheid ons voorschrijft en laten het zingen der liederen na, die verboden zijn, op hoog bevel. Wij lezen geen Duitsche boeken meer en kijken niet meer naar Duitsche verluchte tijdschriften, omdat het op hoog bevel is verboden die te ontvangen. Wij kunnen zelfs in de staatsbibliotheek slechts met moeite Duitsche boeken ter leen ontvangen, omdat dit geen geschikte lectuur voor ons mag worden geacht, nu Duitschland onze vijand is.

En wij berusten daarin, zooals wij in alles hebben leeren berusten, voor zoo lang als het duurt. En ik, arme Ou-Boet, ben gedwongen te schrijven over andere dingen dan die waarvan mijn hart vol is. Daar zit een censor, een zeer gestreng en hoog rechter, van wiens vonnis geen hooger bercep is, die al vele brieven van mij naar de prullemand heeft verwezen, iets wat ik zoo verwaand ben een onwaardige plaats te vinden voor mijn geestesvoortbrengselen. Maar met dien hoogen rechter valt niet te spotten. Heeft hij niet weer uit het laatste nummer van Neerlandia een volle bladzijde weggescheurd? Hij maakt zelfs niet zooals in andere landen, zelfs in Rusland, de gewraakte artikelen zwart, neen hij rukt radicaal het lid dat hem hindert uit en gunt ons zelfs niet de lezing van de misschien gansch onschuldige, maar belangwekkende mededeeling die op de achterzijde van het blad staat.

Ik zal dus maar weer schrijven over dingen die geheel buiten de bewegingen staan die ons allen hier beroeren, want zelfs wanneer ik beschouwingen zou vastknoopen aan feiten en gebeurtenissen die uitvoerig in onze bladen zijn vermeld, zou ik geen enkele waarborg hebben dat mijn betoog genade zou vinden in de oogen van deze onnaspeurlijken rechter.

* _* *

Wat ons hier is opgevallen, is 't feit dat de Hollandsche pers hier in Zuid-Afrika veel meer haar best doet de Vlaamsche stedennamen in het Hollandsch te schrijven dan de bladen in Holland zelf. Meermalen hebben wij hier tot onze verbazing gezien dat men zelfs hier en daar in de pers nog spreekt van Lille, terwijl Ieperen bijna onveranderd Yperen wordt gespeld en men van de Hollandsche namen Menen, Rooibaai, Veurne enz. nimmer schijnt te hebben gehoord. Opmerkelijk is ook dat wij hier veel geregelder het woord duikboot gebruiken, teekenend, raak Nederlandsch woord, dan in Holland, waar men zich houdt aan de technische benaming onderzee-er.

Maar dit alles slechts ter loops.

* _* *

Ik zou mijn brief eigenlijk willen wijden aan de verhouding van de Hollanders tot de Afrikaners, indien dit onderwerp mij niet te ver zou voeren en op al te glad ijs zou brengen. Daarom slechts een klein deel van het groote onderwerp.

[p. 180]

Ik geloof dat ik het al eens meer heb gezegd, dat sommige Afrikaners in het gunstigste geval liever van Hugenoten dan van Hollanders afstammen. Ik herinner mij een Boer die in een hotel te Bloemfontein naast een dame gezeten, met deze een praatje begon en zich zelf voorstelde, waarbij de echt Hollandsche naam de dame opviel. Nee wat, antwoordde echter de Boer, ik is van Fransche bloed.

Banje goede bloed, die Fransche bloed!

Nu trof het toevallig, dat de dame een Hollandsche was, die onmidellijk antwoordde: Maar daar is meer goede bloed. Ja, antwoordde de Boer, Duitsch... En Hollandsch liet de dame erop volgen. Nee, zei hij, ik lijk niet die Hollandsche bloed nie, hij is al te kwaai.

Tegenover mij heeft indertijd een Afrikaner met een teekenenden Hollandschen naam zitten te betoogen dat die naam eigenlijk Fransch was, maar hij moest hem zoo wringen, buigen en draaien, dat er geen letter van den werkelijken naam in was terug te vinden.

* _* *

Niet alle Afrikaners zijn echter zoo kleinzielig en tegenover degenen die niets goeds van Holland kunnen zeggen, zijn er die prat gaan op hun Hollandsche afkomst of die in Holland veel goeds roemen. Tot de mannen die niet uitgepraat raken over Nederlandsch-Indië behoort onze dichter Leipoldt, hij heeft in het Hollandsch bestuur daar zooveel te prijzen, hij geeft zoo hoog op van natuur en klimaat, dat men nauwelijks een geestdriftiger pleitbezorger zou kunnen vinden voor dezen gordel van smaragd, die zich slingert om den evenaar.

