Middelnederlandse geneeskundige recepten (1970)

Middelnederlandse geneeskundige recepten

(1970)–Anoniem Middelnederlandse geneeskundige recepten– rechtenstatus

Auteursrechtelijk beschermd

Inhoudsopgave

Lijst van de vermelde handschriften

Inleiding Hoofdstuk I De Middelnederlandse recepten en hun historische achtergrond

Hoofdstuk II De handschriften

Hoofdstuk III Inhoudsoverzicht van de recepten

[Recepten uit Hs. 1272 U.B. Gent (no 1-737)] [fol. 136v] 1. Wiltu goet ersatere sijn.

2. Wiltu latuarie leeren maken oft syrope Of platere, so volge des boecs leeringhe:

3. ¶ Jeghen die heesche keele.

4. ¶ Omme sproeten af te doene.

5. ¶ Die zweeten wille.

6. Jeghen terwonkel ende qu\a/et gezwel.

7. ¶ Te vernoye vanden houede.

9. ¶ Item ten zeluen.

10. ¶ Jeghen tveniin vanden houede.

15. ¶ Jeghen bogen her\sen/becken.

18. ¶ Item ten seluen.

19. ¶ Jegen tvertijn.

22. ¶ Item ten seluen.

23. ¶ Om te purgieren thoeft.

24. ¶ Jeghen tfelle dat bi boetsen comt.

25. Noch ten zeluen.

26. ¶ Item tfelke.

27. Jeghen tfelle dat altoes vtebreect.

29. Te verkeerden hersenen.

30. Jeghen den reume ende tvernoy vander borst. Item.

31. ¶ Noch ten seluen.

32. ¶ Omme die borst te purgierne ende jegen alle euel vander borst.

33. ¶ Jegen droghe hoeste.

35. Jeghen die borst ende hoeste.

37. Jeghen die hoeste.

38. ¶ Jegen beengheswel.

39. ¶ Jeghen tvernoy vanden dien.

40. ¶ Jeghen ghezwelne vanden dien of dat wte es tebroken.

41. ¶ Jegen been die ioecken ende zwellen ende daer water wte loept.

43. ¶ Jeghen been die sijn bevlegen.

44. ¶ Jeghen ghezwel vanden voeten, handen.

45. ¶ Jeghen ghezwel van handen of van voeten.

46. Jeghen voeten die siin tezwollen van gaene.

47. ¶ Jeghen vernoy vanden kinnen.

48. ¶ Jeghen alle manieren van rudicheden.

49. ¶ Item. Jeghen drope ende wulheit van lichame of te doene ende rude.

51. ¶ Jeghen tvernoy van wijfs, wijf die boetse heeft, ghetrawonkel.

53. Jeghen den canker.

54. ¶ Jeghen tvernoy van smans ende dat es ghedrawonkel.

56. Jeghen ghequets ledt van slaghen off ghewont off sonder wonde.

57. Om ceter of te doene.

58. Jegen die pocken.

59. ¶ Jeghen pocken alsi beghinnen wassen.

60. ¶ Jeghen clieren.

61. ¶ Jeghen die crampe.

62. ¶ Jeghen verhitte leuere.

63. ¶ Jeghen die heetheit vander leuer.

67. ¶ Omme die leuere te verwaermene.

68. ¶ Siecheit van herten te veriaghene.

69. ¶ Jegen tvernoy vanden lendenen.

70. ¶ Item ten zeluen.

71. ¶ Jeghen tvernoy vanden lancken.

72. ¶ Noch ten zeluen.

73. ¶ Jeghen dat die sieke verliest sinen siin ende calt.

75. ¶ Jeghen frenesie.

76. ¶ Jeghen tisike.

77. ¶ Jeghen ghescoerde te ghenesen sonder sniden.

78. ¶ Noch ten seluen.

79. ¶ Jeghen tghescoerde vande contradren.

80. ¶ Medicine ieghen den steen.

81. ¶ Jeghen tvernoy vanden lendinen ende graueel.

82. Ten zeluen.

84. ¶ Jeghen den steen vanden lendren.

86. ¶ Noch ten seluen.

90. ¶ Item \noch/ ten seluen.

91. ¶ Jegen ghescoerde ghemachte ende te zwollen.

92. ¶ Jeghen den steen.

93. ¶ Jeghen dat die mensche niet en mach orine maken.

94. ¶ Jeghen dat die mensche sine orine niet en mach onthouden.

95. ¶ Jegen dat die mensche pijst bloet.

97. Item ten seluen.

98. ¶ Jeghen die coude pisse.

99. ¶ Jegen heimelike ghezwel.

100. ¶ Jeghen strael van horselen.

101. Omme worten of te doene.

102. Noch ten seluen.

103. Ten seluen.

104. Jeghen vergeffenesse.

106. ¶ Jeghen vergeffenesse ende ieghen venijn.

110. Jegen beten van coppen.

111. ¶ Jeghen beten [van] serpenten.

114. Jeghen beten ende moetheide.

[fol. 141v] 115. ¶ Jeghen worme.

116. ¶ Jegen cnauinge inden lichame.

117. Wonden dranck.

119. ¶ Jegen dat die mensche heuet quaet bloet.

120. ¶ Jeghen luse ende neten.

124. ¶ Jegen tfondament dat vte gaet.

126. ¶ Jeghen die hoeste. Ende purgacie vander herten.

128. Jeghen die hoeste nat ende cout.

129. Item. Jeghen kindre hoeste die niet en eten.

130. ¶ Jeghen die vreselike hoesten.

131. ¶ Ter borst ende te steffenen te clarene.

132. ¶ Jeghen verstopte borst van couden of van andren saken.

