Neerlandia. Jaargang 1

Zweden's letterkundige betrekkingen met Holland, vooral sedert het jaar 1600.

Bij gelegenheid van het 25jarig regeeringsjubileum van koning Oskar II van Zweden en Noorwegen werd hem, die op wetenschappelijk en letterkundig gebied een gevestigden naam bezit, door een aantal geleerden, een huldeblijk aangeboden, bestaande in een kloek uitgevoerden bundel opstellen van wetenschappelijken aard. Onder de stukken, in dezen bundel opgenomen en die de meest uiteenloopende onderwerpen behandelen, is er een, dat in ons land in ruimeren kring verdient bekend te worden. Het is van de hand van den Heer E. Wrangel en draagt den titel: Sveriges litterära förbindelser med Holland särdeles under 1600 - talet (Zweden's letterkundige betrekkingen met Holland vooral sedert het jaar 1600). De schrijver, die ijverige onderzoekingen zoowel in ons land als in Zweden heeft ingesteld, heeft blijkbaar niets verzuimd om zijn boek zoo volledig mogelijk te maken, tot zelfs aan geringe kleinigheden schonk hij zijn aandacht. Zijn boek biedt dan ook zeer veel, wat tot dusverre geheel onbekend was; het is een bewijs te meer, hoe groot de invloed van de roemrijke republiek was in onze gouden eeuw. De schrijver begint met het geven van een overzicht van Zweden's politieke betrekkingen met Holland sedert 1600, de Zweedsche wervingen in Holland en de Zweedsche hulp, aan de republiek verleend; vervolgens beschrijft bij den Nederlandschen invloed op Zweden's zeevaart en handel, en als symptoom daarvan de vestiging van Hollanders in Zweden, mannen als Usselincx en Lodewijk de Geer; de Hollanders waren, merkt Wrangel op, in Zweden de grondleggers der industrie, zij waren daar ingenieurs en architecten. Daaraan knoopt hij dan vast de beschrijving van den invloed der Hollanders op de beeldende kunsten in Zweden. Maar dit alles is slechts inleiding: gelijk overal worden de handelaars en industriëelen gevolgd door de geleerden, de dichters, de kunstenaars. Bijna nergens is dat zoo duidelijk als bij de betrekkingen van Zweden en Holland: bijna onmiddellijk nadat de handelsbetrekkingen, na het uitbreken van den opstand, weer zijn aangeknoopt, begint ook een levendig geestelijk verkeer, een ruilhandel op intellectueel gebied, waarbij in den regel de republiek gaf en Zweden ontving.

Vervolgen wij het betoog van Wrangel. Na een blik te hebben geslagen op de studie in Zweden vóór en na de hervorming, bespreekt hij den trek van vreemdelingen naar de Nederlandsche hoogescholen, allereerst naar die te Leiden, waarvan hij de stichting en opkomst kortelijk verhaalt. In den tijd van Gustaaf Adolf studeerden daar velen van hen, die later in den dertig-jarigen oorlog een voorname rol hebben gespeeld: krijgslieden als Baner Wrangel en de Horns, staatslieden als Bielke en Oxenstierna, geleerden als Matthiae en Tornelius. Minder gingen de Zweden te Groningen studeeren; daarentegen zocht, opmerkelijk genoeg, een betrekkelijk groot aantal Franeker op; vooral theologen en juristen komen daar voor; zelfs werd een Zweed, Lars Banck, daar omstreeks het midden der 17^e eeuw hoogleeraar in de rechten. Dat Amsterdam warme betrekkingen met Zweden onderhield, ligt in den aard der zaak: handel en wetenschap waren hier de stevige banden. Nauwe relatiën bestonden er tusschen de bekende geleerden-familiën Skytte en Vossius; Oxenstierna en Karel X Gustaaf bezechten Amsterdam; met de familie van eerstgenoemde stond de beroemde Barlaeus in intieme betrekking. Er kwamen zelfs Zweden ter wille van hun handelsstudiën: ook geneesheeren komen voor en zelfs godsdienstige dwepers. Onder de geleerde Hollanders, die zich in Zweden vestigden, worden Jacob Cabelian en Chr. Ravius genoemd. Vervolgens bespreekt Wrangel de studie der Zweden in Leiden ten tijde van Koningin Christina. Een groot aantal toekomstige diplomaten, veldheeren, juristen en professoren kwamen daar de beroemdste geleerden van bun tijd hooren. Zoo werd Leiden de kweekplaats der Zweedsche geleerdheid; vooral de ontwikkeling der medische studiën in Zweden is op Leiden terug te voeren. Een ander symptoom van dezen invloed van Holland op Zweden in Koningin Christina's tijd is de komst van vele Hollandsche geleerden in haar rijk. De Koningin gold voor vele Hollanders als de ideale vorstin en werd als beschermster van kunsten en wetenschappen door hen uitbundig verheerlijkt. Uit Holland kwam Cartesius naar Zweden op haar roep; Salmasius

