Neerlandia. Jaargang 13

[p. 262]

De oud-Hollandsche bouwtrant van Friedrichstadt a.d. Eider. II. (Slot).

Het eerste artikel eindigden we met te wijzen op het rijkste, bewaard gebleven gebouw der oude stad, n.l. de ‘Alte Münze’ wier afbeelding hier bijgaat. Vervolgen wij thans het artikel van den heer Krause:

De geheele groepeering van de binnenplaats, waarvan het hiernevens afgebeelde poortje een deel uitmaakt, vormt een van de schilderachtigste hoekjes van Friedrichstadt. In tegenstelling met het achterhuis werd het voorgebouw schandelijk verwaarloosd. De groote, zonder tusschenmuren doorloopende ruimte, zoowel gelijkvloersch als op de verdiepingen,

Gevelsteen der ‘Alte Münze’.

de in 't oog vallend groote ingang en het niet aanwezig zijn van een stookplaats, doen vermoeden, dat het gebouw oorspronkelijk als pakhuis dienst deed. In de laatste jaren werd het ook voor pakhuis en paardenstal gebruikt. Wat men ook van die verwaarloozing denken mag, wij danken het daaraan, dat allerlei bijzonderheden in den stijl bewaard bleven. De onderste vensteropeningen zijn alleen met opklapbare vensterluiken afgesloten, terwijl daar boven in lood gevatte vensters in de mooi geprofileerde eikenhouten posten aangebracht zijn. Hoewel het gebouwtje slechts een ondergeschikte bestemming had, is het straatfront rijk bewerkt, en getuigt het van den hoogen stand der Nederlandsche kunst in die dagen. Boven de vensters van de poort prijkt een familiewapen, in

De ‘Alte Münze’, thans gerestaureerd.

zandsteen gehouwen, met het veelzeggend devies ‘Omne Solum forti viro patria’ (den krachtigen mensch is elke grond een vaderland.)

De gebouwen van later datum werden oorspronkelijk op de Hollandsche wijze geconstrueerd. De, meestal smalle, gevelfronten zijn naar de straat toegekeerd, en van tamelijk breede vensters voorzien.

De posten der deuren en der benedenvensters zijn soms zoo zwaar, dat de vakken der muur aan den ‘Vakwerkbouw’ herinneren. De gevels zijn getrapt, of ook wel, zooals bij de ‘Alte Münze’, in ongebroken lijn schuin oploopend, terwijlzaagvormig gemetselde steenfiguren, die in de regelmatig horizontaal gemetselde steenrijen ingrijpen, de eentonigheid verbreken.

Hier en daar wordt in de muurvlakten afwisseling gebracht door sierlijk gesneden ankers of steenplaten, waarop de manenrijke kop van den Nederlandschen leeuw, het wapen van Amsterdam of andere figuren als merkteekens van het huis afgebeeld zijn. Tot deze groep mag men het huis in de ‘Prinzenstrasze’ rekenen, (zie blz. 264) hoewel het 't jaartal 1637 draagt. Want waarschijnlijk behooren alleen het voorhuis met de ingang en de daaraan grenzende vensters tot het oorspronkelijke gebouw, dat tot voor korten tijd in de achterhelft nog den, voor dien tijd typischen, kelder met lage tusschenverdiepingen daarboven had. Later werden er waarschijnlijk de twee groote kamers ter zijde bijgevoegd, en boven het geheel de eerste verdieping met een, bij de nieuwe middenas passenden, gevel gebouwd. Het mansardeachtig gebroken dak kreeg kort geleden bij het hooger leggen der eerste verdieping den thans rechten vorm.

Bij diezelfde verbouwing werden de eerst overal recht afgesloten vensters ten deele tot op de vroegere ontlastingsbogen uitgebroken. De prachtige, in rokokostijl gesneden, deur is waarschijnlijk bij de genoemde eerste vergrooting aangebracht.

[p. 263]

Ook bij vele andere huizen zijn de deuren met veel zorg bewerkt. Zelfs aan de nuchtere huizen, die omstreeks 1800 gebouwd werden getuigen betimmeringen in stervorm of op andere wijze samengesteld, en posten met

Ingang der Doopsgezinde Kerk (binnenplaats) naast de ‘Alte Münze’.

tamelijk stijve grieksche ornamenten den goeden wil van de handwerkslieden. Eerst de, na het bombardement noodig geworden, overvloed van nieuwe gebouwen kan onze belangstelling niet wekken.