133. Jeghen tvernoy vander borst ende vander maghe.

134. ¶ Omme die steffene te cla\e/rene.

138. ¶ Jeghen stinckende noselocken dat comt vten hersenen.

139. Item ten seluen.

140. ¶ Jeghen stinckende mont.

142. Jeghen den mont die es gheheuen.

144. ¶ Omme bloet te stremmene van sinen lopene vte wonden ende vter nese.

145. Jeghen tbloeden ter nose.

147. ¶ Jeghen die sprake heuet verloren in ziechede.

149. Item ten zeluen.

150. Noch ten zeluen.

[fol. 143r] 152. Die callet als hi slaept.

154. Dranck jeghen quade humoren die sonderlinghe es.

157. ¶ Jegen walghinghe.

158. Jegen therte euel dat die mensche niet en mach eten ende alle spisen sijn hem ieghen.

160. Jegen tvernoy der maghen oft elre inden lichame.

161. Jegen spuwen ende dat die mensche niet mach onthouden sine spise.

162. Jegen dat die mensche spuwet bloet.

[fol. 143v] 163. Omme den mensche te doen spuwen.

164. Omme haer of te doene.

165. Noch ten seluen.

167. Die thaer heuet verloren.

168. Omme haer te doen dickene.

169. Omme of te doene smetten vanden ansichte ende vanden lichame ende vanden mensche. Ende iegen gotte al gure.

170. ¶ Jeghen sproeten int aensichte.

171. Omme goede vaerwe te hebbene int ansichte.

172. Jeghen roede ansichte in welken spotten vp heuen, bliken als of hi ware lazers.

173. ¶ Omme daensichte te makene versch ende schone.

174. Omme water te makene.

175. Jegen die herthede vanden lichame.

176. Alse die mensche es seere verhardt in sinen lichame.

177. Alse die mensche es seere verhardt in sinen lichame.

178. Jeghen zw[e]l datmen wille vte doen breken.

179. Jeghen die worme inden lichame.

181. ¶ Jeghen die worme die de herte dore eten.

182. Ten oghen.

186. Jeghen tvernoy van tanden.

187. Omme tande wit te makene.

188. Jeghen tvernoy vanden oren.

192. Jeghen die tant zweere.

194. Jeghen die hoeftzweere commende vter maghen.

195. Jegen trawonkel.

196. Jeghen drawonkel van smans cullen en bloet.

197. Drawonkel van bloetlatene.

198. Drawonkel van mans cullen.

199. Jeghen trawonkel van binnen in den lichame.

201. Precioes zalue jeghen trawonkel.

203. Omme apostemen te doene brekene an smensche[n] lichame.

204. Omme tfelloen vte te doene brekene.

205. Jeghen tfelloen dat wast an den mensche bi boetschen.

206. Jegen gezwel dat comt van bloede te latene.

207. Omme tfondament weder in te doene ende vast te makene alset vte gaet.

208. Item, tmenisoen.

210. Jeghen menisoen van bloede ende ieghen alle menisoen. Siet hier medicine geproeft.

211. Item ten seluen.

212. Oft ghi wilt weten vanden mensche die tmenisoen heuet of hi sal moghen ghenesen.

213. Omme yser oft houdt, scicht oft doren dat es int tlijf wt te doene.

214. Item. Om yser wt te doene.

216. Noch. ¶ om yser vte te doene comene.

218. Omme wonden open te makene.

219. Omme bloet te treckene vten wonden datter in es bleuen.

220. Item ten seluen.

221. Jeghen flux van wonden.

222. Salue tallen wonden, jonghe ende oude.

223. Omme wonden te gansene.

225. Item omme alle wonden te gansene.

226. Ghezwel van wonden.

227. Jeghen wonden van ysere.

228. Dranck ten wonden.

229. Item dranck ten wonden.

230. Omtrent ten wonden.

232. Jeghen euel dat open es ende niet en mach ghenesen.

233. ¶ Omme te makene stritorie.

234. Oft ghi wilt weten vanden ghewonden mensche of hu mach [ghenesen].

237. Dranck ten wonden.

238. Omme poplioen te makene.

239. Honds bete. Jeghen honds bete oft ieghen wonden.

240. ¶ Jeghen beten vanden verwoeden hondt.

243. Jegen quade gate in been of in andre lede.

244. Jegen wonden die te vaerinc heel sijn.

245. Jegen led dat es versteuet.

246. Jegen juchtichede.

248. Item ten seluen.

[fol. 147v] 249. ¶ Jeghen alle maniere van watre.

250. ¶ Jeghen dat witte water.

251. [Jeghen dat roede water].

252. Pulment ¶ jeghen ydropike ende jeghen den steen ende dat die mensche niet mach maken sine roine ende jeghen dat hi es bestopt beneden.

253. Item. ¶ Dranck den ydropijck.

254. Omme scoen te makene jegen ydropike.

255. Jeghen twitte water.

256. ¶ Omme scoen\e/ te makene ieghen fledersijn oft ieghen salse fleume.

257. Omme zalue te makene na die stoue.

258. Jeghen ghesneden zenuwen.

259. ¶ Jegen ghescrepelde zenuwen.

260. Jeghen been of arm te broken.

261. ¶ Jeghen been die sijn te broken int hooft.

262. Jeghen been die sijn ghescofiert.

263. ¶ Jeghen tscoffierde been.

264. Jeghen tvernoy vanden siden.

266. Jegen corrupcie vanden lichame.

267. Jegen fistel.

268. ¶ Jeghen festele deen es heet ende dander es caudt. ¶ Jeghen coude fistele die maken clene gate.