Ziehier hoe hij ons Insulinde bezingt:

Mirakelland van oerwoud en vulkaan,
Ik groet jou in jou glorie! Elke teug
Van die koel suidewind hernieuw mijn jeug
En maak mij amper kind weer, en verslaan
'n Dampwolk van gedagtes, en die waan
Dat net maar in die wes die lewensvreugd
'n Weerklank vinde, en dat trouw en deug
Alleen kan bloeie in lande, waar die maan
Oor louter ijs en wit kapok sijn glans
Op wintermorres werp. Ag ek gewaar:
Mijn liefde bloei tot bijna bo mijn verstand!
Ken ik nie meer mijn ei'e koppie en krans,
Mijn Boland-vlak, van Beaufort tot die Aar,
Leen dan ver mij 'n nieuwe vaderland!

* _* *

Zoo heeft ook onlangs Prof. Moorrees ter gelegenheid van de prijsuitdeeling voor de Taalbondexamens aan de Paarl de Afrikaners den spiegel der historie voorgehouden en hun er op gewezen, dat zij recht hadden trotsch te zijn op hun Hollandsche voorvaderen. Hij wilde dat men de geschiedenis breeder zou bestudeeren, dat men oorzaak en gevolg zou nagaan, dan zou men zien welk een grooten worstelstrijd de Hollanders en de Franschen hadden gevoerd, en zou men vandaag Gode danken dat men afstammelingen was van die voorouders. Ook voor de Hollandsche koloniale staatkunde had hij lof. Hij beoordeelde die in het kader van haar tijd en dan moest hij tot de slotsom komen dat Holland meer vrijheid had toegekend aan zijn kolonies dan eenig ander land in dat tijdsgewricht.

Het stamgevoel dat uit deze woorden spreekt, komt in deze dagen van benauwenissen ook bij anderen sterker naar boven. Herhaaldelijk hoort men de hoop uiten dat Holland toch uit dezen verschrikkelijken wereldbrand moge blijven. Treurige tegenstelling met die Afrikaners vormen enkele Hollanders hier wier oordeel zoo vertroebeld is, dat zij meenen dat Holland zich aan de zijde van Engeland moet scharen, omdat het hier volgens hen gaat om den strijd voor de vrijheid en de beschaving, voor welk ideaal Groot-Britannië de wapenen heeft aangegord.

OU-BOET.

* _* *

XXIX.
Pretoria, 19 Mei 1915.

Wij hebben woeste, woedende tijden beleefd. Ik wil daarover niet schrijven. Verhalen daaromtrent behooren meer eigenaardig in de dagbladpers thuis. Ik wil alleen de nawerking ervan bespreken die voor ons arm geteisterd land met zijn tweeledige bevolking van groote beteekenis moet zijn. Wij zijn maar een jong volk, tenminste betrekkelijk. De oorspronkelijke blanke bevolking, afstammelingen der voortrekkers, zou men kunnen beschouwen als de Afrikaansche knickerbockers, nazaten van den ouden Hollander. Naast haar hebben zich in dit land gevestigd, vreemdelingen van alle landen en oorden der wereld. In deze samenleving vormt de gekleurde een afgezonderde eenheid, die streng gescheiden wordt gehouden van de blanken, en die zich onderling weder heeft verdeeld en waakt tegen vermenging. In de blanke maatschappij heeft de Engelschman zich misschien het minst opgelost van alle andere volkeren. Hij blijft zijn vaderlandsche gewoonten getrouw tot in alle bizonderheden en zonder rekening te houden met klimaat en omstandigheden. Een teekend bewijs daarvan is wel dat hij met Kerstmis zijn plumpudding niet zou willen missen en evenmin zijn winkeluitstallingen met nagemaakte sneeuw en roode lichtjes. Of wij tegen Kerstmis midden in den gloeienden zomer zitten en plumpudding dan wel het meest ongeschikte gerecht is dat men zich kan denken, laat hem koud zou ik bijna hebben gezegd, wat bij een hitte van over de honderd graden en brandende pudding moeilijk gaat. Zijn steden, dat wil zeggen die steden die voor het meerendeel door Engelschen worden bewoond, zooals Johannesburg, Durban, Kimberley enz. zijn getrouwe nabootsingen van de Engelsche provinciesteden, niet alleen uiterlijk, maar ook innerlijk, en de Engelschman daar tracht in alles Londen, als het hart van Engeland, na te volgen. Om zijn herinnering levendig te houden, gaat hij zoo vaak mogelijk ‘home’ en beschouwt Zuid-Afrika als een tijdelijke verblijfplaats. Wordt er in Londen iets gedaan, dan volgt hij het hier na. En op het Londensche voorbeeld, heeft hij hier de eigendommen van Duitschers vernield en in sommige gevallen platgebrand.

