Naamkunde. Jaargang 36

[p. 213]

Het toponymisch element dolder / dulder
Pleidooi voor een bredere benadering van de toponymie
Jan ter Laak †

Vooraf door de redactie

Door het plotselinge overlijden van de auteur van dit artikel is hij niet in staat geweest de kritische kanttekeningen van de redactie te verwerken. De opmerkingen van de redactie zijn als naschrift bij het artikel opgenomen.

1. Inleiding

Dit artikel wil aan de hand van een voorbeeld illustreren dat men bij het verklaren van veldnamen andere categorieën van toponiemen, vooral oudere Naturnamen, niet buiten beschouwing moet laten. Veldnamen, voor zover wij ze kennen vrijwel allemaal ontstaan in de volle of late Middeleeuwen of later, kunnen namelijk sporen bevatten van oudere geografische namen of naamsbestanddelen. Niet alleen de verklaring van veldnamen kan baat hebben bij dit bredere blikveld, bijvoorbeeld omdat men dan soms verder in de taalhistorie kan terugkijken, maar ook kan omgekeerd de verklaring van die oudere namenlaag geholpen zijn met veldnamenmateriaal, vooral als de namen betrekking hebben op landschap of bodemgesteldheid. Is dat laatste het geval, dan kan namelijk tevens een beroep worden gedaan op landschapshistorie en bodemkunde bij de vergelijking van de locaties waarop geheel of gedeeltelijk gelijknamige toponiemen betrekking hebben. Hoewel die locaties, vooral bij oudere namen, niet altijd met zekerheid zijn te bepalen, is de informatie die deze wetenschappen te bieden hebben - en die in hoge mate onafhankelijk is van de naamkundige informatie - meer dan welkom.

2. Het element dolder/dulder in toponiemen

De groep namen die onderwerp is van dit artikel heeft als gemeenschappelijk kenmerk de aanwezigheid van het element dolder (variant: dulder). Deze groep is in het verleden al eens onderwerp geweest van een artikel (Moerman 1938). De in dat artikel gegeven verklaring wordt aan een kritische blik onderworpen en er worden een aantal andere voorgestelde etymologieën behandeld. Eén van deze etymologieën

[p. 214]

blijkt op taal- en zaakhistorische gronden de voorkeur te hebben. Voor de betekenis van het toponymisch bestanddeel dolder wordt daarbij een nieuwe suggestie gedaan.

Oudste voorbeelden

Voor de analyse van het element dolder (dulder) en voor de afbakening ervan tegenover andere uiterlijk gelijkende elementen is het zinvol te beginnen met de vroegst geattesteerde toponiemen. In dit geval blijken die vermeldingen tot in de vroege Middeleeuwen te reiken, hetgeen van belang zal blijken bij de verklaring. Dolder-namen die pas in latere bronnen voor het eerst opduiken, komen verderop in een appendix ter sprake. De namen waarop we ons in eerste instantie richten zijn de volgende:

Dolder (bij Wageningen): oudste vermelding 838 kopie eind 11e eeuw in pago Hintingo.. in.. Thulere. Tegenwoordig wordt de plaats de Bovenbuurt genoemd, maar vroeger was het een afzonderlijk buurschap (LNT onder Dolder). In 1216 is sprake van een hof van Dolre; in 1391 is ene Willam van Dolre richter te Wageningen, in 1415 is sprake van de Dolre-enghe (Palmboom 1995:121-144).

Dulder (buurschap, voormalige marke in gem. Weerselo): 10e eeuw Thuleri, 12e eeuw de Thulre, 1178 (Hugo de) Dolre) (LNT onder Dulder).

De oude vermeldingen maken duidelijk dat de -d- die op de -l- volgt, later is ingevoegd als overgangsklank tussen de -l- en de -r- (epenthesis zoals o.m. ook in Goolder < Goolre/Goler < Goorlo en Zolder < Sulre < Surle).

