Neerlandia. Jaargang 14

Vlaamsch-België sedert 1830.

Toen in 1905 door heel het land de vijf en zeventigste verjaardag van België's onafhankelijkheidsverklaring werd gevierd, kon men onder de Vlaamschgezinden een gelijke strooming waarnemen als die waarvan het manifest van het ‘Nederlandsch Kunstverbond’ te Antwerpen in 1856, toen de vijf en twintigste verjaardag werd herdacht, de uiting was geweest: zij stelden zich namelijk de vraag of er voor hen wel aanleiding bestond om te jubelen, daar zij, sedert 1830, in hun eigen land, door hun eigen regeering steeds behandeld waren geworden als Belgen van tweeden rang, wien een groot deel van de rechten en vrijheden waarop ieder onafhankelijk volk aanspraak mag maken, bij voortduring waren onthouden geworden.

Uit ganscher harte hun stem te mengen in het gejubel dat overal in den lande zou opstijgen, stuitte hun tegen de borst. Maar toch, slechte vaderlanders waren zij niet en den hooger vermelden verjaardag te laten voorbijgaan zonder zich onbetuigd te laten scheen hun onmogelijk. En daarom trachtten zij een vorm te vinden waarin zij de vreugde van hun gemoed konden gieten en ontstond het denkbeeld om een overzicht te geven van hetgeen sedert 1830 door de Vlamingen, zeer dikwijls ondanks de tegenkanting van een hun vijandig gezinde regeering en ondanks het verzet van hun verfranschte tegenstrevers, was voortgebracht op het gebied van letteren en kunsten, van socialen en economischen arbeid; en door de welbekende Vlaamsche vereeniging Het Willemsfonds werd het plan opgevat een werk het licht te doen zien waarin door bevoegde mannen zou worden aangetoond wat de Vlamingen sedert 1830 zoo al hadden gepresteerd. Dit werk nu is Vlaamsch-België sedert 1830, waarvan de titel boven dit artikel prijkt. Het werd uitgegeven te Gent. Het eerste deel, dat in 1905 verscheen, bevat een studie van G.D. Minnaert, die België in vogelvlucht beschouwt, een van Paul Fredericq, die Een blik op de geschiedenis der Vlaamsche gewesten tot Waterloo werpt; drie studies van Victor Fris, welke handelt over De regeering van Koning Willem I, over De Belgische Omwenteling en over De Stichting van het Koninkrijk België. Het tweede en het derde deel, die opvolgentlijk in 1906, 1908 en 1909 het licht zagen, bevatten de uitgebreide, aan feitenmateriaal zoo uiterst rijke Schets eener geschiedenis der Vlaamsche Beweging door Paul Fredericq, terwijl het vierde deel, dat in 1907 verscheen, de volgende verhandelingen behelst: De herleving der Nederlandsche letterkunde sedert 1830 in Vlaamsch-België door P. Tack; Het Nederlandsch Tooneel door O. van Hauwaert; Vlaamsche drukpers en boekhandel door Ad. Hoste; De Vlaamsche muziek door M. Sabbe; De beeldende kunsten door H. de Marez; De bouwkunst door J. de Waele en Onze nationale kunstschatten door A. van Werveke.

Uit deze inhoudsopgave blijkt de breedheid waarmee het bewuste werk werd opgezet, terwijl nog enkele deelen in bewerking zijn. Er is echter reeds verbazend veel te leeren uit hetgeen ons al werd gegeven over dit aloude Vlaanderen met zijn grijze steden, die nog zoo rijk zijn aan oude monumenten, die nog zooveel merkwaardige oude gebouwen bevatten, welke het bewijs afleggen van den vroegeren rijkdom en de vroegere macht. In dit Vlaanderen heeft van oudsher een volk gewoond dat, behept met een sterk gevoel voor vrijheid, met een uitgesproken afkeer van alles wat naar gezag en tucht zweemde, dikwijls het offer is geworden van de gebreken van zijn hoedanigheden. Zijn gebrek aan eensgezindheid, zijn mangel aan geloof in zich zelf, zijn zwak gevoel van eigenwaarde hebben het dikwijls weerhouden het hoogtepunt te bereiken waarop het zich had kunnen verheffen of hebben het meermalen neergehaald van het voetstuk waarop het zich een tijd lang had weten staande te houden.

