Neerlandia. Jaargang 18

Vlaanderen

Een dubbel verlies voor de Vlaamsche Beweging.

De eerste helft van Juli 1914 zal met een breeden rouwrand in het geschiedenisboek der Vlaamsche Beweging aangeteekend worden. Twee van haar beste figuren, van haar hechtste krachten werden haar door den dood ontrukt: in de eerste plaats de gewezen burgemeester van Brussel, Karel Buls, en vervolgens de man van een Europeesche vermaardheid: Max Rooses. De rol die beiden in onze beweging vervuld hebben, was van geheel verschillenden aard: die van Buls meer bescheiden, die van Rooses meer op het voorplan tredend, meer strijdlustig. Doch bij beiden was een diep gewortelde overtuiging waar te nemen, die steunde op hechte grondslagen, die het gevolg was van een sterk ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel en de uiting van een sterk doorgedreven redeneeringskracht. Voor beiden beantwoordde de Vlaamsche Beweging aan een noodzakelijkheid, voor beiden gold zij als een levensbehoefte voor het Vlaamsche volk, als de zon, het licht en de lucht zonder welke dit volk niet zou kunnen bestaan, zonder welke het zou verschrompelen tot een ziellooze massa. Die beweging was, in beider oog, de vonk die den geest van het Vlaamsche volk zou doen ontbranden, het heilige vuur, dat zijn ziel zou doen opflakkeren. Merkwaardig was het vooral, dat die beweging een man als

Karel Buls,

een burgemeester van het helaas zoo sterk verfranschte Brussel, onder haar overtuigde aanhangers telde. De Brusselsche burgervaders die hem waren voorafgegaan, hadden nooit iets gevoeld voor ons heerlijk en grootsch ideaal, dat toch alleen in staat zal blijken om de geestelijke redding te brengen aan het talrijke deel der Brusselsche bevolking, dat in merg en nieren Vlaamsch gebleven is, maar door een verfranscht en verfranschend bestuur nooit in staat werd gesteld, om zijn persoonlijkheid in de eenig mogelijke, natuurlijke richting te ontwikkelen. En was het ook al niet opmerkenswaardig, dat een man als Buls, die een Fransche opvoeding genoten had, die in de verfranschte hoogere kringen van de hoofdstad verkeerde, zich niet door de aanlokkende uiterlijkheid daarvan had laten meeslepen en zijn verstand niet gesloten had gehouden voor het hoogere licht, dat niet zoo sterk in zijn onmiddellijke nabijheid gloorde, maar dat het eenigszins mystieke licht was, dat in afgelegener verten bleekte, ontoegankelijk voor grover gevormde gezichtszenuwen, maar genaakbaar voor hen wier geestesoog verder reikte dan den horizont der wereld?

En Buls had dat licht der waarheid weten te benaderen, niet zoo zeer met zijn gevoel misschien, doch vooral met zijn verstand, dat veel omvatte,

[p. 180]