269. Plaester herde goede iegen festele.

270. Jeghen lopenden fistele.

272. Jeghen fledersijn.

274. Salue preciose tallen fledersine ende tallen vernoye.

275. Jegen tfallende fledersijn.

[fol. 149r] 280. Jeghen dat euel.

281. Jegen kindre die te vele screien.

282. Jegen gheluheit.

283. Item ter gheelsucht buten ende binnen.

285. Jeghen tracheide.

286. Jegen quaerteine.

288. Item ten seluen.

289. Ten seluen.

290. Jeghen allen maniere van cortse.

291. Jeghen drope.

294. Jeghen den huuf.

297. Jegen die bloeme die es ghesteken ende dan weder zweert.

298. Een harde goede salue jegen rude.

299. Jegen quade humoren.

300. Jeghen die zware hoest.

301. Jegen sweeren ende clapporen.

302. Jeghen ghezwel.

303. Jeghen squinandien.

304. Pro[e]ft welc sente loyseuel es.

305. Jeghen den cancker.

306. Jeghen ghezwel van adren.

307. Jeghen spenen.

308. ¶ Noch ten seluen.

309. Jeghen oren die luden alse clocken.

310. Jeghen dwater.

311. ¶ Om den lichame te makene vredinc sonder vreese.

312. Jegen slapende lede.

313. Jegen alrehande gheswel.

314. Omme quaet vier te blusschen.

315. Jeghen die worme die wassen int fundament.

316. Jeghen ghezwollen leden van couden.

318. Jegen die sijn seere vercoudt.

319. Jeghen fisteleringhe.

320. Jeghen den kancker inden mont.

321. Dranck ten kancker ende tallen wonden te ghenesene.

322. Jeghen tbloenden van vrouwen.

323. Jeghen die dranck \noch/ aet en mach onthouden.

324. Jeghen dat een bloet pijst.

325. Jeghen alrehande worme in die maghe ende inden buuck.

326. Jeghen den kancker.

328. Jegen cancker ende fistel.

329. Jeghen buuceuel [fol. 151r] in kints bedde.

330. Pijst soe oec bloet in hare kintsbedde.

331. Jeghen wee van tanden der worme in sijn.

332. Item ten seluen.

333. Jeghen den wulf.

334. ¶ Jeghen die hooftwonde.

335. ¶ Als een been es te braken dies niet gheware en mach werden.

336. Als .j. sijn been heeft vten lede.

337. Jeghen die spene.

339. Plaester ieghen al ghezwel.

340. Jeghen spuwen en[de] walghen.

347. Dit es grote euel.

410. ¶ Jeghen zeer oghen.

411. Jegen lazerscap.

[fol. 156v] 419. Dit es goet tallen zeeren dat ghequets es [in] gheheelder huut.

420. Dit es herde droghe zalue.

421. Een vngent dat consolideert bouen maten.

423. ¶ Als een mensche ierst in vrenisien valt.

451. Jeghen crauwen.

454. ¶ Die den rede heeft.

457. ¶ Soe die wille moedich sijn ende blide van herten.

459. ¶ Jeghen scorfde hande.

467. ¶ Wildi altoes goeden lichame hebben.

469. Mer desen seriseyt maectmen met wine.

[fol. 160r] 471. Salue jeghen alrehande quetsinghe.

473. Een wondekijn datmen saen heel hebben wille.

474. Wonden die te saen heel sijn.

476. Die een versche wonde wille droghen.

478. Ieghen den seeren mont vanden cankere.

479. Ter milten ende ter leueren quale.

480. Ten hoeft zweere.

482. Ter verhitter leueren.

483. Ter borst.

484. Wonden dranck.

485. Te popelioene.

487. Dien die maghe vercout es.

496. Te verherdene milte ende maghe.

502. Ten varenden.

503. ¶ Item ten seluen.

504. Te letaergyen.

506. Te ephylencien.

511. V[o]er yicht in die tonghe.

512. V[o]er yicht in ander lede.

514. Die vrouwe die leeght in kints bedde.

515. ¶ Item vrouwe die in pinen gaet met kinde.

516. Te hebbene menstrua.

517. Jeghen dat menstruum onder blijft van kinde.

518. Om vrouwen te doen vloeyen.

520. Aldus salmen vrouwen stempen die te vele bloyen.

521. Alst kint doot es inder vrouwen lichame.

522. Jeghen quetsinghe van kinde.

523. Jeghen quetsinghe van vrouwen.

525. Alse een ionghen wiue haer stonde onstaet.

526. Die sijn hooft wee doet.

527. Noch die dat hoeft wee doet.

528. ¶ Item iegen hooft zwere.

532. ¶ Ieghen drayinghe vanden hoofde.

533. Jeghen scorfthede.

536. Die haer memorie hebben verloren.

537. ¶ Jeghen tantzwere.

540. ¶ Dien die nese bloet.

541. Ieghen worme in die tande.

543. Te roden oghen.

544. Ieghen tranende oghen.

545. Ieghen ghedrawonkelde oghen.

546. Dien die oghen zeer sijn van wakene of van winde of van hitten.

547. Ieghen werten.

548. Ieghen frenesie.

549. Ieghen rode gutte.

550. Te makene tansichte claer ende scone.

552. Die starcke euele saltu kinnen, hoe si ghedaen sijn.

553. Dit es zalue ieghen alrehande quetsinghe.

554. Ieghen den kancker.

555. Ieghen noli me tangere.

556. Ieghen den wolf.

557. Alse .j. ghewonden darme wt hanghen.

558. Als die zenuwen ghewont sijn.

559. Als een been es vten leden.

560. Ieghen te broken been, ofte ander let.

561. Die ghesleghen es in die oghen.

562. Die verbrant es.

564. Wonden die te saen gheheelt.

565. Salue ieghen wonden.

566. Ieghen fistel.

568. Puluer ieghen fistel.

569. Salue ieghen fistel.

570. Dranc ieghen fistel.

571. Eenrehande fistel es daer men niet af en mach ghenesen.

572. Ieghen die hooft wonde.

573. Jeghen ghedrawonkelde wonden.

[fol. 165r] 574. Alse dat been enen te broken es, des men buten niet ghemercken en kan.