3. Verklaringen

1. Aansluiting bij de groep Dollaert/Dullaert

De naamkundige Moerman heeft op verschillende plaatsen een beschouwing gewijd aan het element dolder in toponiemen (Moerman 1938:20-21; Moerman 1956:51-52). Hij brengt het in verband met de toponiemen Dollard in de provincie Groningen en Dullaert in de provincie Zeeland, twee inhammen van de zee, alsmede met een toponiem Dollaert (bij het kasteel Duurstede), dat in 1524 wordt genoemd, en een veldnaam Dullaard bij Capelle (gem. Sprang-Capelle). Ook in Vlaanderen blijken verschillende toponiemen Dullaert aanwezig, namen van stukken land, hofsteden etc. (De Flou, deel 3,700-704).

Deze toponiemen worden door Moerman in navolging van J.W. Muller (1918:237-238) in verband gebracht met Oud-Fries dollert (dullert) ‘groot gat in de grond, kom, laagte, poel’, afgeleid van dole, dol ‘inzinking, del, kuil, poel, gracht’ (West-Fries dolle, mnd. dole, dolle ‘gracht’). Moerman ondersteunt zijn verklaring met

[p. 215]

landschappelijke evidentie: Dollard (Groningen) en Dullaert (Zeeland) zijn inhammen van de zee; in Den Dolder (Utrecht) is een ‘kuil aan te wijzen, door Craandijk “Vischkom” genoemd... Den Dolder is de kom, waarin... Amstel, Kromme Angstel en Drecht samenkomen’ (Moerman 1956:52).

Beoordeling van de etymologie

Het element dolder dat onderwerp is van dit artikel en dat vertegenwoordigers heeft in het eerdergenoemde Wageningse Den Dolder en Twentse Dulder, moet van de bovengenoemde toponiemen Dollard, Dollaert en Dullaert gescheiden worden. Een belangrijke aanwijzing hiervoor is het feit dat beide toponiemen in de oudste vermeldingen een grafie hebben die begint met th-. Dit wijst niet op een oorspronkelijke beginklank d- zoals in de vermeende Friese verwanten dollert, dole etc., maar op een dentale fricatief (þ).

2. Verklaring als compositum op -hari

Daarnaast hebben verschillende auteurs geprobeerd het Twentse Dulder en het Wageningse Dolder te analyseren als een samengesteld toponiem op -hari (Gysseling 1960:276 onder Dolder; De Vries 1962:47; Van Berkel & Saplonius 1995:48 (Den Dolder) en 52 (Dulder)). Het element hari is bekend uit een aantal oude toponiemen, waaronder Mander in Twente en Rhienderen bij Brummen in Gelderland, beide vermeld in een 10e-eeuwse kopie van een document uit 797, respectievelijk als Manheri, en Hrenheri, in de 12e eeuw Manhere en Renere (LNT 240 en 301). Het grondwoord -hari wordt verklaard als ‘heuvelrug’; ‘(zandige) heuvelrug, hoogte’ (LNT: 487; Gysseling 1960:449).⁽¹⁾ Voor het eerste lid is daarbij voorgesteld nl. dol, mnl. dolle, mnd. dolle, dulle (hieruit nhd. Dolle), met betekenissen als ‘roeipen, dikke korte stok (e.d.)’, oe. þoll ‘roeipen’, waarvan de wortel gereconstrueerd wordt als *þul-. Over de verdere oorsprong van dit woord bestaat onzekerheid. Het is mogelijk hetzelfde woord als on. þolr ‘boom, spar, tak’. Als Proto-Germaanse reconstructies zijn voorgesteld *þulna- ‘balk, pen’ (EWN onder dol (2)) en *þulla- (Kluge-Seebold onder Dolle). De voorgestelde verbinding met de PIE wortel *teuH/tuH- ‘zwellen’ (IEW: 1080-1085) wordt tegenwoordig betwist (zie EWN onder dol (2), waar een herkomst uit een niet Indo-Europees substraat (*tul-) wordt overwogen).⁽²⁾

(1) Mogelijk is het belangrijkste aspect van terreinen met deze benaming dat ze harde (zandige?) grond aanduiden. Van belang is in dit opzicht de speciale betekenis ‘festere, trockene Stelle im Moor’ die het van hari afstammende haar in sommige streken ook kan hebben (zie o.m. Mietzner 1997:127).

(2) In geval van een Indo-Europese herkomst vergelijkt EWN Oudkerkslavisch tyl ‘nek’ en Litouws tulis ‘pin in een wagenas’, Grieks túle, túlos ‘gezwel, eelt, nagel’ en (onwaarsch.) Sanskrit tulam ‘bos (bloemen), kwast’.

