Moetete (1968)

[p. 16]

Benny Ch. Ooft
Persoonlijke notities over schrijven in Sranantongo

Schrijven in het Surinaams is een prettige ervaring. De schrijver schrijft met het opgeruimd gevoel op de achtergrond, dat het zijn eigen taal is en dat hij dus een zekere mate van ‘onfeilbaarheid’ bezit. Dit bevordert het gemak waarmee beelden gekonstrueerd en doorgegeven worden.

Overigens: schrijven in het Surinaams is geen sinekure. Integendeel! Goed Surinaams taalgebruik is een metier dat wel degelijk enige oefening vereist. Trouwens welke schrijftaal niet?

Schrijven is voor een belangrijk deel techniek. Er is een gegeven en dit gegeven moet op zeker moment verwoord worden waarbij het streven altijd gericht dient te zijn op uiterste perfektie. Slordig en onbezonnen taalgebruik doet enorm veel af aan de boodschap die moet worden overgebracht en het is dus zaak om de taal te hanteren als een konsentieus ambachtsman. Zeker de Surinaamse taal.

Een belangrijk middel bij het goed leren hanteren van een taal is lezen. Door dit lezen leert men de goede en de slechte technieken van elkaar onderscheiden: men ontdekt stijlen die niet zullen nalaten een goede invloed te vormen op de eigen stijlkracht. Er is relatief weinig in fatsoenlijk Surinaams geschreven en het is daarom des te moeilijker om regelmatig de hand te kunnen leggen op wat men noemt stijlbloemen. Maar toch zijn die er en in dit verband denken we dan aan b.v. ‘Maswa’ van Eddie Bruma verschenen in een der nummers van Tongoni.

Vooral in onze tijd - nu het Surinaams in levendige ontwikkeling verkeert - is het van het uiterst belang voor een ieder die in het Surinaams wil schrijven, goed Surinaams te schrijven ook.

Op de eerste plaats omdat we in de praktijk het bewijs moeten leveren van de geschiktheid van de taal. Op de tweede plaats omdat in dit ontwikkelingsstadium een scheve groei kan worden veroorzaakt door een konstant gebrekkig gebruik van de taal. Waar we met zijn allen dagelijks tegen moeten waken:

*	Het gebruik van het Surinaams indien men die taal niet volledig beheerst. Als eerder gezegd is het Surinaams geen sinekure; een juist gebruik ervan eist oefening en studie. We dienen bezwaar aan te tekenen tegen het gebruik van het Surinaams

[p. 17]

	‘uit mode’, of om uitsluitend het komische effekt. Als we Surinaams gebruiken laten wij dat doen als een volwaardig taalmedium.
*	Surinaams schrijven vanuit het Nederlands. Dat is uit den boze. Wie Surinaams schrijft vanuit het Nederlands produceert een stroeve, houterige vertaling die hinkt en niet bekoort. De fluency is verloren gegaan. Men krijgt heus geen Surinaamse zin door een aantal woorden te vertalen in het Surinaams. Er is ook nog zoiets als een syntaksis die identiteit geeft aan een taal. Het Surinaams heeft een buitengewoon bekoorlijke en melodieuze syntaksis, die verloren gaat wanneer men stomweg Nederlands vertaalt tot Surinaams.
*	De tegenwoordig sterk opkomende beweging om zo maar zelf woorden te gaan scheppen. Het Surinaams heeft een verrassend grote woordenschat. Hoe vaak is het niet voorgekomen dat er woorden bestaan waarvan we niet wisten dat ze in het Surinaams voorkomen? De radio-omroeper die het begrip voorzitter vertaalt door ‘ambrabasi’ laat zien dat hij absoluut geen moeite gemaakt heeft om te ontdekken dat er een veel adekwater woord als ‘edeman’ bestaat. Natuurlijk zullen er in de loop van de tijd nieuwe woorden ontstaan, maar laat dit op een verantwoorde wijze gaan. Een goed gebruik van het Surinaams vereist een voortdurende research naar woorden, zegswijzen die bestaan maar helaas niet altijd opgetekend zijn. Woorden en zegswijzen met een hele etymologie.

Het eerste waar we naar moeten streven is onszelf het taaleigen meester te maken. Dat is noodzakelijk voor het bewaren van het elan... de esprit van het taalgebruik. Daartoe is nodig denken in die taal. De taal als kommunikatiemiddel van een specifieke groep mensen heeft een eigen filosofische basis. Ze is verankerd in het zo-zijn van de mensen. Iemand vroeg mij b.v. een keer een stuk te vertalen in het Surinaams waarin een passage voorkwam van een meisje dat haar moeder toevoegde ‘mama stel je niet zo aan......’ Na enig zoeken vertaalde ik die passage door een tjoeri. ‘Hoe kom je erbij?’ vroeg de goede man. De goede man heeft er waarschijnlijk nimmer bij stilgestaan dat zelfs in de modernste verhoudingen een Surinaams kind (meisje) niet makkelijk een zin van bovenstaande inhoud tegen haar moeder zal zeggen. Hooguit zal de gestileerde afkeuring van een tjoeri volgen.

Een andere belangrijke zaak is het voortdurende checken van de spelling. Wat dit betreft is het nog gewoon een jungle. Men schrijft de

[p. 18]

woorden zoals het uitkomt. Er is een officiële en makkelijk te leren spelling. Prijzenswaardig is in dit verband een nog niet uitgewerkt Moetete-idee om bij wijze van ‘public service’ straks normaalbladen met de juiste Surinaamse spelling te verspreiden onder alle mensen en instanties die ook maar een keer Surinaams schrijven.

Nogmaals. Het is raadzaam om eerst voldoende te oefenen in het gebruik van het Surinaams. Men dient zich niet te schamen voor de uitspraak ‘Ik ken (nog) geen Surinaams......’

Tenslotte is jarenlang een distantie geschapen tussen de Surinaamse mens en de Surinaamse taal. Dooddoeners als: het Surinaams is geen taal, of heeft geen spraakkunst zijn drogredenen die moesten dienen ter vervanging van het niet meer houdbare ‘doe niet zo vernegerd’, en die ons nog in de oren naklinken. Filologen als drs. Hein Eersel en dr. Jan Voorhoeve, maar ook schrijvers als Bruma en Trefosa hebben afdoende afgerekend met deze blaka.

In onze ontwikkeling op het geestelijk vlak is de Surinaamse taal een groot houvast. Wij maken een ontwikkeling door, op zoek naar een eigen identiteit op alle vlakken van kultuur en geestelijk leven en steeds meer merken we, dat deze taal een van onze eerste gemeenschappelijke bezittingen is. Juist omdat die taal in ontwikkeling is bezit zij een grote kapaciteit om ook andere invloeden uit de Surinaamse samenleving op te nemen. Ik denk b.v. aan begrippen uit de Hindostaanse, de Javaanse en zelfs de Chinese kultuur die bijdragen aan het Surinaams taalbezit. En dit is dan geen zalf op de wonde.

Nu kan het dat het Surinaams taalgebied klein is, maar persoonlijk geloof ik dat het onze eerste zorg is bij te dragen aan de ontwikkeling van een taal die primair een optimale uitdrukkingsmogelijkheid is om te kommuniceren met elkaar, d.w.z. met Surinamers.