Nederlandse historische bronnen 6

[p. 47]

24
Den Haag, 28 januari 1934

Met onze correspondentie is het soms hollen of stilstaan. Betrekkelijk geruimen tijd hoorde ik niets van u en ook zelf had ik geen bepaalde aanleiding om te schrijven. Daarom heb ik te meer [reden te antwoorden op] uwe gisteren ontvangen regelen van 26 dezer. Als ge niet uwe tegenwoordige positie bekleeddet, zou ik u willen voorstellen hier eens een radiorede te houden over de werkelijke toestanden in Duitschland onder het huidige régime. Misschien zou dat hier de sympathieën voor het nationaal-socialisme wat bekoelen. De steeds wassende Mussert-beweging hier geeft het kabinet groote zorgen. Naar buiten doen wij daarvan niet blijken, maar het is een zaak die elken ministerraad opnieuw besproken wordt. Wij hebben de NSB op de lijst van verboden vereenigingen, dit wil zeggen voor landsdienaren verboden vereenigingen, moeten plaatsen⁹³, omdat het prestige der regeering niet toeliet dat Mussert openlijk contra-orders gaf tegen de bevelen der regeering, maar het is een maatregel die verder niets uitwerkt dan dat eenige honderdtallen nieuwe volgelingen zich om Mussert hebben geschaard. De jeugd is natuurlijk het meest geïnfecteerd, maar in allerlei kringen, ook daar waar men het allerminst zou verwachten, zooals bijvoorbeeld in katholieke milieux, vindt Mussert zijn vereerders en aanhangers. Hitler is hun ideaal en Mussert is zijn profeet. Waarheen dit alles nog leiden zal, valt niet te zeggen, maar dat er gevaar bestaat dat Mussert, als hij zich daartoe voldoende krachtig gevoelt, een poging zal doen om naar de macht te grijpen, valt niet te ontkennen. Ook in het leger, de politiek en - mirabile dictu - in het bijzonder bij de rechterlijke macht is het Mussert-isme sterk doorgedrongen. Met de Duitsche machthebbers staat hij ongetwijfeld in verbinding, misschien ook in financieele relaties, al ontkent Zech dit absoluut. Verder schijnt het dat Van Beuningen, Fentener van Vlissingen, Rudolf Patijn en anderen de beweging steunen, ook geldelijk. Met jongelui en jonge meisjes valt er eenvoudig niet over te praten, die zijn rabiaat nazi's. Tot dusver blijft Mussert buiten bereik van de strafwet, maar er is kans dat wij hem te pakken kunnen krijgen, als voldoende bewijs te verkrijgen is dat hij de hand heeft in de - vaststaande - wapensmokkelarij op groote schaal, in het bijzonder over de Belgische grens. Wij zijn de eenigen niet die deze zorgen hebben. Ook te Brussel deelt men die en Maskens sprak er mij reeds meermalen over⁹⁴. Wat de verbindingen met

93 De ministerraad had dit al overwogen op 24 juli 1933, maar toen besloten: ‘De groep Mussert zal nog buiten de regeling blijven; de voorzitter heeft dezer dagen een onderhoud met ir. Mussert’. Eind december 1933 werd deze maatregel alsnog getroffen; zie De Jong, Koninkrijk, I, 230-231 en 293-294.

94 Maskens rapporteerde bijvoorbeeld op 21 november 1933 over De Graeffs mededeling ‘qu'il était convaincu de l'influence de l'Allemagne hitlérienne dans la direction de la fraction Mussert et qu'il surveillait de très près les agissements de ce dernier’, Brussel, BZ, Archief algemene reeks Pays-Bas, dossier 830. Zie ook Handelingen Tweede Kamer 1934-1935, aanhangsel, 147.

[p. 48]

Duitschland betreft, noemde men mij de naam van Karl Goltz, maar ik kan dit nauwelijks gelooven; hij is daarvoor teveel Kaiser-vereerder. Dat echter zijn beide dochters (Maya Vos en mevrouw Scheltinga) actieve Mussertianen zijn, is een feit.

Het lange oponthoud bij de Reichskanselarij van de kwestie van de nazi-organisatie hier te lande verontrust mij. Binnenkort zullen wij nu dien Hauptmann Beerendonck maar eens uitwijzen. Misschien stimuleert dat de machthebbenden bij u tot eenige meerdere activiteit. Deze man, die wist dat hij op de nominatie stond van uitgezet te worden⁹⁵, wist dat op aandrang van Zech hem uitstel van executie was verleend in afwachting van de oplossing der algemeene nazikwestie, wist dat politieke actie verboden was en verboden zou blijven, heeft de brutaliteit gehad onlangs te Utrecht eene felle politieke rede te houden, waarin hij onder meer heftig tegen alles wat sociaal-democraat is, tekeer is gegaan. Ik ben met Van Schaik eens, dat nu de maat wel overgeloopen is; alleen heb ik erop geïnsisteerd, dat de man nog verhoord zal worden en hij niet alleen op recherche-rapporten, waarmede men niet voor den dag kan komen, uitgewezen wordt.

