|
| |
Eer dat dese ter deghe vertrocken waren, sagh icker twee ander elck uyt verscheyden plaetse
voort komen, hebbende de namen der twee ander hooftstoffen, als Vyer, ende Water, die so cierlijck ghekleedt waren, dattet eenen Mensche verheugen mocht,
de selve te sien: maer by een komende, waren sy immer so heftigh met woort-strijdt teghen
malkander, als de voorgaende, soo lange ende soo vele, tot dat eyndelinge een
stadigh bedaeght Man, genaemt Redelijck verstandt, daer by komende, haer
twist-redenen, met veel moeyte wat ghemiddelt heeft, ende door tusschen-spreken haer ten deele
bevredight. Nu hare schil-redenen, ende de slissinghe der selver, luyden alsoo.
| |
Tafel-spel.
't Vyer, 't Water, Redelijck Verstandt.
'T Ontsteken vlammig Vyer, 't best van d' hooftstoffen vier,
Als noodighst hier van doen, vertoon ick my nu hier,
Mijn jonst, mijn Konst vermaert, na wil en heel 't vermogen.
Ho vrient, wat is 't voorstel, hoe staet ghy opghetogen,
| |
| |
Al had verslonden ghy al 's weerelts deughtsaem fruyt,
Hoe gheerne soudt ghy my nu nijdigh drijven uyt,
Van dees ghenaden plaets', en schoon geselschap eerlijck:
Maer houdt wat, niet also, mijn deugden zijn te heerlijck,
Bequaem en noodigh oock, voor yeder beest en Mensch,
Naer 't Water klaer en zoet, is doch al haren wensch,
Des bied' ick mijnen dienst, an al die 't hier zijn weerdigh.
Wel, wat zijt ghy voor een, in 't spreken so lichtveerdigh?
'T vermeten hier niet gelt, 't moet blijcken, wat oft wien.
Hoe, wat ick ben voor een, dats immer goet om zien,
Veel kout, heel nat, en glat, bedenckt hier van het beste,
Soo veel mijn ampt aengaet, ick doe in elck gheweste
Elck voordeel en gherief, van dat ick eerst begonst,
Den Koopman eerst, en meest, bewijs' ick mijne jonst,
Mits draghende zijn lijf, en koopmanschaps Juweelen,
Voor d' alderminsten loon, die yemandt magh uytdeelen,
Vet suyvel veelderley, van verr' op mijnen ruggh',
Hael ick in schepen hier, ghelijckend' snel en vluggh',
Dies schept een yeder deugt uyt my, selfs de verstoorders.
Zijt ghy het Water dan, o mijn bemind' aenhoorders,
Dats my een vyandt meest, in dese Weerelt breet,
Maer wat wilt ghy my doen, uytblusschen even wreedt?
Ick ken u macht te swack, niet sal ick my versloffen:
Want 't noodighst ben ic siet, ja 't hooft van vier der stoffen,
Die hier ter Weerelt zijn bekent in 't recht beleydt:
Want seght eens, sonder my, wat spijs' is doch bereydt,
Om eten yet bequaem, voor Ouden en voor Jonghen?
't rou Yser, 't fijne stael, wort door mijn kracht gedwongen,
Om worden wel gebruyckt, oock Silver klaer en Gout,
Door my gereynight wort van schuymigh slijm en smout:
Dies is mijn sterckte sterck, ja sterck niet om verstercken,
Mijn daed heeft elck van doen, in al des Weerelts percken,
Mijn hulpsaemheyt aensiet, want s' is oneyntlijck groot.
| |
| |
Maer meent ghy daerom, dat ick ben van krachten bloot?
Wat spijse soudt ghy doch tot recht ghebruycken bringen,
Indien ick niet en liet my selfs daer onder minghen?
In 't goet voedsame broodt, of 't wel ghevoede vleesch,
Daer ghy 't bederven zoudt, bewaer ick 't na den heesch,
Ick moet daer wesen by, soud' deughdigh yet beklijven.
Ja zonder uwe hulp, help ick dick Mans en Wijven,
Alzo het daegh'lijcx blijckt, en voortijts ooc klaer bleeck,
De schepen Salomons ick gheensins en bezweeck,
Maer droegse drie jaer lang, met hooftmans en gemeente,
En brogtse weder t'huys, voorsien met schoon gesteente,
Tot zijn en 't volckx behoef, met oghen-lust, en meer.