575. Ieghen dan cancker ende fistel.

576. Thelsche vier blusschen.

577. Wonden dair beenre in sijn bleuen.

578. Salue ter ruden.

579. Teghen been dat vten lede es.

580. Van desen crude machmen maken goede zalue.

582. Dorgaende zalue.

583. Om zweren te slane eer si rijpe sijn worden.

584. Wiltu oec ghezwel slaen van wonden ofte ander sins ane been ofte ane ansichte ofte ane andren steden.

585. Of scot of splenter in dine liue es ghegaen, datmen niet sien en mach.

586. Wiltu maken droeghe trarten.

587. Wiltu maken treyt doeke.

[fol. 165v] 588. Ieghen quetsinghe van kinde.

589. Ieghen quetsinghe van vrouwen.

591. Doot vleesch te doene vten wonden.

592. Die in gheheelre huut wille maken brant off gat.

595. Iegen quaden mont.

596. Ieghen herden zweeren te doene sitten.

597. Ieghen tseter.

598. Iegen die rose.

599. Ieghen die snufflen in dien velle ende ouer al tlijf.

600. Ieghen tquade vier.

601. Ieghen ghezwel in adren.

602. Die den worm heeft int hooft, oft in sinen liue.

603. Diet fundament vte gaet.

604. Natuerlike zalue ieghen alrehande onghemack.

605. Natuerlike zalue te quaden hoofden.

606. Vledersijn zalue.

607. Die zweren heeft die buten root sijn.

608. Ieghen swel te slane.

609. Salue jeghen drope.

610. Salue te wonden.

611. Drope zalue.

612. Die heeft .j. lopende drope.

613. ¶ Item ten drope.

614. ¶ Item ieghen lopen[de] drope.

615. ¶ Item ten zeluen.

616. Ieghen alrehande quetsinghe dyalteyt.

617. Ieghen zeer veeden.

621. Ieghen ghezwollen cullen.

623. Van viere crude maectmen goede zalue.

625. Ieghen alrehande yser of splenter dat gescoten es of ghesteken es in des menschen liue datmen niet ghesien en mach, vte te ghewinnen.

626. Heete zalue \saltu/ aldus maken.

629. Dranck te wonden.

630. Ieghen brant met watre of met viere.

631. Ieghen scorfde.

632. ¶ Ten zeluen.

633. Swere te doene ripen.

634. Sweren te doene ripen ende vte breken.

635. Sweren in spiritualibus vte doen breken.

636. Ter milten ende te couden zweren.

637. Hete zweren te doene sitten.

638. Ieghen menisoen.

639. Ieghen dat buuc euel.

640. Ieghen die bloetsocht.

641. Die sine orine niet behouden mach.

642. Ieghen dat roode buuc euel.

643. Dien die buuc screet, ende dat ghemuede bose es.

[fol. 167v] 645. Jeghen spenen.

646. Die met pinen sine orine maect.

647. Jeghen tfarende.

648. Jeghen gheelsocht.

651. Dien [den] leuere heet es [ende] swelt.

652. Jeghen den hoest vander leueren.

653. Jeghen den hoest vander borst.

654. Jeghen hoest vander longhenen.

655. Jeghen die borst ende fosen adem.

656. Jeghen thooft van vorste.

657. Die sijn borst wille goet maken.

659. ¶ Item wien die borst wee doet.

660. ¶ Item dien therte ende die borst wee es.

661. Jeghen bloet spuwen.

663. Die altoos bloet spuut dat comet vanden vreiseme.

664. Die bloet spwt.

665. Ieghen bloetsocht.

666. ¶ Item ten zeluen.

667. Jeghen menisoen.

668. Oftu wilt weten of hi steruen sal.

669. Die den lichame verdich wille maken.

671. Ieghen den hoest.

672. Ieghen die ghescort sijn.

673. Die vrouwe die doot kint draeght, ende dat sterft binnen hare.

674. Ieghen die verstopt es.

675. Ieghen doot kint.

676. Ieghen den hoeft zwere.

677. Ieghen die coude.

678. Ieghen venijn.

679. Ieghen wonden.

680. Salue te wonden.

681. Jeghen den steen.

682. Jeghen ghesproetech ansichte.

683. ¶ Item tgroote euel.

684. Jeghen die yicht.

685. Letargie comt enen ane in slape, ende dat en machmen niet ghewachten.

686. Die verherde melc in die borst heeft.

687. Ten tanden.

688. Jeghen die ghebortheit der herten.

695. Tyseyne van ghersten maectmen aldus.

696. Die kint wille draghen.

698. ¶ Ter ruden.

699. Ten anebeye.

[fol. 170v] 737a. Segen den steen.

737c. Om pissen.

737d. Om perden te genesen die gequest sijn.

737e. Crausalue.

737h. Tot ten ogen schellen te verdrijue[n].

[Recepten uit Hs. 8216 Arsenal, Parijs (no 738-988)] [fol. 1v] 738. Cvllen. Item om te ghenesen een mans blaes die gheswollen es also grof als twee vuysten of wat meerre, het is alleens j man of j knecht of j kiint wiet heit. Probatum est.