[p. 216]

De vraag is vervolgens welke betekenis aan de samenstelling van dit *þul met hari moet worden toegekend. Een betekenis ‘roeipen’ komt voor een toponiem eigenlijk niet in aanmerking (zie echter verderop).

Beoordeling van de etymologie

De verklaring van het eerste lid uit *þul is in overeenstemming met de vroegmiddeleeuwse spellingen thul-. Tegen de aanwezigheid van een tweede lid -hari zijn echter een aantal bezwaren aan te voeren. Vergelijken we de oude vormen van Mander en Rhienderen met die van Dolder en Dulder, dan zien we dat in geen van de dolder- en dulder-vermeldingen een h- staat aan het begin van het tweede lid. Belangrijker nog is de waarneming dat al in de 12e-eeuwse grafieën tussen -l- en -r-geen spoor meer is van een klinker als representant van de stamklinker van het vermeende grondwoord hari, terwijl Mander en Rhienderen in de 12e eeuw nog gespeld worden als Manhere en Renere, dus mét een representant van die stamklinker. Die discrepantie is een aanwijzing dat Dulder en Dolder geen hari-composita zijn. In samenstellingen gaat de secundaire klemtoon op het tweede gedeelte namelijk de fonetische afzwakking van dit deel enigszins tegen. Op grond van de beschikbare vroegmiddeleeuwse vormen kunnen de hari-namen nog met enige mate van zekerheid onderscheiden worden van namen op -ari, -eri en is een verklaring van Dolder als hari-compositum niet aannemelijk.

3. Verklaring als eenstammig toponiem met r-suffix

Een verklaring van Dolder als hari-compositum is op grond van het morfonologische gedaanteverschil tussen de dolder-attestaties en die van -hari-toponiemen als Mander en Rhienderen onwaarschijnlijk. Wel laten de oudste vormen van de dolder-toponiemen een verklaring als eenstammige constructie toe, waarbij een analyse van de oudste vormen in dit geval wijst in de richting van de aanwezigheid van een r-suffix (-ari, -eri). Dit suffix treedt regelmatig op in oude toponiemen en duidt dan mogelijk een collectiviteit, en vandaar een plek gekenmerkt door die collectiviteit, aan. Waar die verzameling uit bestaat, ligt besloten in de wortel en die wordt dus, na aftrek van het r-suffix, vertegenwoordigd door wat in de oudste vermeldingen wordt geschreven als thul-. Udolph (1994:169-199) besteedt uitgebreid aandacht aan de groep toponiemen met deze opbouw en vermeldt daarbij ook het Wageningse Dolder en het Twentse Dulder. Het r-suffix waar het hier om gaat, moet gescheiden worden van het r-suffix dat teruggaat op Proto-Germaans *-warjôs en van het r-suffix dat ontleend is aan het Latijnse -arius.

De basis voor deze eenstammige constructie is daarbij het eerdergenoemde *þul-, maar de vraag blijft welke betekenis daaraan in deze toponiemen gehecht moet worden. Onderzoeken we de betekenissen van het Nederlandse woord dol en

[p. 217]

zijn verwanten, dan blijkt dat de betekenis ‘roeipen’ een specialisatie is van een oudere betekenis ‘houten pin, stok, staak (e.d.)’. Het corresponderende Duitse Dolle, dat ontleend is aan het Nederduits, kan nog steeds de betekenis ‘Pflock’, d.i. ‘pin, stok, knuppel e.d.’, hebben. Hetzelfde woord komt ook voor in de familienaam Dollfuß, oorspronkelijk een benaming voor iemand met een Stelzfuß, een houten been in de vorm van een stevige houten steel (Kluge-Seebold onder Dolle). Toch is niet helder wat we ons bij een ‘gebied met een hoeveelheid stokken (e.d.)’ moeten voorstellen. Men zou kunnen denken aan een verwijzing naar een constructie van stokken, bijvoorbeeld een paalwerk of een schutting, maar waarschijnlijker lijkt me een andere verklaring, die geïnspireerd is op landbouwhistorische gegevens.

