Neerlandia. Jaargang 9

West-Indië

Iets over Suriname.

Nieuws uit Suriname schittert in Neerlandia meest door afwezigheid. Toch is er nog wel iets mede te deelen aan de lezers en leden, dat niet onmiddellijk de taal nadert, maar toch ons herinnert aan en verplaatst in vervlogen tijden, dagen van Neerlands glorie, waarin dat kleine geestkrachtige volk zijn naam vestigde in en zijn stempel drukte op koloniën, haast over den ganschen aardbodem.

Van die vele koloniën en bezittingen is Suriname nog een, ofschoon verwaarloosd en vrijwel onbekend, stuk Nederland.

Er is nog genoeg dat ons herinnert aan de nederzettingen en het vroeger verblijf van Nederlanders in West-Indië, maar te betreuren valt het dat de lust tot verzamelen van gegevens en het te boek stellen ervan zoo gering is. In Jhr. L.C. van Panhuijs, die op het Americanistencongres in 1902 in New-York eenige voordrachten hield en die als bijdrage in het ‘Tijdschrift voor Geschiedenis, Land- en Volkenkunde’ plaatste evenals in de ‘Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde van Ned.-Indië’, welke vanwege het Ministerie van Koloniën werden overgedrukt, werd een ware belangstellende gevonden, wiens pogingen hopen wij tot navolging mogen leiden.

Het zijn waarschijnlijk de overmatige warmte, de weinige medewerking, de kosten en moeilijkheden uit plaatselijke omstandigheden voortvloeiende, welke met de bekende onverschilligheid waartoe zoovelen vervallen en afwezigheid van belangstelling in de geschiedenis van den Nederlandschen stam, de oorzaak zijn van het hierbovengenoemde gebrek aan nieuws over oude nederzettingen.

Een ander tot mijn spijt te vermelden oorzaak is wellicht hierin gelegen, dat de Koloniale bibliotheek en het Koloniaal Museum in zulk een primitieven toestand verkeeren en bestaan buiten eenige belangstelling van het publiek. Hun bestaan is zelfs aan vele Nederlanders (Hollanders en Surinamers) onbekend, en ik heb zelden een in Suriname geborene aangetroffen die beide instellingen ook maar eens bezocht had of had trachten te bezoeken.

[p. 5]

Wat de archieven des lands betreft, het heeft mij meermalen treurig gestemd als ik deze kostbare en eenige getuigen uit de geschiedenis der kolonie en het grijs verleden aan den vernielenden invloed des klimaats, en aan motten - en kakkerlakken - nieuwsgierigheid zag overgeleverd, tot schande van onzen plicht tegenover het verleden.

Ik geef toe, dat in Surniname niet zoo bijster veel is, wat ons aan de nederzettingen en het leven der oude Nederlanders in West-Indië herinnert. In dat opzicht staan wij bij Oost-Indië verre achter.

Wat ons daartoe bijdragen zou kunnen verschaffen zijn: archieven, plantages, begraafplaatsen, openbare gebouwen, forten en kerken.

Opschriften op grafzerken en huizen, plantagenamen en hun oorsprong (een studie op zich zelf) en tevens de neger-Engelsche namen daarvan, zouden ongetwijfeld al stof genoeg geven.

Eerst wil ik de oorzaken nagaan, waarom er zoo weinig is, alvorens over te gaan tot een beschrijving van wat ik weet dat er nog wordt aangetroffen.

In de eerste plaats dan door het materiaal, waaruit alle huizen op weinig uitzonderingen na, in Suriname zijn gebouwd. Ik meen dat er in Paramaribo maar 12 steenen huizen zijn. De huizen zijn van planken opgeslagen, welke over elkaar vallen, en het plaatsen van versieringen en opschriften niet hebben bevorderd.

In de tweede plaats noem ik de groote branden van 1821 en 1832. Vergun mij aan te halen wat M.D. Teenstra in zijn boek ‘De landbouw in de Kolonie Suriname’. (1835) Ie deel blz. 63 en 64 daarvan zegt:

‘Bij de eerste verbrandden 400 woon-, 800 pakhuizen en bijgebouwen en werden behalve de in 1811 gebouwde Koepelkerk, de R.C. Kerk, het Hof van Politie, 's Lands Waag, de Weeskamer, een Schouwburg, de Burgerwacht een prooi der vlammen. De geheele Waterkant, de Oranjetuin en vele straten het beste gedeelte der stad uitmakende zijn geheel verwoest en platgebrand. Het verlies is op 8 millioen Nederlandsch aan gebouwen en even zooveel aan meubelen, gelden en papieren, goud, zilver enz., dus te zamen 16 millioen berekend geworden, waarbij tevens belangrijke verzamelingen, handschriften enz., onherstelbaar verloren zijn geraakt.’

