Naamkunde. Jaargang 35

[p. 209]

De Middelnederlandse toenaam Pellecoc
Frans Debrabandere

In het Vroegmiddelnederlands Woordenboek (III, 3753) komt het trefwoord pellecoeke voor, vertaald als ‘Pellekoek’. Het gaat om een toenaam die volgens het VMNW tweemaal in Oudenaarde voorkomt: 1272 heredes pellecoucs iuxta pontem lapideum (ook vermeld bij Hoebeke 543); 1291 derue naest pellecox ter kerken waert daer ieghen dat men doeft vercoept .iiii. s. ende ii d. siaers te meie. Op dezelfde bladzij vinden we ook een lemma pelletoc, gemoderniseerd tot ‘Pelletok’. Deze toenaam komt eveneens uit een Oudenaardse tekst: 1296 Jacob pelletoc cochte sijn poerterscap jnt jaer .m.cc.xcv. jn onser vrauwen daghe lichtmesse (d.i. 2 februari 1296 n.s.). Als verklaring wordt gegeven: ‘Mog. vleivorm van het eerste lid van de mannelijke persoonsnaam pelgrim met het vleisuffix -toc’. Je kunt natuurlijk geen adequate verklaring geven voor een verkeerd gelezen naam. Het is duidelijk dat hier niet pelletoc maar pellecoc gelezen moet worden. De c en de t zijn inderdaad vervelende letters, die verdraaid goed op elkaar lijken. De leesfout werd overgenomen uit het Corpus Gysseling (I, 315) en niet geëmendeerd. De naam komt trouwens ook in 1275 in Oudenaarde voor blijkens de Veil Rentier (f^o 7 v^o): Jehans Pélecoc.

De varianten - driemaal -coc en éénmaal -couc - maken al duidelijk dat de vertaling ‘pellekoek’ niet juist kan zijn. En ook niet de verklaring in het VMNW: Mog. uit het znw. pelle ‘vlies’ en het znw. coeke ‘koek’. Het tweede lid is niet Mnl. couke, maar Oudfrans coc, Fr. coq ‘haan’. En de naam is duidelijk een zinwoord, met als eerste lid de stam van een werkwoord en als tweede lid het lijdend voorwerp ervan. Maar wat betekent het eerste lid?

We zouden kunnen aannemen dat pelle teruggaat op Ofr. pillier < Volkslat. *piliare ‘roven’ (Debrabandere 1993, 142 i.v. Bil(le)cocq). Pellecoc is dan een kippendief, zoals de Duitse familienaam Hühnerfänger. We zouden kunnen vergelijken met Jehan Pillepois in 1438 in Laon, een naam die Morlet 1967, 202 als ‘erwtendief’ verklaart, maar waarin ik veeleer een ‘erwtenpeller, erwtendopper’ zie, te vergelijken met Duits Schellebone, zoals Pil(l)avoine en Pilorge resp. ‘haverpeller’ en ‘gerstepeller’ zijn, zoals de

[p. 210]

Vlaamse familienaam Schelhaever. Een *pillecoc kan evtl. worden vergeleken met 1398 Jan Bilgecoc = 1386 dele femme Jehan Belicocs une vache pour le meilleur catel, Wervik (Debrabandere 1970, 79). Maar in Pellecoc is er geen spoor van mouillering, zodat deze verklaring uit pillier (met gemouilleerde 1) weinig waarschijnlijk is.

