Neerlandia. Jaargang 13

De Nederlanders op de West-Indische Eilanden.

Lang heeft de voltooiing van het werk des heeren Hamelberg, dat bovenstaanden titel draagt en bij J.H. de Bussy te Amsterdam is uitgegeven, op zich doen wachten. Het eerste gedeelte toch verscheen reeds in 1901; het tweede nu in 1909. Hoog was de verwachting gespannen. Laat ons al aanstonds zeggen, zij is niet te leur gesteld. Althans niet, wat den inhoud en de behandeling betreft. Zoo er sprake kan zijn van teleurstelling, dan kan die alleen betreffen de omstandigheid, dat de geachte schrijver gemeend heeft, de pen te moeten nederleggen bij het jaar 1782. De staking van zijn werk motiveert de schrijver aldus:

‘En - hiermede moet ik tot mijn leedwezen van den lezer afscheid nemen. Gaarne zou ik deze geschiedenis hebben vervolgd, minstens althans tot aan het einde van het bestaan der West-Indische Company; doch ongelukkigerwijze zijn de aanteekeningen door mij in 1900-1901 gemaakt van de in het Rijks-archief berustende bescheiden dier Compagnie van lateren datum dan 1782, niet volledig genoeg om deze geschiedenis te vervolgen zooals ik haar heb opgezet’

De lezer kan dit slechts betreuren. De heer Hamelberg toch bezit alle eigenschappen, die hem tot geschiedschrijver der Kolonie als aanwijzen. Liefde voor zijn onderwerp, degelijke studie, gemak van combinatie, die uit eene voor anderen niets beduidende omstandigheid of uitdrukking, gewichtige gevolg trekkingen weet te maken; kennis der plaatselijke toestanden, daarbij een prettigen stijl en duidelijke voorstelling, dat alles vinden wij in den heer Hamelberg vereenigd in eene mate, zooals bij niet velen wordt aangetroffen.

De opzet van den schrijver was breed, wellicht te breed. Zijn plan toch was niet alleen de geschiedenis te schrijven van de drie Benedenwindsche Eilanden; Curaço, Bonaire en Aruba; maar ook van de Eilanden boven den wind: St. Martin, St. Eustatius en Saba; ja zelfs van de eilanden Tobago, St. Croix Tortola, inzooverre daar de Nederlanders eene belangrijke rol gespeeld hebben. De geschiedenis alleen der drie eerste eilanden ligt thans tot 1782 voltooid voor ons. Met de geschiedenis van St. Eustatius is slechts een begin gemaakt, dat echter een vóórproefje geeft van de belangrijkheid der daar voorgevallen feiten.

Hoogst belangrijke bijzonderheden deelt de schrij-

[p. 278]

ver ons mede over de oprichting en het arbeidsveld der West-Indische Compagnie. Aan de hand van officieele stukken uit de archieven van die Compagnie, uit de briefwisseling der Bewindhebberen en van den ‘Raad van Thienen’ (X) met de Directeuren van Curaçao en omgekeerd, doet u de heer H. voet voor voet de vestiging en ontwikkeling, het lief en leed der Compagnie en der Eilanden als 't ware medeleven.

't Is ons niet mogelijk, - hoegaarne wij het deden - in een kort bestek een overzicht te geven van het geheele werk. Slechts enkele punten willen wij aanstippen.

Wie belang stelt in den Slavenhandel der Compagnie vindt hier ruimschoots gelegenheid zijn weetgierigheid te bevredigen. Nog grooter zou die gelegenheid zijn, zoo de schrijver daaraan geen paal en perk gesteld had met de woorden: ‘Het lust ons dan ook niet, nog verder over deze toestanden uit te weiden.’ Wat hij er van aanhaalt, is reeds verschrikkelijk genoeg, en meer dan voldoende, om zijn oordeel te rechtvaardigen:

‘dat de Compagnie in den

Zegel der Geref. Gem. op Curaçao. ( zie bladz. 279).

slaaf vaak den mensch over het hoofd zag, slechts voor hem zorgde uit zuiver eigenbelang, evenals zij deed voor haar vee.’ Een enkel staaltje. Toen in 1694 op Curaçao vier slaven waren veroordeeld, één om te worden opgehangen, één om de rechterhand te worden afgekapt en twee om met den strop om den hals onderde galg te staan, gaf de Kamer (van Amsterdam) aan Gouverneuren raden inzake het afkappen der rechterhand in overweging ‘dat gevouglijcker eene andere straffe soude hebben konnen



geinfligeert geweest syn, niet omdat die straffe niet geproportioneert soude wesen na het begane delict, maar omdat een slaaff daardoor geheel onnut gemaakt wort totten dienst, waarom men die enckelyk heeft, ende alsoo blyft eene belastinge om denselve te onderhouden’ (Brief van 24 Dec. 1694). Terecht merkt de schrijver hierbij op: ‘Zulk een gedachtengang op Kerstavond!’

De slavenquaestie brengt als vanzelf op de taalquaestie. De aanwezigheid van talrijke slaven afkomstig uit de Portugeesche bezittingen van Loango, Congo en Angolo, alsmede het bestaan van een Portugeesch slaven-agentschap op Curaçao verklaren gereedelijk de aanwezigheid van een menigte Portugeesche woorden in de volkstaal van Curaçao, het Papiamentsch.

Dat het liedje van bezuiniging ook reeds in vroegere eeuwen herhaaldelijk is gezongen, bewijzen talrijke brieven van de X (den Raad van Thienen). 't Is een lied van alle eeuwen!

Ook de quaestie van concessie is niet enkel van onzen tijd, zooals blijkt uit de Brieven der Kamer van Amsterdam naar Amerika 1695-1701. Zij is al eeuwen oud.