739. Item jegen den tantsweer.

740. Item raet tegen den tantsweer.

747. Die sijn oer after smert of seer is.

748. Item die syn oer after smert of seer is.

749. Item die syn oer after smert of seer is.

750. Item. Om die tongriem te sniden.

751. Item. Een mensch die siec leit of ghesont is ende die niet vijsten en mach.

752. Item. Een mensch die de saech heeft.

[fol. 2r] 756. Item tegen den tant sweer.

758. Item tegen den hoeft sweer.

760. Item tegen doefheit der oren.

761. Item die geelsucht.

762. Item tegen dat lanc euel.

763. Item tegen die gycht.

764. Item tegen die watersucht, tsi gheel of roet of wit of den brekenden steen ende tlanc euel.

765. Item tegen die coude pisse.

766. Item tegen alle sericheit dat men hebben mach.

767. Item tegen geswollen veden.

[fol. 2v] 768. Gebrocken benen.

769. Jegens reuma int hooft.

770. Die siin mont of adem stincket.

772. Item die siin lippen clouen.

773. Item die siin tanden wit wil maken.

774. Item wiltu dine stemme claer maken.

775. Item die haesch is in die kele.

776. Item die den crop vander mage quaet is so dat hi die spise niet verduwen en mach.

777. Item die siin nese verstoppet is.

778. Item die doncker ogen heeft.

781. Die syn mont stinct of syn adem.

[fol. 4r] 782. Om quaet haer vut te winnen ende van scorftheiden.

[fol. 50r] 783. Een medicyn yeghen den vede.

784. Een ander.

785. Pillen epestencialis.

786. Item wondendranc.

787. Item. Een vlijm die mitten eersten nv ghecoft is.

[fol. 50v] 788. Item om een wonde te doen dragen.

789. Item om een wonde binnen te suueren ende te reynen.

790. Item een mitificatum.

791. Item tegen tknechtkens seer.

792. Tegen quade ogen.

794. Item tegen die wormen an die been.

795. Item tegen die quade keel.

796. Item tegen diet quaet om therte hebben.

797. Noch tegen diet quaet om [t]herte hebben.

[fol. 74r]798. Item als j man seer ogen heeft.

806. Item. Een mensch die ghequetst is opt hooft.

808. Item aldus so salmen een ey plaester maken.

809. Item tegen die niet pissen en mogen.

810. Item teghen een seer keel.

811. Item tegen die niet cacken en mogen.

812. Item jegens die acxteroech of die lichtdoern.

[fol. 75r] 813. Dit is een salue alle wonden mede te helen.