Wat zegt ghy daer af doch? is daer wel Vorst oft Heer,
Hoe machtigh, rijck oft wijs, dat hy oyt wesen mochte,
Die t' allen tijden niet aen my hulp en verzochte?
End' oock genoten heeft, hulp, troost, uyt mijnen throon?
Archymedes die heeft door eenen Spieghel schoon
My konstigh so gebruyckt, mits list door hem begrepen,
Dat hy daermed' vernielt heeft veel van 't vyants schepen,
Die ghy soudt hebben brocht, tot zijns lants ongevoegh,
Dies was den adel bly, 't ghemeente vreuchdigh loegh:
Want yeder was verlicht van lastigh fel bezwaren.
Heeft weynig kleyn bediet, zulck slecht en plomp verklaren:
Want of ick somtijts doe wat schaed' in eenigh deel,
Ick doe daer by ghewin de Weerelt in 't gheheel,
Mits ick bevochte 't landt, en maecket door bespoeyen,
Dat daer veel vruchten schoon vruchtbarig jaerlijc groeyen,
Tot voedsel, nut en goet, voor Mensch en menigh dier.
Maer quam daer hitte niet, 't waer al een arm bestier,
Verrotten zoud' ghy doen den wortel, boom en vruchten,
Maer door mijn vyericheyt verdrijf ic angst en zuchten,
Dat door den rijpen ougst, des lantmans hert verfraeyt,
| |
| |
Aensiende soo vermeert, het zaedt van hem ghesaeyt,
Daer door dijn strafheyt wreet 't verlies hem ded' bedroeven.
Hoe zeer ghy mijns veracht, ick ben doch elckx behoeven:
Want yeders landt en stadt maeck ick soo sterck bevrijt,
Dat 't vyants groote macht haer dickwils niet bestrijt,
Veel min haer overvalt, dit moest ick dy vertellen.
Door mijn hulp isser kracht, om 't vyants wal te vellen,
Verwinning komt daer door, met prijs voor minst en meest,
Dan word' ick oock ghebruyckt in blijde zeghe-feest,
Voor elcx Lantsheeren huys word' ick gestelt in staten,
Rontom een legher-veldt, op weghen, velden, straten,
Waer door veel herten vroom, niet dincken dan om vreugt.
Komt blaest so zeer ghy kont, ghy sult, en kont noch meugt
Doch niet verwinnen my, met al u snel ghesnater.
Hoe, ick ben 't brandigh Vier.
En ick het blusschend' Water,
Al zijt een prater ghy, trots in 't gheprezen // dal,
Ick was u vyandt oyt, en steedts ick 't wesen // sal,
Met recht maeck ick bekent u loose boose kueren.
Mijn naem en faem vermaert, is nu en telcker uren:
Want ziet, mijn deugden groot aenschaudmen dagh en nacht.
Maer waer ick kome, daer moet wijcken uwe kracht,
Als hoy oft stof ind' windt, weet ick u te verjaghen.
Maer merckt, hoe 's Weerelts Vrau haer kinderen gaet dragen,
Die heden luchtigh lacht, wel morgen druckigh schreyt,
Soo ist met u gestelt: want 's winters als ghy leyt
Vervrosen vast en stijf, onroerlijck in 't bespooren,
U naem en faem is wech, als gantsch en heel verlooren,
| |
| |
Van u seer kleen gherief, een ernstigh soecker vindt,
Van niet seer veel besocht, van noch veel min bemindt,
En dan ben ick in vreught, in eeren hooghst gheseten,
'T wort al by my ghedaen, 't zy warmen, drincken, eten,
By my men klincken doet Goddinnen maet ghesangh,
De soete Reden-konst neemt t' mywaert haren gangh,
'T is my dat elck een soeckt, al waer ick als den goude,
Om 't yselijck ghequel te boeten van dijn koude,
Daer met ghy menigh Mensch verkoelt zijns herten bloet,
Die ick dan Laeff'nis, siet, en stilstant gheven moet,
Maer weynigh pooght hem elck van u yet te gebruycken,
Oft u natuersche kracht doen sy door my eerst duycken,
Dan wort ghy eerst bequaem tot yemants goet gherief.