[p. 4]

verliet om harentwille zijn zetel te Leiden; aan haar hof zag men Isaac Vossius; Nicolaas Heinsius was haar secretaris, Wullenius en Conringius haar geneesheeren. Zoo stond Christina ook door al deze verdienstelijke mannen met Holland in betrekking. Zelfs nadat zij afstand van den troon had gedaan, bleef zij deze relatiën onderhouden. Anslo en Vondel gevoelden zich gedrongen haar intocht in Rome te bezingen. Ook in de tweede helft der zeventiende eeuw bleven talrijke en van de voortreffelijkste Zweden naar Leiden komen, wat de schrijver door een lange reeks van beroemde namen bewijst.

Uitvoerig gaat dan Wrangel de beteekenis en den omvang van den Nederlandschen invloed op Zweden's beschaving na. Op bijna ieder gebied van wetenschap vindt men daar een sterken Nederlandschen invloed: de Zweedsche theologie en philosophie, de staats- en rechtswetenschap, de historiographie en cartographie, de mathematische en astronomische wetenschappen, de plantkunde en de geneeskunde, de klassieke en oostersche philologie, alle ondervonden, die een in meerdere, en de ander in mindere mate de inwerking der Nederlandsche geleerden. Verschillende van deze laatste zijn in Zweden de baanbrekers geweest van geheel nieuwe richtingen. Ten slotte - en dit hoofdstuk is niet het minst gewichtige van zijn veelomvattenden arbeid - bespreekt Wrangel den invloed der Nederlandsche letterkunde op die van Zweden. Na eerst een overzicht gegeven te hebben van die letterkunde in de 17^e eeuw en hare inwerking op Duitschland en Denemarken, wijst hij aan, hoe allereerst de Latijnsche dichtkunst onder Nederlandschen invloed weer begon op te bloeien. En, wat zeer merkwaardig is en niet pleit voor den smaak der Zweedsche dichters, het was vooral de didactische school, die hen aantrok en tot navolging uitlokte. Cats met name is vlijtig vertaald en met evenveel recht als in Nederland kan men in Zweden van een school van Cats spreken. En dat deze invloed onmiddellijk, niet door bemiddeling van Duitschland of Denemarken is uitgeoefend, is een der merkwaardigste conclusiën, waartoe de schrijver komt.

Genoeg voorzeker, om in het licht te stellen, van hoeveel waarde Wrangel's boek voor onze beschavingsgeschiedenis is. Wij hebben ons veroorloofd er wat breedvoerig bij stil te staan, daar wat in Zweden verschijnt niet gemakkelijk onze aandacht trekt. In dit opzicht is er van de oude betrekkingen van Nederland met Zweden niet veel overgebleven: moge het boek van Wrangel er toe bijdragen den alouden band weer aan te knoopen: de beschaving van beide landen zal er wel bij varen.

(Nieuwe Rottd. Courant.)