Zie ook Wolbers ‘Geschiedenis van Suriname’ blz. 612 en Flier ‘Geschiedenis van Suriname’ blz. 130/1.

Bij den brand in 1832 werd de geheele Luthersche Kerk een prooi der vlammen. (Teenstra ‘De negerslaven in de Kolonie Suriname’ 1842, blz. 20, Wolbers blz. 66, Flier blz. 150/1).

Door die branden zijn tal van graf- en andere monumenten vernield.

De Nieuwe Oranjetuin is in 1756 aangelegd. Men zal er dus geen grafmonumenten van oudere dagteekening vinden.

Van den Ouden Oranjetuin, waarop later de Hervormde Kerk is gebouwd, is weinig meer over.

Opschriften, beeldhouwwerk en uithangborden komen weinig voor.

Buiten Paramaribo bestaan behalve het fort Nieuw Amsterdam en de andere militaire posten te Nickerie en Albina geen versterkte plaatsen meer en alle posten, redouten, blokhuizen enz., zijn verlaten en voor een groot deel gesloopt en het hout en de steenen weggevoerd om, hetzij voor brandhout, hetzij voor aanbouw van publieke gebouwen elders gebezigd te worden, zooals de officierswoning te post Gelderland, de gebouwen te Domburg enz.

*_**

a. Op de Suikerplantage Rust en Werk aan de Commewijne, is in de galerij van het woonhuis een wapenbord (met een vers aan de achterzijde) van de familie Crommelin.

W. Crommelin, die gouverneur der Kolonie was (1757-1768) was vroeger eigenaar (oude neger - Eng. naam is Granmangron d.i. Gouverneursgrond).

b. Op plantage Alkmaar aan de Commewijne vindt men achter het woonhuis de graftombe van C. Godefroy, vroeger eigenaar der plantage, overleden 9 Juni 1773, waarop het familiewapen is uitgebeiteld. (Oude neger - Eng. naam: Goedoe vrouw.)

c. Op plantage de Eendracht in de Perica treft men voor de stoep van het woonhuis een gemetselden wit marmeren steen aan, voorstellende aan het boveneinde een bergachtige streek met opkomende zon en van onderen een opschrift meldendende den aanleg en de voltooiing der plantage De Dageraad.

Deze steen lag vroeger op de sedert jaren verlaten plantage De Dageraad in Boven Commewijne.

d. Op de Joden Savanne, waar de Nederlandsch-Portugeesche Israëlieten zich gedurende een groot tijdvak hadden gevestigd, zijn eenvoudige opschriften in het Hebreeuwsch en Portugeesch te vinden. Kunnen de rabbi's ons inlichten?

Van de eens zoo grootsche synagoge is nog een stukje muur over.

e. Aan de Marowijne was nabij Armina een post opgericht teneinde de kolonie te beveiligen tegen marrons (weggeloopen negerslaven), welke thans geheel verlaten is en waarvan nog een stuk muur door bosch omgeven en bedekt moet bestaan. Dit zelfde is het geval op

f. het Stoelmanseiland nabij de samenvloeiing van de Lawa en de Tapanahony. (Zoo genoemd naar kapitein Stoelman.) Wie kan ons inlichten?

g. Het plein rond de tegenwoordige Hervormde Kerk (die van vrij jongen datum is en geen praalgraven of opschriften heeft) werd vroeger voor begraafplaats gebruikt. Dat terrein was dan ook met grafsteenen bedekt, evenwel in zulk een slechten toestand, dat gouverneur Van Heerdt het noodig oordeelde alles te laten opruimen en alleen elf zerken, die het minst geschonden waren, bewaren liet en terzijde van de kerk neerleggen. Hun opschriften, die vrij duidelijk zijn, zullen in den loop des tijds verslijten moeten, want er wordt over geloopen. Zij zijn niet bekend bij het Kerkbestuur. Ik was juist van plan met Ds. Buiskool te Para-

[p. 6]

maribo van den inhoud dier opschriften, afschrift te maken, toen ziekte mij gebood, de kolonie met verlof te verlaten. Wil inmiddels iemand anders mijn voornemen ten uitvoer brengen? Ik zal hem dankbaar zijn.