Al heeftmen s' winters u doch eenighsins wat lief,
Hoe zijt ghy Somers dan van elck end' een ghehatet,
Versteken, en verfoeyt, verachtert u men latet,
Elck vliedt u wesens plaets', al waerdy ergh fenijn,
En ick ben dan elcx vriendt, elck wil dan by my zijn,
Ick ben van 't volc bemint, om veelderhand' aenmercksel:
Want die ghy hebt benaut, gheef ic ruymt en verstercksel.
Hoe lief u yeder heeft, u niemant aen en raeckt,
Maer my aenstrijcken sy, aen hooft en leden naeckt,
Ja in haer armen teer sy lieflijck my omvanghen.
Als ick afwesigh ben, na my is haer verlanghen,
'T is al, o Water, komt, komt zoetheyts overblijf,
Hoe zoet ist hier by u, hoe koelt ghy nu ons 't lijf.
Och wat schep ick hier vreugt, och wat vermaeck is ditte!
Eerst was ick byna doot, door 't bangh gevoel der hitte,
Maer nu verquict, ververscht, ben ic meer dan d' een helft.
Hoe zeer ghy 't deuchdigh schijn u selfs nu overwelft,
Bekent is u bedrogh: want 't blijckt als in den Vosse,
Dat Keyserlijcke hooft, dien vromen Barbarosse,
Heeft t' zijnder schade doch u zoetheyt wel bezocht.
| |
| |
Verzwijghen soudt ghy sulcx, hadt ghy u wel bedocht:
Want schade doet ghy meer, aen Menschen en gestichten,
Haer bringhende te niet, uyt 't wesen en ghesichten,
Ierusalem de stadt, 't Ephesis bauwsel jent,
Carthago, Troia schoon, hebt ghy al t' saem gheschent,
Noyt schrickelijcker daedt en mochte Mensch aenschauwen.
Maer in de Roomsche stadt, wat hebdy daer gebrauwen,
Dat Keyserlijck ghesticht, hoe brocht ghy dat ter schand?
En ghy ter selver plaets, hoe hebdy daer verbrandt
Vier hondert duysent eens schoon boecken, door u voncken?
Hoe hebdy 't Griecksche landt doorloopen en verdroncken?
Thessalia vermaert brocht ghy meest al tot niet.
Wat schaed' tot Bern, Lucern, en t' Brysach is geschiet,
Door uwe felheyt groot, is schricklijck om vermanen.
Hoe vlooght ghy te Melanen?
Seer weynigh waren daer van uwe felheyt vry.
Maer waer loopt ghy soo breet? ick kom u doch al by,
Waert ghy hier niet bedijckt, hoe soudt ghy overswemmen?
En noch ist quaet genoegh, u strafheyt quaet om temmen
Heeft hier soo fel ghebaert, dat 't huys te Britten sterck
Al langh is overstroomt, wel druckich ist aenmerck,
Met menigh ander meer, door uwe felle baren.
Sulcx ghy nu wel ontdeckt, maer ghy vergeet 't verklaren
Van t' Uytrecht u bedrijf, ter Gouw', en t' Gorkom met.
Bedenckt, hoe Hollandt was van u doorspoelt, besmet,
Ten tijden van Graef Phlips, 't is druckigh om verbreyden.
| |
| |
En Mech'len, Delft, als ooc de schoone stadt van Leyden,
Ja Neerlandt in 't gheheel, die voelt u vyeren brandt.
De Weerelt in 't gheheel, die weet en heeft verstandt
Van uwe daet vol druck, haer eertijts klaer bewesen.
Hoort spreken tongen veel, wilt boecken vry doorlesen,
Ghy sult bevinden plat 't ghelijck waert is en stijght.
Maer als nu d' een steets spreect, en d' ander niet en zwijgt,
Geen eynd' wort daer verwacht, maer wel een eewigh quellen:
Quam yemant met verstandt hem tusschen beyden stellen,
Zoo wierde haest geplompt den punct van ons gheschil.
Waer hier een goet verstant, met reden 't waer mijn wil,
Ick vreese Rechters gheen, die oprecht zijn van zinnen.
Redelijck Verstandt, de iij. personagie.