814. Item salue te wonden.

815. Item een ander salue ten wonden.

816. Item, ten saluen.

817. Item dit purgeert wonden.

818. Item ten saluen.

819. Dit verdriuet die weet van wonden.

820. Dit doet een wonde op gaen die toe is.

821. Ten saluen.

822. Dit doet een yser wtgaen.

823. Een maniere van salue tot seren.

824. Een ander maniere van saluen.

825. Een ander salue tot seren.

826. Item ten saluen.

827. Item ten saluen.

828. Een salue alle sere mede te ghenesen.

829. Dit is een salue den canker mede te helen.

830. Item ten saluen.

831. Item ten saluen.

832. Item ten saluen.

833. Item ten saluen ende ten fistelen.

834. Item ten saluen.

835. Item ten saluen.

836. Dit doet den canker wtbreken.

837. Item ten saluen.

838. Dit is een salue die fistelen mede te helen.

839. Aldus doet men realghe.

840. Salue ten fistelen ende ten kenker.

841. Aldus maket men popelioen salue.

842. Eene goede salue die orberlic is.

843. Item vnguenteum album maket men aldus.

844. Item oly rosaet maket men dus.

845. Aldus salmen die oly dwaen.

846. Aldus maectmen oleum benedictum.

847. Djt heilet dat ghescoert is van binnen.

848. Dit doet swellen slinken ende driuet wech.

849. Dat swarte gheswel verdriuen.

850. Item dit verdriuet dat coude gheswel.

851. Item ten seluen.

852. Dit doet alle sweren wt breken.

853. Dit doet een swerende onghemac wt gaen ende doer eten.

854. Dit doet een wonde widen.

855. Dit doet een yser wt den liue gaen.

856. Dit heilet dat verbarnt is of verscoert.

857. Dit lesket dat ontfoncken is.

858. Item ten seluen.

859. Item dit heilet eens mans vede.

860. Dit doet wonden droghen ende alle seer.

861. Dit doet goet vleisch wassen in wonden

862. Dit benemet die hoeftsweer.

863. Item ten seluen.

864. Dit heelt dat honde biten.

865. Dit beneemt den tansweer.

866. Dit maket goet sien.

867. Item ten seluen.

868. Item daer vleisch in die oghen wasset.

869. Item ten tranenden oghen.

870. Item ten roden oghen.

871. Item ten seluen oghen.

872. Item dit verdriuet die vlecken vanden oghe.

873. Item ieghen twit op toghe.

874. Die oghen die lopen.

875. Dat verdriuet die weet in die siden.

876. Dit stempet bloet.

877. Ten buuc euel te stempen daer een sijn darm after gaet.

878. Item ten buuc eu[e]l.

879. Item heuet ene vrouwe dat buuc euel in haer kijnder bedde.

880. Item ten seluen.

881. Dit doet spuwen.

882. Tieghen den hoest.

883. Dit benemet den rede.

884. Dit maket goede maghe.

885. Die niet orynen of pissen en mach.

886. Dit verdriuet dat water in den liue.

887. Item die sijn orijn niet houden en mach.

888. Dit doet nesen ene vrouwe die in arbeit gaet.

889. Dit benemet die ghele verwe.

890. Dit verdriuet die coude pisse.

891. Dit verdriuet die sode.

892. Dit doet wel horen.

893. Dit benemet die wete in die buke.

894. Ten gheswolle vander yecht.

895. Die niet spreken en mach.

896. Dit heilt alle rudicheyt.

897. Die haer melc verloren heeft.

898. Die niet sciten en mach.

899. Voer den tantsweer.

900. Een lit dat verstoruen is.

901. Om sproken of te doen ende die rompelen.

902. Ten scoerfden hoefden die niet nesen en willen.

903. Item salue tot scoerfden hoefden.

904. Om enen te doen slapen.

905. Om ene wonde haestelike te helen ende droghen.

906. Een salue die haer wt doet vallen.

907. Enen dranc die wont is ende inwert bloet.

908. Die niet spreken en mach van siecten.

909. Senen die ontcrompen siin.

910. Ten buuc euel.

911. Die sijn oriin niet houden en mach.

912. Teghen die rommelinghe in die oren.

913. Dranc teghen veniin dat een mensche heuet ghenut.

914. Ten tansweer.

915. Zwarte tanden witte maken.

916. Ten scorfden hoefden.

917. Die niet spreken en mach van siecten.

918. Die niet slapen en mach.

919. Een wijf die hoer oriin niet maken en mach.

[fol. 80v] 920. Jeghen die bloet pissen.

921. Een vrouwe die verledich wil werden vander doder vrucht.

922. Die nyet bruden en wil.

923. Jeghen laserscap.

924. Om haer te doen wassen.

925. Jeghen tmenisoen.

926. Ten tantsweer die ghi wt wil hebben.

928. Jeghen die gheluwe sucht.

929. Zwert di din vede.

930. Jeghen den wormen in die oren te doden.

931. Djt verdriuet die luse ende die neten.

932. Ten hoefsweer.

933. Teghen kijnder hoest.

934. Item ten hoest.

935. Die bloet ter nesen dat ment niet stempen can.

936. Om twerten mede of te doen.

937. Ter couder pisse.

938. Ten quaden adem ende ten quaden borst.

939. Ten hoeft zweer.

945. Item. Een mensch die wat seers heeft ende dat ettert altoes.

946. Item. Een mensch die syn hielen wtbreken inden winter.

[fol. 81v] 947. Jegen doefheit.

948. Om den lichame [varingh] te maken.

949. Die siin memorie heuet verloren.

950. Jeghens tgroet euel.

951. Jeghens draghinghe vanden hoefde.

952. Jeghens sericheit vander kelen ende den huuch.

953. Jeghen fisteleringhe in die kele.

954. Jegens die worme inden buuc.

955. Wiltu een claer huut maken.

956. Jeghen thaer te wassen.

957. Jeghens den hoeftzweer.

958. Jeghens den steen.

959. Jeghens quetsinghe van vallen of van slaen binnen gheheelre huut.

960. Wiltu maken treyt.

961. Wiltu maken plaester ieghen zeer benen.

962. Jeghen quetsinghe inden liue.

963. Jeghen quetsinghe anden lichame of van anderen leden.

964. Die den crop vander maghe quaet heuet.

965. Jeghens quetsinghe.

966. Jeghen quetsinghe vander borst.

969. Jeghen quetsinghe vanden kinnen.

970. Jeghen die voet die gheswollen siin van gaen.

971. Jeghen quetsinghe vander dien.

972. Jeghen die quetsinghe vander borst.

973. Jeghen die sericheit vander kelen.

974. Om doerne ende scut wt te trecken sochte.

975. Jeghen lopende oghen.

[fol. 82v] 976. Om doet vleysche wt te trecken.

977. Om te breken een he\e/l huut.

978. Jeghen die gheswollen lede die oplopen.

981. Wie dat gheswollen is erghent aen sinen leden.

982. Een ander.

983. Wie dat doef is.

984. Jeghen die scelle in die oghen.

985. Wiltu doden die worme inden oren.

986. Jeghen die cortelic doef is worden.

[Recepten uit Hs. IV 205 K.B. Brussel (no 989-1033)] [fol. 16r] 989.

[fol. 17v] 999. ¶ Wie dat die borst quaet heeft.

1000. ¶ Die niet pissen en mach.

1001. Die de borst wee doet.

1002. ¶ Jheghen de tant zweere.

1003. ¶ Tande daer worme in zijn.

1004. ¶ Een ander.

1005. ¶ Jeghen quitsinghe van binnen den lachame.

1006. ¶ Noch ten seluen.

1007. ¶ Jeghen de hoeftzweere.

1011. ¶ Salue jeghen allerande quitsinghe.

1012. ¶ Plaester jeghen alle ghezwelle.

[fol. 18r] 1013. ¶ Salue jeghen allerande quetsinghe.

1014. ¶ Jeghen den doeden.

1015. ¶ Jeghen allerande curtse.

1016. ¶ Jeghen doet vleesch.

1017. Jeghen dat menisoen.

1018. ¶ Jeghen hiechtichede.

[fol. 18v] 1024. ¶ Die den vede seer heeft.

1026. ¶ Om seronen te maken.

1027. ¶ Alse een mensche ghequets es sonder wonde.

1028. ¶ Jeghen de coude pisse.

1030. Die niet de camere hebben mach.

1031. ¶ Noch die niet de camere hebben mach.

1032. ¶ Noch een ander.

[Recepten uit Ms. nēerl. 127 Bibl. nat. Parijs (no 1034-1124)] [fol. 1r] 1034. Item ist dat sake dat dijn hoeft sweert vander hetten der sonnen.