Veeleer is het eerste lid de stam van Oudfrans peler < Lat. pilari ‘ontharen’. De betekenis ‘villen’ door verwarring met peler < pel, peau ‘vel’ komt wel minder in aanmerking, want een kippenviller zou toch een vreemd beroep zijn. Toch lijkt een vogelviller niet onmogelijk, want in 1342 komt in Dortmund een Villevogel voor, maar Bahlow 514 ziet er toch ook wel een vogelplukker in ‘schinde, rupfe den Vogel’. Pellecoc is m.i. veeleer een hanen- of kippenplukker, zoals de Duitse familienaam Plückhahn. Analoog is ook de Franse familienaam Pelloie, Poilloue ‘vogelplukker’ (Dauzat 1951), waarin Fr. oie, Ofr. oe < Lat. avica, avis ‘vogel, (later) gans’. De naam past dan volledig in het rijtje van de Franse familienamen Plumecocq, Plumecok, Plumejeau, Plumejaud (Morlet 1991). Oudfrans jau < Lat. gallus ‘haan’. En er is ook Plumeoisille, de tegenhanger van Plukvogel, die we in de 13de eeuw als Plockevoghel aantreffen in Broekburg (Dupas 135). De toenaam Plucvoghel komt ook in de 15de eeuw in Brugge voor (Corpus-Gysseling I, 2640, 36). Plukken ‘uittrekken van vogelveren’ heet in Vlaanderen trouwens ook pluimen. Een paar oude voorbeelden van Plumecoc kunnen hier niet misstaan: 1275 Gillot Cok Plume, Lessen (Veil Rentier f^o 104 r^o); 1415 Piérard Plumekocq, Doornik (Du Chastel); 1616 Jacques Plumecoock, Frans-Vlaanderen (Vergriete 1972, 41). De omgekeerde volgorde, zoals in Cok Plume, komt trouwens voor in de toenaam Kokepele in 1271 in Atrecht (Berger 53).

Pellecoc is ongetwijfeld de beroepsnaam van iemand die hanen, kippen, vogels plukte. Pellecoc had ook het trefwoord moeten zijn in het VMNW en niet een onbestaand pellecoeke.

Literatuur

H. Bahlow, Niederdeutsches Namenbuch, Walluf bei Wiesbaden, 1972.

R. Berger, Le nécrologe de la confrérie des jongleurs et des bourgeois d'Arras (1194-1361), Arras, 1963.

[p. 211]

A. Dauzat, Dictionnaire étymologique des noms de famille et prénoms de France, Paris, 1951.

A. Dauzat - J. Dubois - H. Mitterand, Dictionnaire étymologique et historique du français, Parijs, 1993.

F. Debrabandere, Studie van de persoonsnamen in de kasselrij Kortrijk 1350-1400, Handzame, 1970.

F. Debrabandere, Schelhaever en Buysrogge. Vlaamse Stam XXV (1989), 34-36.

F. Debrabandere, Verklarend woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk, Brussel, 1993.

P.A. du Chastel de la Howarderie - L. Verriest - J. Marissal, Table des testaments, comptes de tutelle et d'exécution testamentaire reposant aux archives de Tournai. Annales Soc. Hist. et Arch. de Tournai X (1906), 1-197.

G. Dupas, Les noms de personnes en Flandre-Artois du XIIIe siècle à nos jours, Duinkerke, 1988.

M. Gysseling, Corpus van Middelnederlandse teksten (tot en met het jaar 1300), 's-Gravenhage, 1977.

M. Hoebeke, De Middeleeuwse oorkondentaal te Oudenaarde. 13e eeuw-±1500 (Spelling en Klankleer), Gent, 1968.

M.-Th. Morlet, Etude d'anthroponymie picarde. Les noms de personne en Haute Picardie aux XIIIe, XIVe, XVe siècles, Amiens, 1967.

M.-Th. Morlet, Dictionnaire étymologique des noms de famille, Parijs, 1991.

W. Pijnenburg - K.H. van Dalen-Oskam - K.A.C. Depuydt - T.H. Schoonheim, Vroegmiddelnederlands Woordenboek, Leiden, 2001.

Th. Vergriete, Tables générales des registres aux actes de partages de la ville et châtellenie de Bergues I, Handzame, 1972.

L. Verriest, Le Polyptique illustré ‘Veil Rentier’ de messire Jehan de Pamele - Audenarde (vers 1275), Brussel, 1950.

E. Verwijs - J. Verdam, Middelnederlandsch woordenboek, 's-Gravenhage, 1885-1952.