omdat hij in zijn leven veel had gezien, veel had vergeleken, veel had nagedacht. Want hij had veel gereisd en dat reizen had hem heel wijs gemaakt, en hij was er trotsch op te behooren tot het Vlaamsche volk, waarvan de naam en de roem tot aan alle uithoeken der wereld was doorgedrongen. Heeft hij zelf niet met een gevoel van bewonderende fierheid verteld, hoe hij eens, op zijn reizen, aangekomen bij de monniken op den berg Athos, daar ondervond, dat deze afgescheidenen van de wereld niet wisten wat Frankrijk, wat Nederland, wat België, wat andere landen van Europa waren, maar wel wisten, dat er Vlamingen bestonden? En zij ankerde zich met des te meer kracht in zijn geest vast, de overtuiging, dat een volk welks faam zoo ver was doorgedrongen, maar dat door een eeuwenlange verwaarloozing en verbastering geen rol meer in de geschiedenis had gespeeld, door een geleidelijke, harmonische, natuurlijke ontwikkeling van de krachten die in zijn geest en in zijn gemoed sluimerden, weer eens het groote volk kon worden, dat het eenmaal geweest was. En om daartoe te geraken moest het in het bezit worden gesteld van een onderwijs gegeven in zijn eigen taal, van laag tot hoog. Toen hij schepen van onderwijs der stad Brussel was, heeft hij, in de mate van zijn krachten, datgene gedaan wat met zijn overtuiging strookte. Dat hij niet bereikte wat hij verlangde, het was niet zijn schuld: hij stond tegenover verkeerde toestanden, die sedert jaren ingekankerd waren, die een ziekteverschijnsel uitmaakten, dat niet zoo licht te genezen viel. In dat midden vol van averechtsche opvattingen stond hij nagenoeg alleen, en hij moest veel ondergaan, veel aanzien zonder dat het hem mogelijk was er verandering in te brengen. En de omstandigheid dat hij deel uitmaakte van de Vlaamsche Hoogeschoolcommissie, die het vraagstuk van de vervlaamsching der Gentsche Hoogeschool zoo ernstig bestudeerd heeft en er voor ijvert om de aangenomen oplossing te verwezenlijken, bewijst dat ook niet, dat hij de kracht had van zijn overtuiging en er openlijk voor durfde uit te komen? Men leze in zijn kort, doch merkwaardig vlugschrift ‘La culture intellectuelle de la Belgique’, in Nederlandsche vertaling door het Julius Vuylstekefonds uitgegeven, de gezonde, aan het rijpe en heldere verstand getoetste beschouwingen, die hij aan de Vlaamsche quaestie wijdt, en men zal zien, dat op iemand, die met dergelijke denkbeelden bezield was, te rekenen viel. Er was daar een kracht, misschien eerder een stille kracht dan een die heftig naar buiten trad, waarvoor men den diepsten eerbied en de grootste waardeering moest koesteren en dien eerbied en die waardeering hebben de Vlamingen hem tijdens zijn leven niet onthouden en zullen zij hem ook, nu hij voor eeuwig ter ruste is gegaan, altijd blijven schenken.

Max Rooses

behoorde tot het oudere geslacht, evenals Karel Buls, tot het geslacht, waar de Vlaamschgezindheid nog niet zoo algemeen was doorgedrongen als het thans bij de jongeren van jaren het geval is. Men moet het niet uit het oog verliezen, dat het voor een halve eeuw moeilijker was om Vlaamschgezind te zijn, dan nu, omdat de verfransching grooter was en meer dan thans haar vangarmen overal uitspreidde. Maar Rooses, te Antwerpen geboren en gewonnen, die in de armen van de verfranschte Alma Mater was gekoesterd, wist zich zuiver en vrij te houden van de vreemde smetten. Bij hem was het niet slechts het gevolg van het volksbewustzijn, dat hem met de traditie in de ziel werd gegoten, doch ook de uitstraling van zijn zoo door en door gezond verstand. Evenals bij Buls kon zijn logisch denkende



geest hem niet anders dan tot de Vlaamsche Beweging brengen. Zijn leven was in dat opzicht een toonbeeld van vreugdevolle consequentie. En ook dit had hij met Buls gemeen, dat hij naar het verleden van zijn volk terugblikte, er de schitterende kunstschatten zag, die aan dat volk een van zijn heerlijkste glorietitels verleenden, en al zijn krachten heeft besteed, om die edelsteenen van het verleden voor de huidige geslachten van zijn land en ook voor het buitenland in hun waar licht te laten zien. Plantin moge al een Franschman geweest zijn, maar het was in ieder geval een man, die op Vlaamschen bodem gewerkt heeft, die door zijn talent aan Vlaanderen roem heeft gebracht, wiens nakomelingen geheel in de Nederlanden ingeburgerd werden en die zich heeft weten te omringen met Nederlandsche kunstenaars en geleerden, waarmee hij door een bedrijvig samenwerken de Nederlandsche boekdrukkunst tot een hoog peil heeft opgevoerd. En Rubens, die roemrijke zoon van Antwerpen, vond hij niet in Rooses een getrouwen bewonderaar en levensbeschrijver, die in dezen grooten kunstenaar feitelijk niets anders deed dan zijn eigen volk eeren? En de ‘Geschiedenis der Antwerpsche Schilderschool’ was toch feitelijk ook slechts een hoofdstuk uit de geschiedenis van het Vlaamsche volk. En wanneer hij in 1892 het