Jost Trier, bekend van studies op het snijvlak van landbouwgeschiedenis en taalgeschiedenis, plaatst de volgende voor ons doeleinde belangwekkende opmerking over Ausschlagholz (‘rijshout’) in het algemeen en over roeiriemen in het bijzonder: ‘Ausschlagholz zeichnet sich vor dem Kernholz durch höhere Zähigkeit aus. Ausschlagholz wird deshalb für Werkzeugstiele und Riemen (Ruder) bevorzugt. Bootsriemen würden daher allein schon Niederwald erkennen lassen’ (Trier 1963:46). Hier is weliswaar sprake van roeiriemen en niet van roeipennen, maar in beide gevallen betreft het stukken rondhout waarvoor taaiheid van belang is om het afbreukrisico te verkleinen. Het MNW haalt onder Dolle een post aan uit de Rekeningen der Grafelijkheid van Holland onder het Henegouwsche Huis, waar sprake is van ‘3 coddehoute, daer die dolle of ghemaect sijn’; in een ander citaat (uit een Hollandse kanselarijtekst) in hetzelfde lemma worden dollen en roeiriemen in één adem genoemd: ‘Heynric Jacobs van den riemen ende dolle te maken’. Hout dat voor het maken van dollen geschikt is, werd in het Middelnederlands blijkbaar ook wel coddehout genoemd (bij mnl. codde ‘knuppel, knots’; ook in ndl. Koddebeier).

Hiermee zijn we beland bij het semantische veld waar het bestanddeel dolder/dulder in de hier behandelde toponiemen waarschijnlijk thuishoort, namelijk de terminologie van het hakhoutbeheer. Hakhoutbeheer is het systematisch uitbaten van bos voor de meest uiteenlopende toepassingen: brandhout, hout voor allerlei vlechtwerk, hout voor palen etc. Het is een belangrijk en zeer wijdverbreid cultuurhistorisch verschijnsel waarvan sporen tot in het vroege Neolithicum reiken, zoals onderzoek aan knuppeldammen heeft aangetoond (Rackham 1986:382).

Hakhoutbeheer maakt gebruik van het regeneratievermogen van een aantal boomsoorten. Een nog algemeen bekende vorm hiervan is het knotten van wilgen om tenen te produceren. Ook bij andere boomsoorten ging men op soortgelijke wijze te werk. Afhankelijk van het gewenste product kon men de boomsoort en de tijdscyclus bepalen voor zo'n hakhoutbos. Soms zorgde men ervoor dat hakhoutbeheer gecombineerd kon worden met beweiding, door de bomen pas te gaan snoeien wan-

[p. 218]

neer ze zo hoog waren opgeschoten dat hun bladerdak onbereikbaar was voor het vee.⁽³⁾

Overigens moet men bij dergelijke bossen niet in de eerste plaats denken aan plantages, maar aan natuurlijke bosvegetatie (Rackham 1986:64). Anders dan bij bosplantages meestal het geval is, kan namelijk bij deskundige exploitatie van natuurlijke bosvegetatie gedurende een vrijwel onbeperkt aantal cycli worden geoogst. Hakhoutstoven, zoals de stronken die de loten produceren worden genoemd, kunnen namelijk een veel hogere leeftijd bereiken dan de natuurlijke maximumleeftijd van de betreffende boomsoort. Het gaat hier overigens steeds om loofhout, want naaldhout heeft dit regenererend vermogen niet.

Aangezien deze vorm van hakhoutbeheer courant werd toegepast, is het niet verwonderlijk dat er sporen van terug te vinden zijn in toponiemen. Dolder/Dulder is dus waarschijnlijk een appellatieve benaming geweest voor een terrein waar een bepaalde vorm van hakhoutbeheer werd beoefend. Vergelijk hiermee bijvoorbeeld het appellatief polder, dat eigenlijk een aanduiding is voor een terrein met pollen, d.i. kopjes, bultjes. De oudste polders waren stukken buitendijks land die voldoende droog waren gevallen en dan werden ingedijkt; dat bijna drooggevallen land liet dan een grote hoeveelheid pollen, d.i. bulten, zien (WNT onder Polder I). Ook nu heten bepaalde stukken buitendijks land aan de Waddenkust De Pollen.

(3) In het Engels bestaat voor een dergelijke boom de vakterm pollard.