Beweeght, door goet ghehoor, een mijnder gesellinnen
Ick vredigh my vertoon, en wensch hier veel voorspoet
Al dit gheselschap schoon, 't is liefde die my doet
Dit zedigh werck bestaen, tot vrede gantsch gheneghen:
Want so als Leeu, en Beyr, staet ghy malkander teghen,
In 't wesen en in 't werck, en ind' hoedanicheyt,
D' een is van lichte stof, en d' ander zwaer gheleyt,
Dus zijt ghy beyd' seer quaet, om t' saem te vergelijcken.
Hy wil vast blijven staen, en ick en wil niet wijcken,
Dit is den Diamant, die ghy hier siet ghescherpt.
Hy prijset zijn altijts, en 't mijn hy gantsch verwerpt,
Wat kan daer anders zijn, dan twist daer uyt gheboren?
Tot mijner leetschap groot, so moet ic sulcx aenhooren,
Doch vredigh hier ghezint, ben geern alom ghebruyckt,
Daer elck met vredes spa den twist begraeft en duyckt,
| |
| |
Al heeft in sulck geval schaers danck dies hem bemoeyde,
Ic denck nochtans om 't woort, dat Bias eens ontvloeyde,
Dat hy veel liever was een scheydsman tusschen die,
Die vyandt waren oyt, dan tusschen vrienden blie:
Want vrienden vreesd' hy zeer tot vyanden te maecken,
Maer by die vyandt zijn, was hoop' om te gheraecken
Tot vaste vrientschap goet, welck is een groot gheluck,
Dit nu mijn ooghmerck is, hier op aenveerd' ick 't stuck,
Om spreken tusschen beyd', ghy meugt het best verhopen.
Maer segt my wie ghy zijt, die ons so zoet komt nopen,
Met u beleeftheyt zoet, ghy maeckt ons 't hert niet bang.
Ick ben den ghenen, daer ghy na hebt groot verlang,
Dats Redelijck Verstandt, mijn hulpe kan u vromen.
Wel ter ghewenschter tijt, zijt ghy dan hier gecomen,
Veel danckx hebt t' uwer jonst uyt elck ons jonstigh hert.
Verleent 't geen dat ons scheyt, so wort geboet veel smert,
Voegt wolf en lam doch t' saem, op hop' of 't vocht mocht droogen.
Soud' ick vereenen u, vergeefs waer al mijn pooghen,
Want uwen twist gheduert heeft oyt, en dueren sal,
Soo langh als nat en droogh hier is in 't Aerdtsche dal:
Doch tot een zoet vermaec, sal doen wat my dunct 't sienste,
Hooftstoffen zijt ghy beyd, gemaeckt tot 's menschen dienste,
Geschapen van den Heer, geen Mensch noch Beest so koen,
Sy hebben uwe hulp als nu als dan van doen:
Gheen Keyser, Vorst noch Heer, sy moeten u ghenieten.
Daer 't een is, 't ander niet, 't moet haest den Mensch verdrieten,
Te zamen by der handt, u hulp heeft goeden treck,
Als d' een van d' ander vliet, 't veroorsaeckt groot gebreck,
Dus elck d' een d' ander eert, volmaeckt en isser gheene.
Dat moet bekennen ick, nochtans ick vastlijck meene,
| |
| |
Dat ick hem overtreff', als noodighst in den noodt.
Ben ick niet, die omvangh geheel des Aertrijckx kloot?
En menigh landt en stadt bevrijde van verseeren?
Dats waer, en wel gheseyt, maer laet u Reden leeren,
Het vyer // in sulck bestier // is van het beste pandt.
Daer spreect gy met bescheyt, geen dorp, geen stat, noch lant
Sy hoeven mijn behulp, ja sonder my, niet prijs'lijck
En isser hier op d' Aerd, want in den nacht afgrijs'lijck
Verlicht ick yeders hert, door mijn reyn schijnsel klaer,
Al ist dat dan belet wort yeders handtwerck swaer,
Door mijne hulpe schoon kan hy zijn werck beslaven,
Den schipper door mijn hulp komt te gewenschter haven,
Maer 't Water geeft alsdan doch niemant geen verquick,
Maer geeft van langs so meer een yeder angst en schrick,
Mits ys'lijck fel ghebaer, en onghestuymigh tieren.
