Nederlandse historische bronnen 6

67
Den Haag, 1 maart 1936

Ik heb weer voor vele brieven van uwe hand te danken en wil profiteeren van een guren zondagmorgen, die mij aan huis bindt, om u iets van mij te laten hooren. Alle verzekeringen ten spijt dat ik, na de mij in het najaar toegediende injecties, verder immuun zou zijn tegen griep, heb ik den dag dat ik mijn begrooting in de Eerste Kamer aangenomen zag²¹⁵, weder een flinken aanval gehad. Ik bleef eenige dagen in bed en daarna nog enkele dagen thuis, maar nu ben ik weer in mijn gewone doen, al voel ik mij nog lang niet 100%. Ik ga er daarom deze week maar eens tusschen uit, in de hoop dat de Geldersche lucht de laatste bacillen zal verdrijven. Ik heb stopflesschen kinine-boonen geslikt, doch zonder er baat bij te vinden.

De mondelinge behandeling van mijn begrooting in onzen Senaat liep nogal los. Den eersten dag was de oppositie aan het woord: mr. Pollema, die professor De Savornin Lohman ditmaal verving, omdat deze laatste de vorige keer door mij zoo ‘onbeleefd’ was bejegend, mr. Briët, een braaf advocaat uit Leiden, die als privé-hobby aan buitenlandsche politiek doet, en mr. Van Vessem, de NSB-er die vèr bleef beneden zijn reputatie van intelligentie. De mij den volgenden dag voornamelijk door prof. Anema verleende steun vergemakkelijkte mij mijn antwoord zeer. Ik ben toch blijde dat dit weer achter den rug is; ik vind het werk in het parlement altijd even onaangenaam en nòg onaangenamer in de Eerste Kamer dan in de Tweede, omdat onze Senaat altijd au sérieux genomen wil worden.

Ik ben benieuwd hoe de uiteindelijke houding van de Duitsche regeering zal zijn met betrekking tot onze verlangens ten aanzien van de Reichsdeutsche Gemeinschafte. Ik ben het met u eens, dat het relaas van den procureur-generaal uit Den Bosch²¹⁶ geen rechtstreeksche bewijzen levert van schennis van ons accoord van 1934/1935, maar wanneer men tal van schijnbaar op zich zelve staande gevallen vergelijkt met de algemeene teneur van de instructies van de Auslandsorganisation, dan kan toch geen twijfel bestaan, of er is een rechtstreeksch verband tusschen dergelijke instructies en de in die incidenteele gevallen geconstateerde feiten. Maar hoe dat ook zij, de publieke opinie hier eischt steeds luider dat wij tegen de actie der Reichsdeutsche Gemeinschafte stelling nemen. Ik heb lang groote matiging betracht en tot matiging aangespoord, maar pers en Kamer dringen om maatregelen en ik hoop dat de Duitsche

215 Handelingen Eerste Kamer 1935-1936, 313-331 en 333-352. De begroting werd in de Eerste Kamer aangenomen op 19 februari 1936.

216 E.L.M.H. Speyart van Woerden.

[p. 125]

regeering dat zal willen inzien. De Duitschers hebben het trouwens aan zich zelve te wijten; waarom kunnen zij hier niet als rustige burgers leven en moeten zij altijd van zich laten spreken? Van de fascistische vereenigingen van Italianen bijvoorbeeld hoort men hier nooit iets. Zech maakt zich bezorgd dat hij voor ambassadeur te Madrid in aanmerking komt. Hij kan voor die promotie niet bedanken, maar bleef veel liever hier. Ik zal hem zéér missen en maak mij al zorgen voor een volbloed nazi als zijn vervanger.

Lorentz heb ik privé geschreven, dat hij erop rekenen moet met zijn 65e levensjaar (dezen zomer) op stal te worden gezet. Op het lijstje van candidaten voor zijn vervanging heb ik ook Van de Sande Bakhuyzen gezet, die mij onlangs vertelde dat hij méér dan genoeg had van het burgemeestersambt. Als hij zijn breed lorgnette-koord weglaat, zou hij niet ongeschikt zijn en zijn vrouw schijnt mij zéér geschikt. Ook denk ik over Groenman, maar die zit pas in Venezuela. Swinderen, dien ik al een paar keer zag, komt morgen bij mij. Ik zal hem dan maar zeggen dat hij er langzamerhand over moet gaan denken om zijn pensioen te vragen. Ik had oneindig liever gezien dat hij dat uit zich zelf had gedaan en mij die pijnlijke boodschap had bespaard.