Ook de rustige en meer gelukkige tegenwoordige tijd, die, na zooveel rampspoed, voor de stad aanbrak, zal, voor zoover wij kunnen voorzien, bezwaarlijk een werk tot stand brengen, dat die oude Hollandsche gebouwen evenaart. Daarom is het te hopen, dat men er zich voorloopig vóór alles op toelegt, de ernstig bedreigde ‘Alte Münze'’, die bezwaarlijk alleen door de Doopsgezinde gemeente kan gerestaureerd worden, te behouden.

De groote ruimten in het voorgebouw zullen het zeker mogelijk maken, het huis te behouden zooals het is, en het toch geschikt doen zijn voor een gebruik dat voor 't gebouw passender is dan de thans daarin gedreven kolenhandel. Zoo zou het gebouw een nieuw

[p. 264]

leven beginnen, tot vreugde der kunstvrienden en ten nutte der stad.

Tot zoover het artikel van Paul Krause, dat gedagteekend is Berlijn 1903.

Het uitstekend orienteerende artikel zal den lezer duidelijk gemaakt hebben, dat Friedrichstadt aan de Eider de belangstelling van Hollandsche kunstvrienden verdient.

Gelukkig moet het in een klein bijschrift gecorrigeerd en aangevuld worden.

‘De meer rustige en gelukkige tijden’ brachten de bewoners van Friedrichstadt er toe, de ‘Alte Münze’ naar behooren te doen herstellen.

Het Remonstrantenhaus.

Wanneer dit artikel gedrukt wordt, is het fijne geveltje met zijn mooie, uitstekend geconserveerde, zandsteen-ornamenten, weer ontdaan van de ter herstelling aangebrachte teigers, en een sieraad van den Burggraben.

De gemeenteraad stichtte een fonds, om het raadhuis van een passenden aan den ouden zetel van het stadsbestuur zooveel mogelijk herinnerenden, gevel te voorzien. Eindelijk is er een nieuw, monumentaal huis in aanbouw, n.l. het ‘Remonstrantenhaus’.

Het wordt door de Remonstrantsche-Gereformeerde gemeente

Huis in de Prinsenstraat.

[p. 265]

gebonwd, en zal een middelpunt voor goddienstigen en maatschappelijken arbeid voor de geheele stad worden.

Tevens zal het een gedenkteeken zijn voor de geschiedenis der Remonstranten, door wie de stad gesticht werd, dus ook een monument voor hare Hollandsche tradities.

De architect Johannes Verheul van Rotterdam ontwierp de gevelteekeningen in den Noord-Nederlandschen Renaissancestijl der 17e eeuw., terwijl de verdere uitvoering aan den architect E. Stoffers van Kiel, die ook de ‘Alte Münze’ restaureerde, is toevertrouwd.

Beide heeren hebben de gemeente op zeer tegemoet komende wijze groote diensten bewezen. Het gebouw belooft, zoowel uiterlijk als inwendig een krachtig, mooi, karakteristiek Hollandsch huis te worden. De zandsteenversieringen o.a. twee leeuwen op de voorgevels en een zevental koppen aan het voorfront, zullen met zorg bewerkt worden. Een tamelijk uitgebreide verzameling van afbeeldingen van Oud-Friedrichstadt zal de kamers en gangen van het huis, voor degenen, die in de historie der stad belangstellen, belangwekkend maken. Tot deze verzameling zal naar men hoopt, ook een reeks van Hollandsche tegelschilderingen behooren, die o.a. voor zullen stellen: de markt vóór 1850, de oude Remonstrantsche Kerk van buiten, en een plattegrond met de oud-Hollandsche straatnamen.

Wellicht moet de uitvoering van een deel der ontworpen tegelstukken en zandsteenbeelden aan de toekomst worden overgelaten, maar 't is niet onmogelijk, dat het ‘Remonstrantenhaus’ reeds bij de inwijding in den zomer van 1910 een goed afgewerkt geheel zal zijn.

Friedrichstadt 1909.

F. PONT.