De Reden sie ick wel, die moet u oock scholieren,
Want hoogheyts onverstandt daer in u woorden liep:
Ghy zijt (soo is voorseyt) twee schepsels, die Godt schiep,
Tot zegeningh en straf, na eysch van 's Menschen saken,
Tot beyde kan u Godt bequaem na eysch wel maken,
Want siet, tot zijnen dienst moet wesen ghy bereyt.
Wat arbeyt, nut en schoon, wort door my aengheleyt,
Van weefwerck veelderley, van wollen, linnen schoone,
Die 't volt, die 't verwt en bleyct, voor die span ic de kroone
De Vraukens dienstbaer seer om wasschen sonderlingh:
In 't kort, 't ghebrau, 't gheback, in elck en yeder dingh,
Dat 't Menschlijck dier behoeft, om decken zijne leden,
Daer in moet 's Waters deugt zijn deugtsaemheyt besteden,
Aldus bringh ick 't ghemeen in 't werck en winste groot,
Den Koopman an groot goet, den Ambachsman an broot,
Na hares herten lust, sy vroylijck moghen leven,
En daer men my ontbeert, onspoet is daer beneven,
| |
| |
Voor rijc noch arm en wort daer niet veel vreugt gejont.
'T is doch al te vergheefs, wat dat ghy hier vermont,
Want dat ghy daer verhaelt, en u gemaeckt hebt eygen,
Dat komt my selve toe, en sal u daer met dreyghen:
Want backen, brauwen, verw', en al dat daer aen kleeft,
Van my het veel zijn kracht, ja zijn volmaecktheyt heeft,
Dus blijf ick vast hier staen, vry sonder af te sitten.
Ten is geen wonder dingh, 't Vyer is altijt vol hitten,
Ghelijck baert zijns ghelijck, hooghspreken en ghewelt
Men veel tijts vindt by een, doch 't diende plat ghevelt:
Want siet, so lang sulcx duert, 't zy hier of t' ander steden,
So kont ghy slaen geen acht op recht, noch oock op reden,
Toont u demoedigh doch, 't gheswel is vry wat dick.
Hoe, soud' ick vlien voor een, die minder is dan ick?
Dat sal (tot 's levens eyndt) my geenen Mensch verwijten,
Hoe, ick die 't Sonneschijn hier hebb' tot mijn profijten,
Sou dat niet spijten my, en gaen mijn eer te na?
Ick houd' my oock te krul, want ick te boven ga
Hem, en al zijn gheslacht, door 't voedtsel veelderhande,
Dat menigh uyt my haelt, met Anghel, Net, dat spande
Seer menigh Visscher kloeck, om krijghen in zijn palm
Den Haringh, Kabelliau, den Steur, en rooden Salm,
Die Mans en Vrauwensmaeck en lust seer wel versoeten.
Maer sonder my wat waert? weg werpen soud' mens' moeten,
'T volck aet hem selven doodt aen sulcken harden kost,
Heel onghesont in 't lijf is 't gheen dat ghy uytlost,
Dus meught ghy 't houden wel, ten kan u niet vereeren.
Nochtans meest hoogst geacht ben ick van groote Heeren,
Verr' ick u overtreff', als elck my wel besiet,
U kanmen derven wel, maer my doch gantschlijck niet:
| |
| |
Want niet alleen den Visch en ben ick seer nootwendigh,
Om voedtsel, ende woonst te hebben seer behendigh,
Maer oock den Biber selfs, dat vreemt viervoetigh dier,
Kan sonder mijne, hulp niet houden 't leven hier,
Hem moet den steert in 't nat wat hanghen sonder logen.
Hoe , meendy dat elck een mijn hulp zoud' derven mogen?
Meent ghy ter goeder trau, dat geen deught van my daelt?
De Salamander vreemt zijn voedtsel van my haelt,
Pirausta insghelijckx, 't is wonderlijck om hooren,
Wanneer sy my zijn quijt, haer lijf is half verlooren,
Dus roep ick, stoor u niet,
Soo ben ick van ghelijcken.
Ick maeck den Leeu bevreest.
En ick dwingh alle volcken.
De Berghen doe ick wijcken.
Soo ben ick van ghelijcken.
Ick lichte wijs en dwaes.
Mijn deughden siet elck blijcken.
Ick springh uyt des Lochts keest.