Beoordeling van de verklaring

De ontwikkeling vanuit de oude vormen thuleri en thulere naar dolder en dulder is goed voorstelbaar als men ze opvat als eenstammige constructies met een collectiefsuffix -r. Als zodanig is deze verklaring ook niet nieuw, maar ontleend aan Udolph (1994:173). Wel nieuw is de verbinding van deze naam met elementen uit onze kennis over hakhoutbeheer.

4. Tot besluit

Het zal duidelijk zijn dat met dit artikel niet het laatste woord over het toponymische element dolder gezegd is. Zo is de hierna vermelde lijst met toponiemen die dit element bevatten ongetwijfeld onvolledig en is een nadere inventarisatie van de landschappelijke situatie ter plaatse zeker van belang. Wat dat laatste betreft: het Wageningse Dolder ligt op de overgang van de stuwwal van Ede-Wageningen naar de Gelderse Vallei, hoofdzakelijk op droge grond. Op de hogere gronden van de stuwwal domineerde vrijwel zeker het eikenhakhout.⁽⁴⁾ Het is dus goed mogelijk dat

(4) Informatie van Theo Spek, historisch geograaf en bodemkundige, verbonden aan de RACM, de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten, en de Rijksuniversiteit Groningen.

[p. 219]

in gedeeltes daarvan hakhoutbeheer heeft plaatsgevonden. Bij het erf Dolderman (zie de lijst met toponiemen in de appendix) lijkt een soortgelijke situatie aanwezig. Dergelijke gronden kunnen later esgronden zijn geworden. Door hun vanuit de mens gezien centrale ligging in een buurschap is het voorstelbaar dat ze zich tot buurschapsnaam kunnen ontwikkelen. Ook in de gevallen van het Twentse Dulder en het Drentse Doldersum zal het oorspronkelijke hakhoutbos dus waarschijnlijk gelocaliseerd moeten worden op (een gedeelte van) de latere escomplexen.

De hoofddoelstelling van dit artikel was niet om een uitputtende behandeling te geven van het toponymisch element dolder, maar om te illustreren dat men zich bij het beoefenen van de toponymie niet moet beperken tot een bepaalde categorie namen - dus bijvoorbeeld alleen veldnamen en geen buurschapsnamen en boerderijnamen - en dat kennis van de historische geografie van belang is bij het verklaren van toponiemen. Dit laatste heeft in het geval dolder geïnspireerd tot de hier gepresenteerde betekenisreconstructie.

Appendix: enige toponiemen met het element dolder

Dolder, voormalige buurschap bij Wageningen, Gelderland. Voor de vermeldingen zie hierboven.

Dulder, buurschap en voormalige marke in de gemeente Dinkelland, Overijssel. Voor de vermeldingen zie hierboven.

Doldersum, gemeente Vledder, Drenthe. Vermeldingen: 1297 bona dicta Reimunding in Dolre, 1420 Doldersem, 1519 de bueren van Dolderen (Ordelen, 16), 1524 onse arve ende guderen.. geheyten Dollersen gelegen int karspel van Vledderen (chart. Drenthe), 1547 de van Doldersum. Uit de vermeldingen blijkt dat het gedeelte -sum een latere toevoeging is, vermoedelijk te interpreteren als een genitief-s in combinatie met hêm ‘woonplaats, nederzetting’. Het element hêm (nl. heem, heim, hoogduits Heim) komt in talloze plaatsnamen voor, maar is in Drentse namen ongebruikelijk. Doldersum is dus te duiden als ‘woonplaats’ (hêm) in of bij een landschapselement dat aangeduid werd met het de naam Dolre.

Dolderman, boerderij gelegen ten westen van de Letteler enk aan de rand van een dekzandruggetje, bij de buurschap Lettele in Overijssel (Warenlijst van de Gooyermarke anno 1399 (Gem. Archief Deventer nr. 1147) tho Dolre). Vermoedelijk betreft het hier oorspronkelijk de naam van een gebied dat samenvalt met een kleine rug van hoog dekzand die zich ongeveer in oost-westelijke richting uitstrekt en bestaat uit moderpodzol- en haarpodzolgrond, het grondtype van veel essen/enken, en dus gekoppeld aan oude nederzettingen.

Den Dolder, buurt van de gemeente Zeist, Utrecht (Moerman 1938:21). Oude vormen van dit toponiem zijn mij niet bekend.