1035. Sweert oec van enigher couder saken.

1037. Item die den mont sti[n]cket.

1038. Item stincket dijn aedem die wt vv mont gaet.

1040. Item is dinen kele haes.

1041. Item wil ghi dinen keel clair hebben.

1042. Item biten die siere dinen hande.

1043. Item die dat rode buuceuel heeft.

1044. Item mercke een goet dinc voirden ree.

1045. Item moghestu qualicken slapen.

1047. Item heefstu worm in dijn buuc.

1048. Item bistu moede inden weghe gheworden.

1049. Item heeft di een hont ghebeten.

1050. Item heeft di een elsen of een naelde ghequest.

[fol. 2r] 1051. Item wil gy vleysch snellike sieden.

1052. Item teghen den tansveer.

1053. Item wie sijn hoeft ghestoppet is.

1054. Item wye sijn buuc hert is.

1055. Item die dat buuc euel heuet.

1056. Item sien die borsten verha[r]t vander melc.

1059. Item als die soete melc is ghemolliken.

1061. Item diegheen die legghet in suaren suchten ende hij niet sveten en can an suchten die hij langhe heeft ghedragen.

1062. Item teghen den hooftsweer.

1063. Item teghen den quade borst ende quade maghe.

1065. Item teghen die tansweer.

1066. Item als die mensche bloet laten heeft.

1069. Item ene vrouwe die in arbeit gaet.

1070. Item die eten noch drinken onthouden en mach.

1071. Item hoe men enen wonde ghenesen [sel].

1072. Item teghen den hoest.

1073. Item teghen die coude maghe.

1075. Item teghen den vloe.

[fol. 3v] 1078.

1080. Item die qualiken slapen mach.

1084. Item teghen die svere.

1088. Item hebt gy die gicht.

1091. Item die den nese bloet.

1093. Item die sveten willen.

1094. Item die eten noch drincken onthouden en mach.

1095. Item teghen dronckenscop.

1101. Item die dat buc euel heeft.

1102. Item die den maghe vercout is dat hij spuwet.

1103. Item teghen den tansveer.

1104. Item tegen den gheelsucht.

1105. Item teghen den brekende stien.

1106. Item teghen lanc euel.

1107. Item die bloet spuet.

1108. Item die sijn borst wee doet.

[fol. 5r] 1110.

1111. Item die sijn herte wee doet ende sijn borst.

1113. Item svellen ende bladeren in den halse.

1114. Item isser een mensche die sveer wast in den liue.

1116. Item een mensch die een blaer oploept anden arme of anden liue of an sijn aensicht.

1117. Item teghens den scorfde hoefde.

1118. Item den seluen.

1119. Item teghen clieren wair dat mense heeft.

1120. Item teghen den lusen.

1121. Item die niet sijn water en mach maken.

1122. Item die sijn buuc rommelt ende sijn camerganc quaet is.

1123. Item ene mensche die sijn maghe verhart is.

1124. Item die die gicht heeft in die aderen die gaet hem van lede te lede, dat hiet die vlighende gicht.

[Recepten uit Hs. II 2106 K.B. Brussel (no 1125-1388)] [fol. 90r] 1125. Jeghen doot vleesch in wonden.

1126. Om te proeuen den sieken.

1127. Die den kele siec es.

1128. Van zeren ende van wratten.

1129. Van siecheden in die borst of in die kele.

1130. Vanden steen.

1131. Vanden buuc euel.

1132. Vanden spenen.

1135. Vanden spenen.

1136. Sweren wt te doen gaen.

1137. Jeghen droecheit vander borst.

1138. Van gheheuenen wonden of die gheblasen sijn.

1139. Jeghen die ioecte.

1140. Jeghen quade gaten in die been of an anderen leden.

1141. Jeghen paerden die den mont of den voete te broken hebben.

1142. Jeghen paerden die te broken sijn opten rugghe.

1143. Jeghen paerden diet ghemacht gheswollen hebben.

1144. Jeghen quetsinghe van paerden.

1145. Jeghen ghequetste voeten van paerden.

1146. Jeghen wonden daer die darme wthanghen.

1147. Jeghen die ghedronten wonden.

1148. Jeghen alre hande gheswel.

1149. Jeghen verberntheit.

1150. Jeghen ghebroken let, ist been of arme.

1151. Jeghen den scorfden hals.

1152. Jeghen tranen[de] oghen.

1153. Jeghen den woedende hontsbete.

1154. Jeghen donker oghen.

1155. Die serpenten of ander worme heeft in sinen buuc.

1156. Jeghen die met pinen sijn orijn maect.

[fol. 92v] 1157. Jeghen man of wijf die gheen orijn maken en mach.

1158. Jeghen dieghene die bloet pissen.

1159. Jeghen die tant zweer.

1160. Jeghen kinder die te vele screyen.

1161. Jeghen die wo\r/me heuet binnen.

1162. Als een die naghele afvallen.

1163. Die spise noch dranc en mach verdraghen.

1164. Die dat wit of die scelle heeft in die oghen.

[fol. 93r] 1165. Die sijn tanden w[i]t wil hebben.