En ick kom' uyt de wolcken.
| |
| |
Soo ben ick van ghelijcken.
Ick maeck den Leeu bevreest.
En Ick dwingh alle volcken.
Den Ulder uwer deught is nau genoech ghemolcken,
'T waer tijdt dat elck een eynd mocht van u spreken sien,
Maer ghy verstrickt, verwert, noch altijt boven dien,
Als blind' en half verdooft, volght elck zijn eyghen wille,
Meest die hem hoogst verheft, heeft onrecht int geschille,
En sinckt int lest om leegh, dus laet elc hoogmoet varen.
Ick waer te vreden wel, hoord' ick 't gelijck verklaren.
'T geding doch eyndight nu, tot sulcx mijn herte treckt.
Tot u ghenoeghen dan, hoort wat u wort ontdeckt,
So moegdy zijn ontweckt, uyt slaeps bedwang geseten,
Gy Vyer meught weten dit, doch sonder te vermeten,
Dat ghy oyt waert en zijt, nootsaecklijck, sterck en oudt,
Gherieflijck en bequaem, tot 's Menschen onderhoudt,
U deugden zijn seer groot, volschrijvig nau met pennen,
'T is yeder wel bekent: Maer ghy moet oock bekennen,
Dat 't Water is u hooft, als d' oudste schoon Hooftstof,
Oock om zijn macht en kracht, heeft dat voor u den lof,
't is outst, want twas het eerst, dat god te voorschijn brachte
't is machtigst, want het vocht des Viers kracht oyt versmachte,
Neemt dit van my in danck, uyt jonst ist altemael.
Ick mocht tot mijn bescherm noch doen een lang verhael,
Op hop' van wat ghewin, oft eere te ghenieten:
Maer duchten my bevangt, of yemant mocht verdrieten,
Dus laet ick 't nu daer 't is, en blijve die ick bin.
| |
| |
Alst elck wel overdenckt, 't is oock den besten zin,
't Strijdt teghen reden oock, die 't anders wil vermeeren.
Om scheyden dan van hier, wilt elc zijn zinnen keeren,
Doch elck toon hem beleeft, om scheyden soo 't betaemt.
Ocharm, nu blijven wy heel deerelijck beschaemt,
Gheheel doch onvoorsien, zijn wy tot sulcke wercken.
Onwetentheyt seer groot is hier by u te mercken,
Oft ist versuymt, soo macht verschoont zijn heel oft wat.
Neen, gheen van beyden ist, want uyt het Water nat
Een Dolphijn meend' ic hier, uyt goeder jonst te schincken.
Met 't Salamander dier meend' ick elck te ghedincken,
Maer verheyt van den wegh, en tijdes snelheyt kort,
Mits kostlijckheyt der reys, dit t' saem aen een geschort,
Is d' oorsaeck des gebrecks, dat hier nu blijckt in 't leste.
Ick mercke nu, elck bidt, dat yeder neem in 't beste
Zijn onbedacht bestaen, en plomp bedreven feyl,
Laet schaed' u leeren dan, en zijt niet meer soo steyl,
Al dat ghy hebt versuymt, en meend' u werck natuerlijck
Fraey te volbringhen hier, volbringhet nu figuerlijck:
Want siet, den Dolphijn schoon, en 't Salamanders beelt,
Bringh ick in reyn gheback, al waert ghebaert, gheteelt,
Toont u nu dan als wijs, beleeft, fraey, en voorsichtich.
Ghy hebt ons beyd' verlicht van eenen last gewichtich,
Zijt hier nu met vereert, deughtsame, schoon en reyn.
En ick nu insghelijckx, maeck u mijn gift ghemeyn,
Aensiet de jonst voor konst, in deught wilt u verblijden.
| |
| |
Voor watervloeden hoog, moet God u steeds bevrijden,
Wy stellen op den gangh, hert, zin, mits hooft en voet.
Voor schrickelijcken brandt, den hooghsten u behoed,
Voor Oorlof dit ontfangt, 't is nu den tijdt om scheyden.
Het Redelijck Verstandt, wil hert en zin gheleyden,
Tot in u levens lest, tot lof van 's Heeren naem,
Van hem die wenscht om 't best, neemt dit in 't best al t' saem.
Ick wensch om 't best.
Celosse.
|
|
Auteursrechtvrij