[p. 181]

Antwerpsche Landjuweel van 1561 hielp herleven, of in 1894 in de Antwerpsche Wereldtentoonstelling het ‘Oud Antwerpen’ hielp tot stand brengen, dan was het toch alleen maar om te toonen tot welke eigenaardige uitingen van schoonheid Vlaanderen eens in staat was, tafereelen uit het verleden, die tevens lessen zouden zijn voor het heden en de toekomst.

Maar ook de nooden van het huidige Vlaamsche volk lieten hem niet onverschillig, bekommerden zijn steeds zoekenden, steeds werkenden geest. Hier in het bijzonder nagaan, wat hij al voor zijn volk gedaan heeft, zou te ver voeren. Doch twee punten moeten toch worden vastgehouden, n.l. in de eerste plaats zijn rede op het Nederl. Congres te Gent in 1891, toen hij met zijn door vijanden, doch ook door vrienden zoo hevig aangevallen voorstel voor den dag kwam, om de studie van een tweede taal uit het lager onderwijs te bannen, als zijnde in strijd met een goed begrepen opvoedkunde. Geen tweede taal in het lager onderwijs, zoo luidde het. En het klonk lang na, en klinkt nog steeds door Vlaanderen. Dat denkbeeld, nu ruim twintig jaar geleden door Rooses door Vlaanderen uitgebazuind, is stilaan zijn weg in de geesten gaan banen, en wat toen voor velen als iets onmogelijks, als iets barbaarsch, ja, zelfs als iets misdadigs gold, wordt nu hoe langer hoe meer als de uitdrukking van een gezond paedagogisch stelsel beschouwd.

En moeten wij hier aan de rol herinneren die Rooses, als voorzitter van de beide Vlaamsche Hoogeschoolcommissies vervuld heeft? Met hoeveel gezonden zin, met hoeveel flinkheid, met hoeveel ijver heeft hij de werkzaamheden voor de vervlaamsching van de Gentsche Hoogeschool geleid! En het was hem een groote voldoening, dat, ten slotte de eenheid onder de voorstanders van een hooger onderwijs in de moedertaal kon tot stand worden gebracht. Hij had ook nog zoo gaarne het ingediende welsvoorstel tot wet verheven gezien en de voldoening gekoesterd, te weten dat binnen een niet al te lang tijdsverloop een der beide Staatshoogescholen, die van Gent, ter beschikking van het Vlaamsche volk zou gesteld worden.



Maar dat heeft hij helaas niet meer mogen beleven. Doch wanneer eenmaal dit voorname, en zelfs voornaamste punt van het Vlaamsch programma, zal verwezenlijkt zijn, dan zal Vlaanderen met een gevoel van dankbare herinnering terugdenken aan den man, die zooveel heeft gedaan, om het zoover te brengen. Maar Vlaanderen is het tevens aan zijn nagedachtenis verschuldigd, om zich niet tevreden te stellen met een halve oplossing, zooals het 't geval geweest is met het gebruik van het Nederlandsch bij de legerinrichting en bij de nieuwe wet op het lager onderwijs. Want niemand was meer dan Rooses overtuigd, dat er met het vraagstuk van de Vlaamsche Hoogeschool niet geschipperd mocht worden, en dat het beter was dit vraagstuk liever niet dan het slechts ten halve op te lossen. Dat degenen die het in hun macht hebben om aan die zaak de gewenschte richting te geven, dit niet uit het oog verliezen! Het zou anders een logenstraffing zijn van het verlangen dat Rooses steeds zoo innig gekoesterd geeft.