[p. 181]

Niemand zal daar alle Engelschen om laken, evenmin als het beeld hierboven van den Brit in Zuid-Afrika gegeven, op alle Engelschen zonder eenige uitzondering van toepassing is. Menig Engelschman heeft zijn diepe schaamte uitgesproken over hetgeen er in de laatste dagen der vorige week is gebeurd. Maar vele Engelschen zijn zoo en degenen die anders zijn, vallen als Engelschen niet op, omdat zij zich in onze cosmopolitische samenleving hebben opgelost, dat wil zeggen omdat zij Afrikaner zijn geworden.

De Duitscher daarentegen heeft een benijdenswaardig aanpassingsvermogen, benijdenswaard omdat men zich geen betere eigenschap kan denken voor iemand die zich in een vreemd land komt vestigen. De geboren Duitscher zal na enkele jaren door en door Afrikaner zijn, en indien hij zelf niet, dan toch zeker zijn kinderen.

Ook op dezen regel zijn uitzonderingen. Sommige Duitschers - en de méésten vindt men onder de groothandelaren in de steden - hebben zich aangesloten bij de Engelschen en zijn, wat de menschen hier zeggen, Engelschgezind, wat echter niet heeft belet dat men hun pakhuizen en winkels en kantoren heeft vernield.

Te begrijpen is het dat de Hollandsche Afrikaner den Duitscher die zich verafrikaanscht heeft en die een der hunnen is geworden, niet kan beschouwen als zijn vijand, met wie Engeland en dientengevolge ook Zuid-Afrika in oorlog is. Wij haten op bevel, heeft Stijn Streuvels geschreven in zijn Dagboek van den Oorlog. Dat gaat nog wanneer een vijand je land binnendringt, je velden vertrapt, je steden verwoest, je mooie land tot een wildernis maakt. Maar dit is onmogelijk als die vijand je geen kwaad heeft gedaan, als je altijd goed met hem hebt kunnen ‘klaar komen’ en als de oorlog ver weg in Europa woedt.

Wanneer er dan een Engelschman komt en randt dien buurman aan, dan redeneert een Afrikaner niet meer: o ja, hij is mijn officieele vijand, maar, hij wordt kwaad, omdat zijn ouden vriend leed wordt aangedaan.

Het is zoo verklaarbaar, zoo menschelijk, dat de natuur hier boven de leer gaat.

Maar intusschen doet het aan de verhouding van den Afrikaner tot den Engelschman, die in den Duitschen Afrikaner wel den vijand ziet, geen goed.

Wij zijn nu al jaren bezig met te streven naar verzoening der rassen. Het is een prachtig streven. Wij wonen hier in één land, Afrikaners, Engelschen, Duitschers, Franschen, Nederlanders enz. enz. Wij moeten met elkaar leven en daarom elkaar het leven zoo aangenaam mogelijk maken. Wij moeten vooral met elkaar werken om het land groot te doen worden. Wij hebben de toekomst in onze hand, als wij samengaan en slechts een gezamenlijk doel voor oogen houden. Wij kunnen ons niet verdeelen in zooveel nationaliteiten en zooveel groepjes. Het is ons voortdurend voorgehouden en wij hebben de wijsheid van een dergelijke staatkunde ingezien. Wij hebben ons best gedaan. Maar het schijnt dat het een onbereikbaar ideaal in dit land is. Waar blijft met bovenuiteengezette veldtocht tegen de mede-Afrikaners van Duitsche afkomst de verzoening?

O, het is heel mooi praten van verontwaardiging over het doen zinken van de ‘Lusitania’. Maar de Afrikaner zegt: Mij ou vriend Mayer, kan dit mos niet help nie. Als jij so verontwaardigd is, man, hoe kom ga jij niet Europa toe Duitsers skiet nie?

En bovendien een Afrikaner is een geboren tegenstander van dergelijke woelingen. Dit is nu eerst de Juni-staking geweest met zijn bloedvergieten en dinamiet-aanslagen, toen de algemeene staking van Januari en nu deze anti-Duitsche uitbarstingen. Dit is strijdig met zijn sterk gevoel voor orde en gehoorzaamheid aan de wet. Wanneer hij protesteert, zelfs met het geweer in de vuist, staat hij dergelijke uitspattingen niet toe en toont hij zich een slecht ‘revolutionair’ omdat hij uit beginsel is tegen het vergieten van broederbloed.

De Afrikaner begint nu te denken: Zou dit wel ooit gaan met die conciliatie? De Engelschman is zoo heeltemaal anders.

Alweer begrijpelijk. Maar treurig voor het land. Wij moeten samenwerking hebben, doch het schijnt een noodlot dat er hier altijd een ‘top dog’ moet zijn, een geschiedkundig woord door Lord Milner gesproken toen hij voor goed dit land verliet. Hij meende dat de Engelschman was aangewezen om de bovenliggende partij te vormen. Geen Engelschen, geen Duitschers, geen Hollanders moeten wij hier hebben, wij moeten allen Afrikaners zijn.

Wanneer zal dit duizendjarig rijk komen? Wij zijn er nu weer verder van af. En dat betreurt

OU-BOET.