Geschiedkundige omstandigheden hebben wel eens het besef van zijn ware belangen afgestompt en het belet deze te erkennen. Dit wordt o.a. aangetoond in de knap geschreven, met een streng wetenschappelijken geest doordrongen studies van Fris over het tijdvak van 1815 tot 1830, toen Noord en Zuid slechts één land uitmaakten. Hij herinnert aan het vele heilzame door Koning Willem I tot stand gebracht, aan den economischen voorspoed die toen in het land heerschte, aan de bescherming door den koning aan handel en nijverheid geschonken, aan de uitstekende wijze waarop hij het onderwijs had ingericht. Maar hij wijst ook op de onhandigheid, de zwakheid, de besluiteloosheid, de koppigheid van den koning en zijn raadgevers, waaraan de omwenteling, die aanvankelijk zoo een uitsluitend Franschgezind karakter had en waarmee de inlijving van België bij Frankrijk beoogd werd, grootendeels haar welslagen te danken had.

Maar dat goedjonstige Vlaamsche volk, dat ook het zijne had bijgedragen om het zoogenaamde Hollandsche juk af te schudden, werd zelf het eerste slachtoffer van zijn handelwijze en een van de eerste en ergste gevolgen van de Omwenteling was de stelselmatige verwaarloozing van zijn stoffelijke en geestelijke belangen.

De reactie daartegen was de Vlaamsche Beweging. En het is aan dien strijd dat tot nog toe het leeuwenaandeel in het werk toegekend werd. Reeds in 1788, dus zelfs nog vóór het uitbreken van de

[p. 13]

Brabantsche Omwenteling tegen het Oostenrijksch bewind, klaagt Verloo in zijn Verhandeling op d'onacht der moederlijke tael in de Nederlanden over de algemeene verfransching die in Vlaamsch-België heerscht en over den achteruitgang der Vlaamsche gewesten als gevolg er van, daar de verfranschte geletterden er zonder invloed bleven op de volksbeschaving, die alleen Vlaamsch kon zijn. Hoe modern nog klinkt die klacht en met welken zienersblik was die oude Verloo begaafd, toen hij in zijn boekje de geestelijke eenheid van Noord en Zuid verkondigde. Na de verdrukking van het Vlaamsch onder de Fransche overheersching, zou weldra, tijdens het kortstondig bestaan van het koninkrijk der Nederlanden, de herleving van het Vlaamsch Verloo gelijk komen geven, tot men in den alarmkreet van Blommaert in 1832 over de ‘verwaerloozing der Nederduitsche tael’ als het ware een weerklank kon hooren van hetgeen Verloo meer dan veertig jaar vroeger reeds had verkondigd.

Kort na 1830 reeds stijgen in de Kamer van volksvertegenwoordigers klachten over de miskenning der

Hendrik Conscience.

Vlamingen op. Jan Frans Willems, dien men den ‘Vader der Vlaamsche Beweging’ genoemd heeft, was een dergenen die het eerst en ook het diepst al het onrechtvaardige inzag dat den Vlamingen werd aangedaan. Hij en anderen, waaronder in de eerste plaats Theodoor van Rijswijck en Hendrik Conscience dienen vermeld te worden, wilden de Vlaamsche taal in eere herstellen. Doch door een letterkundige beweging alleen was Vlaanderen niet te redden. Het Vlaamsche volk moest recht geschieden op alle gebied en het Vlaamsch petitionnement van 1840, van meer dan 100.000 handteekeningen voorzien, deed aan de wetgevende Kamers de verzuchtingen van de Vlaamsche bevolking kond. De eerste stappen op het gebied van de Vlaamsche Beweging waren gezet. Dan kwamen achtereenvolgens de vermaarde, volstrekt niet onvermakelijke spellingsoorlog uit de jaren veertig; het oprichten van het eerste Vlaamsche dagblad; de toenadering van de Vlamingen tot Duitschland, waartegenover Frankrijk een dreigende houding aannam; de tweedracht in de rangen der Vlamingen om staatkundige en persoonlijke redenen; de eerste stappen van de Vlaamschgezinden op politiek terrein; de toenadering tot Noord-Nederland; de eenheid van spelling tusschen Noord en Zuid. In 1856 stelde de regeering de Commissie der Vlaemsche grieven in, waarvan de naam voldoende de werkzaamheid aanduidt en die in haar bekend verslag de voornaamste hervormingen aangaf, die ten voordeele der Vlamingen

Jan Frans Willems.

moesten worden tot stand gebracht, hervormingen waarvan verschillende nog heden ten dage tot de vrome wenschen behooren. De Beweging breidde zich ook uit tot de studenten, en in 1854 stichtte Julius Vuylsteke, te Gent het liberale thans nog bestaande Studentengenootschap 't Zal wel gaan. Opvolgentlijk kwamen andere Vlaamsche vereenigingen tot stand, die zich hetzij op

Kanunnik J.B. David.

verstandelijk, hetzij op politiek gebied trachtten nuttig te maken: zoo het Willemsfonds, naar Jan Frans Willems, en het Davidsfonds, naar kanunnik David genoemd; de Nederduitsche Bond, die later den Vlaamschen leider Coremans

[p. 14]

naar de Kamer zou zenden, en de Liberale Vlaamsche Bond te Antwerpen.