De Dolder, een plaats in het Sallandse Heino, Overijssel, achter de RK kerk. Een erve Den Dolder wordt hier in de 18e eeuw meermalen genoemd (Moerman 1938:21).

[p. 220]

Dolderdeel, gemeente Ermelo en Putten, Gelderland, in 1663 vermeld als benaming voor een deel van het Speulderbos (Gelderse Leenacten, Veluwe, 114). Het element dolder- in deze naam zou afkomstig kunnen zijn van een eigenaar met de naam (Van) Dolder, maar kan ook verwijzen naar een voormalig spaartelgenbos ter plaatse.

Dolderkamp, boerderij in het Garderbroek, gemeente Barneveld, Gelderland. Dolder kan hier van een familienaam afkomstig zijn, maar ook wijzen op een spaartelgenbos.

De Doldermanscamp, in Arkemeen bij Nijkerk, Gelderland (Geldersche Leenacten, 114); zal wel op te vatten zijn als ‘de kamp van Dolderman’. Dolderman kan dus een familienaam zijn, maar die kan op zijn beurt weer ontleend zijn aan de boerderijnaam Dolder(man).

Literatuur

De Flou, K. (1914-1938): Woordenboek der toponymie van Westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het Land van den Hoeki, de graafschappen Guines en Boulogne, en een gedeelte van het graafschap Ponthieu. Gent. 18 delen.

De Vries, J. (1962): Woordenboek der Noord- en Zuidnederlandse plaatsnamen. Utrecht, Antwerpen.

EWN = Philippa, M. (hoofdred.): Etymologisch woordenboek van het Nederlands. Amsterdam, 2003 -.

IEW = Pokorny, J. (1959): Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern.

Gysseling, M. (1960): Toponymisch woordenboek van België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (vóór 1226). Bouwstoffen en studiën voor de geschiedenis en de lexicografie van het Nederlands. Zp. 2 delen.

Kluge-Seebold = F. Kluge (1999): Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache. 23. Auflage, bearbeitet von Elmar Seebold. Berlin.

LNT = Künzel, R.E., Blok, D.P., Verhoeff, J.M. (1989): Lexicon van nederlandse toponiemen tot 1200. Publicaties van het P.J. Meertens Instituut 8. Amsterdam.

MNW = Verwijs, E. & J. Verdam (1885-1929): Middelnederlandsch Woordenboek. 's-Gravenhage. 9 delen.

Mietzner, E. (1997): Die Flurnamen der Gemeinde Südlohn. Gesamtüberlieferung (1147-1989) und Namenerklärung. Vreden/Südlohn.

Moerman, H.J. (1938): Dolder. In: Nederlandsche Aardrijkskundige Namen. Bijdragen van Dr. A.A. Beekman en H.J. Moerman. 's Gravenhage.

Moerman, H.J. (1956): Nederlandse plaatsnamen. Een overzicht. Leiden.

Muller, J.W. (1918): Dollaert. In: Tijdschrift voor Nederlandse Taal en Letterkunde 37, pp. 237-238.

Palmboom, E.N. (1995): Het Kapittel van Sint Jan te Utrecht - Een onderzoek naar verwerving, beheer en administratie van het oudste goederenbezit (elfdeveertiende eeuw). Hilversum.

Rackham, O. (1986): The History of the Countryside. London.

[p. 221]

Trier, J. (1963): Venus - Etymologien um das Futterlaub. Köln, Graz.

Udolph, J. (1994): Namenkundliche Studien zum Germanenproblem. Berlin, New York.

Van berkel G. & K. Samplonius (1995): Nederlandse plaatsnamen. De herkomst en betekenis van onze plaatsnamen. Utrecht.

WNT = Woordenboek der Nederlandsche taal. 's-Gravenhage, Leiden, 1863-1998.