De landbouw trok eveneens de aandacht der Bewindhebberen in Nederland; doch slechts voor een tijd. Zou men toen reeds door herhaalde teleurstellingen en door droogten, die soms 7 jaren duurden, wijzer geworden zijn? Het heeft er allen schijn van.

Ook bodem-onderzoek had in vorige eeuwen op Curaçao, Bonaire en Aruba plaats en zelfs een zeer ernstig onderzoek, geleid door een Zweedschen bergbouwkundige, Printz genaamd. Van Curaçao en Bonaire verklaarde hij met beslistheid, dat er geene metalen zouden kunnen gevonden worden. Op Aruba was zijn onderzoek in vollen gang, toen hij last kreeg, de onderzoekingen te staken. Uit alles echter biijkt, dat hij de aanwezigheid van metaal, zelfs edel metaal, op Aruba vermoedde.

Zoo vindt men in het werk desheeren H. eene menigte bijzonderheden, die den lezer, vooral den lezer die op Curaçao bekend is, het hoogste belang inboezemen. Slechts terloops kunnen wij aanstippen wat wij vermeld vonden over het zwijgen der Negers, waar er sprake is elkander te verraden, - over het Onderwijs, dat door de Compagnie schandelijk verwaarloosd werd, over de verloven der bedienden van de Compagnie en duizend andere zaken meer, die ons een helder inzicht geven in de toestanden, die in vroeger eeuwen in de Kolonie heerschten.

Het werk is versierd met verschillende fijn uitgevoerde platen zooals: eene kaart van het ‘Eylandt Curaçao’ uit de werken van J. de Laet (Anno 1630

[p. 279]

en 1644), - een zeer schoon portret van Petrus Stuyvesant, die in 1643 Directeur van Curaçao werd en tegelijk (!) Gouverneur was van Nieuw-Nederland, den tegenwoordigen Staat New-York. In moeilijke omstandigheden bestuurde hij de Kolonie Curaçao en behield ze voor Nederland, terwijl hij Nieuw-Nederland in 1664 aan de Engelschen moest overgeven. Nog altijd bestaat op Curaçao de traditie, dat een afgezet been van Stuyvesant, hetwelk bij een aanval op St. Martin gewond werd, begraven is op het ‘Stuyvesants Kerkhof’ aldaar. (Zie blz. 41, Noot 5). Verder vinden wij nog het portret van den Directeur J. v. Beuningen, die op last der Bewindhebberen in 1719 op Curaçao de catjan- of pindazaden invoerde, waarvoor hij zeker den dank van het nageslacht verdient. Ook is er bij gevoegd een Plan van het Fort Amsterdam en de Willemstad ‘met een nader concept om dezelve uit te leggen, het welke ingevolge de orders van den Heere Gouverneur J. Faësch is opgesteld’ en ‘overgezonden (naar Amsterdam), bij missive van den Directeur Faësch van 5 Oct. 1748;’ - vervolgens een galarok van den Gouverneur Jacob van Bosveld, - en eindelijk het zegel der Gereformeerde Gemeente op Curaçao in de 17e en 18e Eeuw, voorstellende een afgebrokkelden muur, met het randschrift: Bouwt de muren van Jerusalem op. Ps. 51 v. 20.

Nog een enkel woord over de methode van den heer Hamelberg. Om het doorloopend verhaal niet telkens te onderbreken met aanhalingen, die den lezer vermoeien, heeft de heer H. zijn werk in twee deelen met eigen pagineering verdeeld. Het eerste bevat de geschiedenis, zooals zij uit de documenten is saamgesteld; het tweede de documenten in extenso, waaruit blijkt hoe gewetensvol de heer H. bij de samenstelling van zijne geschiedenis is te werk gegaan, in tegenstelling met sommige zijner voorgangers als Simons, Teenstra e.a., welken laatste hij niet ten onrechte van geschiedvervalsching beschuldigt. Bij die documenten is gevoegd een facsimile van van de Secreete Notulen van de Vergadering van XIX 1629-1645 en van het Register der resolutiën van de Hoofdparticipanten 1623-1640.

Als al de archieven der Compagnie geschreven zijn in zulk een schrift, dan kunnen wij slechts bewondering koesteren voor het taaie geduld en volhardingsvermogen van den heer H., die ze wist te doorworstelen- en te ontcijferen.

Ten slotte een wensch.

Moge het den heer Hamelberg of iemand van even breede opvatting en onpartijdigheid gegeven zijn, het begonnen werk voort te zetten van af 1782 tot een goed eind in de 19e eeuw. Zonder medewerking en geldelijken steun der Regeering in Nederland en het Bestuur der Kolonie zal dit misschien niet mogelijk zijn; doch de zaak is van te groot gewicht, om ze niet door te zetten. De Geschiedenis toch is de leermeesteres van het heden en de toekomst. Gereedelijk zal men het den heer H. toegeven, dat ‘het onpartijdig schrijven van de geschiedenis van zaken, waarin personen betrokken waren, met wier nakomelingen men bevriend is, groote moeilijkheden oplevert.’ Onoverkomenlijk zijn die moeilijkheden echter niet. Mogen dus Regeering en Bestuur samen werken om te voltooien, wat met zooveel geduld en talent begonnen is. Te meer zal die steun van Regeering en Bestuur noodig zijn, wijl het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap der Ned. Antillen, dat deze uitgave grootendeels bekostigde en waarvan de heer Hamelberg tijdens zijn verblijf in de Kolonie de grondlegger en de ziel was, feitelijk heeft opgehouden te bestaan.

Moge onze stem in deze niet zijn die eens roependen in de woestijn!

Tilburg.

M. VICTOR ZWIJSEN.