Verschillende ongerechtigheden, waaraan Vlamingen zouden bloot staan, zooals het proces Coucke en Goethals, de zaken Sleeckx, Karsman, Schoep, enz.

Commissie der Vlaemsche grieven (1856).

zouden de onmiddellijke aanleiding worden tot het verkrijgen van de eerste belangrijke Vlaamsche taalwet, die van 1873, op het gebruik van het Nederlandsch voor de rechtbanken. Geleidelijk volgden dan die van 1878 op bestuurlijke zaken, die van 1883 op het Middelbaar Onderwijs, de gelijkheidswet van 1898, waardoor het Nederlandsch even goed als het Fransch, de officiëele taal van België werd, en dergelijke meer.

De invoering van het algemeen kiesrecht in 1893 zou tegelijk de uitbreiding van de Vlaamsche Beweging ten gevolge hebben en daarmee zien wij gepaard gaan een op het voorplan treden van een nieuwe richting en wel de economische richting, waarop in de jaren zestig reeds door Jhr. De Maere - Limnander in de Kamer en door Julius Vuylsteke gewezen was. De Vlaamsche Hoogeschooluitbreiding ontstaat; door Prof. Mac Leod worden de Vlaamsche natuur- en geneeskundige Congressen ingericht; de lie-

[p. 15]

deravonden voor het volk komen tot stand; de Antwerpsche muziekschool, waarvan Peter Benoit aan het hoofd staat, wordt tot Koninklijk Vlaamsch Conservatorium verheven; de burgerwacht wordt vervlaamscht; de letterkunde neemt een hooge vlucht: Gezelle, Rodenbach, Pol de Mont, Verriest, Streuvels, en veel anderen doen zich gelden. De andere kunsten ook kunnen op meer dan één naam van waarde wijzen. Het Hof, dat zoo lang de Vlaamsche Beweging niet schijnt te hebben opgemerkt, zal nu wel van houding veranderen. Koning Albert sprak als Prins meermalen bij openbare plechtigheden Nederlandsch en bracht, bij zijn blijde intrede te Antwerpen in 1900, ter gelegenheid van zijn huwelijk, hulde aan het redenaarstalent van burgemeester Jan van Rijswijck, die hem en zijn gemalin verwelkomde, en die een van de schitterendste redenaars was, die Vlaanderen ooit bezeten heeft.

Naast alles wat door de Vlaamsche Beweging reeds bereikt werd en waarbij ook kleinigheden als Vlaamsche geldstukken, bankbiljetten en postzegels met Nederl. opschrift moeten gerekend worden, zijn nog verschillende overwinningen te behalen: de vervlaamsching van het vrij Middelbaar Onderwijs, de vervlaamsching van het Hooger Onderwijs, de vervlaamsching van het onderwijs voor meisjes en van de vrouw in het algemeen, de erkenning van de rechten der Vlamingen in het leger, enz. enz., vooral ook de eerlijke toepassing der bestaande Vlaamsche wetten.

Dit alles zal verkregen worden, ondanks de tegenkanting van een ‘Mouvement wallon’, van een ‘Société flamande pour la vulgarisation de la langue française’, van al degenen die de ontvoogding van Vlaanderen door eigen taal, door eigen beschaving willen tegenhouden.

De lezing van een werk als Vlaamsch-België sedert 1830 zou de vijanden van de Vlamingen en van het Nederlandsch kunnen overtuigen dat niets in staat is de ontwikkeling van een volk te beletten, wanneer dit werkelijk den wil bezit om zich te verheffen. Voor de Vlamingen zelf, die daaruit zeer veel kunnen leeren, is het als een inventaris van hetgeen zij sedert bijna tachtig jaar hebben weten te bekomen. Zij kunnen er uit zien hoe slecht de benaming ‘taalstrijd’ het rijke, omvangrijke begrip van de Vlaamsche Beweging dekt; hoe algemeen die strijd is, welke zich uitstrekt tot al de staatkundige partijen van België. Zij kunnen er ook de les uit halen dat door eendrachtig streven vooral, in zooverre het doenbaar is, de nationale strijd, die de Vlaamsche Beweging is, moet worden uitgevochten.

Achterzijde van een Belgisch bankbiljet.

IN VLAANDEREN VLAAMSCH!!