Kanttekeningen van de redactie

1)	Het oudste dolder-toponiem vermeld in par. 2 van het artikel wordt in Ter Laaks bron, het LNT, inderdaad ‘bij Wageningen’ (provincie Gelderland) gesitueerd. LNT ontleent de attestatie aan Gysseling & Koch (1950). In die bron wordt het toponiem evenwel gelocaliseerd in de gemeente Zeist in de provincie Utrecht (p.426). Diezelfde lokalisatie staat ook in Gysselings toponymisch woordenboek (Gysseling 1960, onder Dolder). Daar worden aan de oudste vindplaats (838 kopie eind 11e eeuw in pago Hintingo.. in.. Thulere) nog de volgende vermeldingen toegevoegd: 1059 vals 12^e eeuw Tholre, 1178 Dolre. Beschikt Ter Laak over andere argumenten dan het gezag van het LNT om het toponiem aan Wageningen toe te wijzen?
2)	De auteur is te categorisch in zijn verwerping van de - hari-hypothese. Zijn argumenten daarvoor zijn weinig overtuigend. In de eerste plaats blijft in het licht van de vormelijke gedaante van de dolder-attestaties een achterliggend -hari klankwettig mogelijk. Dat een h- aan het begin van het tweede lid ontbreekt, bewijst niets; een kleine steekproef in het Toponymisch Woordenboek van Gysseling (Gysseling 1960) brengt al vlug een aantal andere voorbeelden van - haru-namen aan het licht met oude attestaties zonder -h-, zie o.m. sub Eenrum, Einern, Geldern, Hekeren, Hussel, Ichtern, Langendreer, Liedern, Lieren, Lonneker, Lünern, Molter. Het verschil in syllabestructuur tussen de 12^e-eeuwse vermeldingen van dolder en van de onverdachte hari-composita Mander en Rhienderen hoeft al evenmin te wijzen op een etymologisch verschillend basisbestanddeel. Als de reductievocaal in de twee laatstgenoemde namen langer is behouden, dan heeft dat wellicht te maken met de consonantencombinatie die na syncope zou ontstaan, t.w. -nr-, waarmee de taalgebruiker meer moeite had dan met - lr- zoals in dolre. Zo wordt bijvoorbeeld de naam Geldern, samengesteld met de datief mv. van Germaans haru, al vanaf 1067 herhaaldelijk geattesteerd als Gelre, zonder interconsonantische reductievocaal tussen - l en r-. Overigens is de verwachting dat in composita het secundaire accent de onbeklemtoonde syllabe behoedt voor reductie, resp. deletie, weliswaar gewettigd m.b.t. gelede appellativa, maar veel minder als het eigennamen betreft. Die worden door de taalgebruiker ongeacht hun etymologische opbouw als monomorfematische lexemen aangevoeld, waardoor ze neigen tot een ééntoppig accentpatroon, en dus tot verlies van secundaire klemtoon.

[p. 222]

	In de tweede plaats is ook Ter Laaks semantisch argument tegen de - hari-hypothese betwistbaar. Het klopt dat er zich voor een samenstelling van - hari ‘zandige heuvel, zandige grond, enz.’ met een voorbepalend deel dat ‘roeipen’ betekent, niet meteen een zinvolle interpretatie aandient. Echter, waarom zou ‘roeipen’ de enig denkbare betekenis zijn van dat bepalende deel? Zoals de auteur verder schrijft, is dit wellicht een jongere specialisatie van een oudere toepassing, waarin het woord thul een of ander type van hakhout aanduidde. Vanuit die betekenissfeer geredeneerd, klinkt de samenstelling niet langer semantisch ongerijmd.
3)	Het -r-suffix dat de auteur met Udolph (1994) in Dolder veronderstelt, heet een collectiefsuffix te zijn, maar hiervoor wordt onvoldoende evidentie aangedragen. Welke bewijzen geeft Udolph voor die betekenistoekenning en waarom is b.v. een interpretatie als agentiefsuffix uitgesloten? Zijn er onder de vele met dit suffix gevormde plaatsnamen waarop de tekst zinspeelt analoge voorbeelden te vinden met een grondwoord dat naar houtgewas verwijst of naar andere landschapselementen die zich lenen tot een collectiviteitsgedachte?
4)	De etymologie van polder als een ‘verzameling bultjes’ is achterhaald: Middelnederlands pol betekent ‘aangeslibd land’ en komt al voor in 1343; in de betekenis ‘graspol’ treedt het pas op in de 18^e eeuw.
5)	Bij de dolder-toponiemen in de appendix dienen de (primaire of secundaire) bronnen van de attestaties duidelijk(er) te worden aangegeven.