Colijn heeft de Indische begrooting²¹⁷ in de Tweede Kamer weer handig verdedigd. De financieele en economische vraagstukken heeft hij met veel talent behandeld en met groote virtuositeit is hij heengegleden over al het overige! Van een verlenging van het mandaat van De Jonge, waarover Colijn inderdaad ernstig heeft gedacht, zal wel niets komen, nu De Jonge op medisch advies niet langer dan september in Indië mag blijven. Over candidaten voor die successie sprak Colijn niet nader; het wordt anders tijd om er over te gaan denken. Snouck ambieert het niet, maar zou toch wel bereid zijn een benoeming te aanvaarden. Mevrouw Snouck heeft dus blijkbaar geen bezwaren. Het treft mij altijd zoo weinig ambitieus Snouck is: hij is méér dan tevreden met zijn huidige ambt.

Binnenslands is de politieke atmosfeer thans in zooverre zuiver, dat ik den indruk heb dat men ons wel tot de verkiezingen 1937 zal laten zitten. Het zoogenaamde vaste lasten-ontwerp²¹⁸ zal wel uit allerlei hoeken oppositie uitlokken, maar Colijn wil daarvan geen kabinetskwestie maken. De onderwijskwestie is, nu zij commissoriaal is gemaakt, voor geruimen tijd van de baan. Bij de Indische begrooting heeft de rede Feber een oogenblik den indruk gemaakt alsof bij die gelegenheid roomsch-katholieken en sociaal-democraten Colijn een beentje wilden lichten, maar het schijnt dat Feber van Aalberse een wenk heeft gekregen om zich in te binden.

Die muiterij in Japan²¹⁹ spelt weinig goeds. Vooral de weinig energieke wijze waarop daartegen ingegaan is, doet vreezen voor een buitenlandsche politiek

217 Handelingen Tweede Kamer 1935-1936, 1455-1536. Colijn verdedigde de Indische begroting in de Tweede Kamer op 25-28 februari 1936.

218 Ibidem, bijlagen 59 en 74; zie ook brief 72. Dit wetsontwerp is tenslotte door de regering ingetrokken.

219 Waar jonge officieren op 26 februari 1936 een staatsgreep hadden gepleegd.

[p. 126]

23 Kandidaatsexamen van J P. graaf van Limburg Stirum, voorjaar 1892 (zie Lijst van illustraties)
Fotoalbum jhr. J. de Graeff

[p. 127]

naar de aspiraties van leger en vloot. Bedenkelijk is ook dat de muiters bijvoorbeeld Hirota ongemoeid hebben gelaten: dat zou bevestigen, wat Pabst allang vermoedde, dat Hirota met de generaals heult. Benieuwd ben ik naar het verloop van zaken morgen te Genève²²⁰. Ik voorzie dat er van een olie-embargo niets zal komen; dat zou ook mijns inziens Don Quichotterie zijn, als de Vereenigde Staten er zich buiten houden. Rappard is geïnstrueerd geenerlei initiatief te nemen en zich ook niet op den voorgrond te stellen. Alleen als Eden een olie-embargo wenscht en de meerderheid zich daarbij aansluit, kan ook Rappard hetzelfde doen.

Ik zal zien of ik de Belgen, die hangen en verlangen naar onze goedkeuring op een leening die Mannheimer met hen wil sluiten, niet knijpen kan door als voorwaarde te stellen, dat zij te Straatsburg ons voorstel aanvaarden om in de nieuwe acte²²¹ een bepaling op te nemen welke discriminatie ten nadeele van onze havens uitsluit. Dan raken wij op deze wijze de surtaxe-bevoorrechting van Antwerpen²²² kwijt. Ik maak u en Kröller mijn compliment, dat ge de Duitschers in denzelfden zin voor de kwestie hebt geïnteresseerd.

Uwe suggestie ten aanzien van een Spitzelwet heb ik aanstonds overgenomen. Aan de staatscommissie die eene herziening van onze vreemdelingenwet voorbereidt²²³, is opgedragen ook over zulk een wet hare gedachten te laten gaan.

Van hier verder geen nieuws.

220 Wheeler-Bennett, Documents on International Affairs 1935, II, 420-421. Gezant C. van Rappard rapporteerde op 4 maart 1936 over het Volkenbondsberaad over verdere sancties tegen Italië (BZ, Archief dossiers A-194/297); zie verder brief 69.

221 De Rijnvaartakte die de akte van Mannheim (Staatsblad 1869, nr. 75) zou moeten vervangen.

222 Antwerpen was sinds 1921 door de Franse regering vrijgesteld van de betaling van surtaxes d'entrepot; zie Woltring, Documenten A, V, nr. 85 en Klaassen, Documenten B, I, nr. 86, voor de invloed daarvan op het scheepvaartverkeer tussen de zeehavens en de boven-Rijn.

223 De notulen van deze commissie uit de maanden januari-mei 1936 bevinden zich bij Justitie, depot 98, doos 2, map 1. De commissie kwam niet tot een nieuwe wettelijke regeling.