1166. Jeghen doncker oghen.

1167. Jeghen quetsinghe sonder wonden.

1168. Die hoeftzweer heeft van couder naturen.

1169. Jeghen den dagelixen reden.

1170. Jeghen nyewe wonden.

1171. Jeghen die dropen vanden oghen.

1172. Eenre hande fistel is daer men niet af en can ghenesen, die proeuen wille welc dat si sy.

1173. Jeghen sweeren.

1174. Jeghen alre hande quetsinghe sonder wonden.

1175. Jeghen die tant zwere daer worme in sijn.

1176. Jeghen dit selue.

1177. Jeghen alre hande euel der oghen.

1178. Als een kint eerst gheboren wort, eer datter enich nat an comt.

1179. Die proeuen wille of een ontsteken is mitten quaden viere.

1180. Jeghen gheswel van aderen.

1181. Jeghen hoest ende die quade borst.

1182. Jeghen den tant zweer.

1183. Jeghen quaet gheswel.

1184. Jeghen quetsinghe daer die huut heel of is bleuen of ieghen grote stekinghe.

1185. Die hem onthouden wille van craken.

1186. Jeghen quade borst ofte maghe.

1187. Jeghen alre hande siecheit vander herten.

1188. Eppe te eten.

1189. Jeghen wonden.

1190. Jeghen lopende oghen.

[fol. 95r] 1191. Jeghen den hoeft zweere.

1192. Die sinen lichaem weec wil hebben.

1193. Jeghen wonden die te scier heel sijn.

1194. Jeghen been of ander lit dat vten lede is.

1195. Die sijn haer verloren heeft.

1196. Die eenen doren heeft in sijn lijf.

[fol. 95v] 1197. Jeghen swimelinghe int hoeft.

1198. Jeghen die van siecheden niet slapen en mach.

1199. Diptantina.

1200. Jeghen gheswel datmen wt wil doen breken.

1201. Jeghen seer hande.

1202. Jeghen gheswel.

1203. Jeghen sweeren die node helen.

[fol. 96r] 1204. Jeghen sweren wt doen te breken of ander gheswel.

1205. Om wonden dranc te maken.

1206. Salue ieghen rudichede.

1207. Een vrouwe die van kinde niet ghenesen en can.

1208. Die sijn orijn niet maken en mach.

1209. Bloet stolpen.

1210. Die sijn mage vercout is ende niet verduwen en mach.

1211. Die siec is vanden steen.

1212. Jeghen dat buuc euel.

1213. Jeghen sweren weec te maken ende wt te doen breken.

1214. Jeghen bloet te stempen.

1215. Jeghen die bloet spuwet.

1216. Jeghen die quade mage.

1217. Jeghen wonden die bloeden ende die niet en stelpen.

1218. Jeghen dat groet ongemac.

1219. Die an sijn lenden siec is of seer sijn.

1220. Jeghen den steen of coude pisse.

1221. Jeghen die borst, leuer ende milte.

1222. Die siec sijn vanden viere.

1223. Die de gheelsucht heeft.

1224. Jeghen vliesen op die oghen.

1225. Jeghen die ghene die doncker oghen heeft.

1226. Jeghen tranende oghen.

1227. Jeghen die die dicke walghet of spuwet of siec is inder borst.

1228. Jeghen der borst.

1229. Die den dagelixe reden heeft.

1230. Jeghen water blader.

1231. Jeghen die qualike horen.

1232. Jeghen den steen.

1233. Die lelike verwe heeft in sijn ansichte.

1234. Jeghen die den hoeft swere heeft.

1235. Dat water datmen vanden rosen maect.

1236. Jeghen die seer hoesten.

1237. Jeghen wandelen.

1238. So wie hem ghesteken heeft.

1239. Een vrouwe die beuaen is mit enen doden kinde.

1240. Jeghen wonden.

1241. Jeghen die de voete swellen.

1242. Jeghen seer oren.

1243. Jeghen sproeten int aensichte.

[fol. 99r] 1244. Jeghen ghele verwe.

1245. Jeghen die worme in die maghe heeft.

1246. Jeghen die gichte.

1247. Jeghen wormen in der borsten.

1248. Jeghen den sweer.

1249. Jeghen puusten int aensicht.

1250. Jeghen die borsten daer mel[c] in verhert is.

1251. Jeghen die seer sceenen.

1252. Jeghen sweren die wassen.

1253. Die vrouwe die met kinde wesen wille.

1254. Jeghen borsten die sweeren.

1255. Jeghen sproeten.

1256. Jeghen buuc euel.

1257. Jeghen droghen hoest.

1258. Die siec is ende niet slapen en mach.

1259. So wie wijn beren eten wil.

1260. Perseken.

[fol. 100r] 1261. Appelen.

1263. Mispelen.

1264. Moerbesien.

1265. Amandelen.

1267. Hasel noten.

1268. Swinen vleesch.

1269. Dieren die vier voeten hebben.

1270. Van wilden dieren.

1271. Gansen ende enden.

1272. Partrisen.

1273. Vorsschen visch.

[fol. 101r] 1274. Ghesouten vischen.

1275. Alrehande melc.

1277. Die siec is ende niet slapen en mach.

1278. Jeghen tranende oghen.

1279. Jeghen dat buuc euel.

1280. Op wonden die qualiken gheheelt sijn.

1281. Jeghen grote sweeren.

1282. Die heuet sinte cornelijs euel an sinen liue.

1283. Jeghen wormen inden liue.

1284. Jeghen die bloet spuut.

1285. Jeghen geswellen die roet ende wit werden ende alre hande.

1286. Van bloeden ter nasen dat van couden is.

1287. Die den hoest heeft van couden.

1288. Jeghen quade borst ende adem.

1289. Die syn borst goet wil hebben.

1290. Jeghen dat buuc euel.

1291. Die gheen spise inhouden en mach.

1292. Die bloet spuwet.

1293. Plaester ieghen wonden.

1294. Om treit te maken.

1295. Jeghen die paerle op die oghen.

1298. Die qualike slapen mach.

[fol. 105r] 1318.

[fol. 115r] 1388.