Ten slotte wil ik nog vermelden dat in 1885 een zekere J. Seibel te Coronie, Duitscher van geboorte, terwijl hij zich in de Coppename ophield, van een ouden Indiaan vernomen moet hebben, dat deze een plaats wist, hem als kleine jongen door zijn vader gewezen, alwaar een paar oude kanonnen lagen. Dit bericht moet Seibel, die soldaat is geweest, in verband gebracht hebben met een advertentie, een 20 tal jaren vroeger (1865) geplaatst waarbij Paus Pius IX, kennis gaf, dat iemand op zijn sterfbed beleden had, dat hem een plaats bekend was (de geographische lengte en breedte werden daarbij opgegeven en kwamen met die van Coronies kust overeen) waar in een oude schuilplaats schatten waren verborgen.

Seibel heeft daarop den Indiaan gevraagd of hij genegen was, hem die kanonnen te wijzen en daar deze geen bezwaar had, moeten zij in een corjaal de Abroyakreek (vermoedelijk de Peruvia kreek) in zijn gevaren en na twee dagen varens aan wal zijn gestapt, alwaar een schulprits bleek te zijn, dien zij gedurende twee dagen in westelijke richting hebben gevolgd.

Zij moeten toen een plek bereikt hebben, waar Seibel werkelijk twee kanonnen vond van half uitgewischte opschriften voorzien, welke zeer oud bleken te zijn.

Deze plaats moet volgens Seibel ongeveer ten zuiden van den tegenwoordigen post Coronie liggen, alleen te bereiken langs den door den Indiaan gevolgden weg.

Of Seibel nog leeft weet ik niet. Kan de Katholieke missie ons misschien inlichtingen verschaffen omtrent een en ander?

*_**

Wat er nog meer is?

Lezers in Suriname, er zijn op tal van plantages of verlaten plantages nog oude tentbooten, gebouwd in tijden van grooten bloei en welvaart. Op negergrondjes zijn die misschien ook te vinden op Groot Chatillon bij ander half-vergaan hout opgeborgen.

Op enkele landingsplaatsen en op vele stoepen worden nog beelden aangetroffen uit den ouden tijd. Eeveneens op sommige erven in de stad als in de Keizerstraat. Velen zijn ook overgebracht van plantages naar den tuin der Buitensocieteit ‘het Park’.

Terzijde van de landing, bijna geheel onder de aarde bedolven, liggen hier en daar nog kanonnetjes (b.v. op Groot Chatillon).

Er zijn nog opschriften op plantage-gebouwen te vinden, er is nog oud glas en aardewerk, terwijl er eveneens oude schilderijen of teekeningen bestaan (b.v. op plantage Jagtlust, de branden van 1821 en 1832 voorstellende) en geschenken aan societeiten of maatschappijen (zooals de kroon ter verlichting van 't gebouw ‘Thalia’ en de oude archieven van het hof van justitie (een rechterlijk college in ouden tijd met meer macht in politieke en administratieve zaken bekleed) zullen nog veel stof bevatten, waaruit we voor de kennis van het vroeger leven der kolonisten kunnen putten.

Hebben vele Nederlandsche namen in Britsch Guyana ook geen geschiedenis?

Komaan dan lezers in Suriname, helpt mede gegevens zamelen, gij weet waar en in welke richting ze te vinden. Zendt ze aan het Algemeen Nederlandsch Verbond dat ze ongetwijfeld dankbaar zal ontvangen en alles zal bijeenvoegen tot een geheel, als bijdrage tot de kennis van Suriname en de kolonisten in vroegere eeuwen. Fotografeert een oude stoep, een antiek geveltje met loof en snijwerk, hetwelk u aan dat van oude Amsterdamsche huizen doet denken, of een oude steenen poort, die soms hier en daar nog als getuigen van glorierijke dagen oprijzen.

Fred. Oudschans Dentz

West-Ind. ambtenaar met verlof.

Londen, 16 December 1904.

31 Holborn Viaduct E.C.