Binnenkort begint het spul in de Eerste Kamer. Men stookt daar een vuurtje voor mij. Er is een kleine groep (prof. Lohman cum suis), die nog oud zeer tegen mij hebben wegens mijn ‘rood’ beleid in Indië, verder elke toenadering tot België trachten te saboteeren, die zich gereed maakt om mij onaangenaam te zijn. De in de Tweede Kamer reeds geheel afgedane kwestie-Vliegen⁹⁶ wordt bijvoorbeeld opnieuw op het tapijt gebracht en over de ‘neutraliteit’ van België zal men spreken. Ik zal het gelaten ondergaan; het is echt klein gedoe.

Op het departement loopen de zaken nog steeds niet naar wensch. Dezer dagen kreeg ik een brandbrief van John Loudon⁹⁷, waaruit mij bleek dat een zestal brieven van hem over handelsbesprekingen met Frankrijk, de eene nog dringender dan de andere, kalmweg onbehandeld en onbeantwoord waren gelaten. Er is een kansje dat Nederbragt havendirecteur te Dantzig wordt. Ik hoop het van harte: die man is onbruikbaar en heeft, vooral onder Beelaerts, zich een mate van onafhankelijkheid en eigengereidheid aangemeten, die hem nu onhandelbaar doet zijn. Zelfs tot iemand als Snouck dringt het niet door, hoe irriteerend en hoe ontmoedigend het voor onze gezanten moet zijn als ze nooit bescheid, zelfs geen voorloopig bescheid, op hun vertoogen krijgen. Van Kleffens is prima, maar hij heeft te veel te doen en kan niets aan anderen overlaten. Beucker Andreae lijdt ook wat aan dit euvel, waarbij dan nog komt een zoo grenzelooze verwarring in de dossiers dat, als hij er eens een dag niet is, Snouck naar boven tijgt om eens

95 Op 25 september 1933 had de procureur-generaal in Amsterdam al aan de hoofdcommissaris van politie in Utrecht laten weten ‘dat aan Beerendonck verder verblijf hier te lande niet kan worden toegestaan’. Amsterdam, Archief procureur-generaal, brieven 1933, geheim, nr. 268.

96 Zie noot 58 en Handelingen Eerste Kamer 1933-1934, aanhangsel, 3.

97 BZ, Archief directie economische zaken, dossier 110 Frankrijk, 24 januari 1934.

[p. 49]

schoonmaak te houden. Beucker Andreae is mij zeer sympathiek, hij is actief voor twee, scherpzinnig en vol toewijding, maar ik schrik altijd als hij zaken komt bespreken. Hij kan niet uit zijn woorden komen, rijgt den eenen afgebroken zin aan den ander en maakt mij doodmoe! Die jeugdige Helb belooft veel; hij schrijft alleen een onleesbaar pootje.

Binnenkort komt Van Vredenburch voor zijn rechter. Ik wil afwachten wat dan blijken zal. Voorshands ben ik geneigd hem bij veroordeeling zijn congé te geven; zijn houding nà het gebeurde is in hooge mate onsympathiek. Hij is er volkomen ongeroerd door. Zijn scheiding⁹⁸ zal nu toch doorgaan. Van de drie attaché's deed Troostenburg de Bruyn verreweg het beste examen, dan Visser en als derde Van Weede, maar deze twee ontliepen elkaar niet veel. Over het geheel waren de examens bevredigend; alleen werd zeer geklaagd over schriftelijk Fransch. Ik ken den jeugdigen Haersolte nog niet persoonlijk, hoorde echter veel goeds van hem, al is hij geen shining light. Hij moet een door en door fatsoenlijke, rustige jongen zijn, die lijdt onder een weinig opwekkende jeugd. Den jongen Karnebeek houden wij voorloopig hier. Hij wordt zeer geroemd (de beste van de vier zoons), maar is zóó van Holland en de toestanden hier vervreemd, dat het beter is dat hij den eersten tijd hier blijft.

Nu weer genoeg.

98 Van E.D. van Tuyll van Serooskerken (zie ook brief 15).