Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 5

Signalering

Veiling 1886 - (n.a.v. Med. 20, p. 210) In de Nederlandsche Leeuw no 9 (1886) op p. 80, onder nr. 19, staat te lezen dat is overleden, huize Knapenburg te Heemstede Jacobus Weyerman Junior, oud 86 jaar, weduwnaar van E. Jarman. Dit zal wel de Weyerman zijn van wie schilderijen zijn verkocht in 1886. In de Nederlandsche Leeuw worden trouwens heel wat meer Weyermannen vermeld, ook in Batavia in de Compagniestijd.

(Jos Leenes)

[p. 470]

Brandmerk en galg. - In Verjaard Briefgeheim. Brieven aan Balthazar Huydecoper, verzameld, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Henri A. Ett (Wereld-bibliotheek, Amsterdam/Antwerpen, 1956) bevindt zich onder nr. XLV een brief van J. Elias Mzn aan Huydecoper. Die brief volgt hier.

Wel Edele Gestrenge Heer en Neef,

By de vernieuwing van het jaar geeve ik my de eer UwelEdGestr. van ganscher harten vernieuwing van alle heil en zegen toe te wenschen; hoopende dat het Gode behaagen zal UwelEdGestr. noch lang in volmaakte gezondheid en ongestoord genoegen te spaaren, en alles te doen genieten, wat eenigszins kan strekken om haar een leven te doen leiden, waar aan de dierbaarste gunstbewijzen onafscheidelijk verknocht zijn: terwijl ik my zelven gelukkig zal schatten, indien ik altoos een plaats in de goede gedachten van UwelEdGestr. moge behouden, en zy my gelegenheid gelieve te gunnen, om van tijd tot tijd te toonen, dat my niets aangenaamer dan haare vriendschap is. Dit bykans alles zӱnde wat ik tegenwoordig te schrijven hebbe, zal ik niet lang zijn. Ook heb ik UwelEdGestr. weinig nieuws van eenig belang mede te deelen; of het moest haar noch onbekend weezen dat het Hof van Holland onlangs den beruchten Weyerman uit Vianen in den Haag heeft doen haalen. Ik weet maar ten halven waar mede hy beschuldigd wordt: maar men zegt dat hy, onder anderen, brandbrieven aan verscheiden huizen zou gezonden hebben, waar in hy op een onbeschaamde wijze de Menschen dreigt openlijk te zullen defameeren, zo zy hem geen geld schieten. Hoe het zij, daar is 'er, die meenen dat het met hem wel slecht kon afloopen, en dat hy gelukkig zal zijn zo hy met een geesseling en brandmerk vrij raakt. De Heer D'Orville heeft my het bewuste boek thuis gezonden. Ik heb het voor 't grootste gedeelte doorbladerd, en daaruit Romein de Hooge wat nader leeren kennen: schoon ik hem noit ongelijk gedaan, maar hem altijd gehouden heb voor het geen hy was. Is de helft, van het geen hem by beëedigde verklaaringen wordt ten laste gelegd, alleen maar de waarheid, dan dunkt me dat die God- en eervergeeten guit de galg zo wel verdiend heeft als de bovengenoemde prulschrijver. Nu verzoek ik te moogen weeten of UwelEdGestr. deeze pasquillen op Texel gelieve te hebben, dan of ik die onder my zal behouden tot haare overkomst. Hier nevens gaat de copy van een gedrukt vaars, 't welk waardig is geleezen te worden. De Dichter is een geweezen predikant, die eenige tijd te Delf in het gekkenhuis heeft gezeten, en thans te Leiden voor zot loopt. Van hem heeft my de heer Van Snakenburg (die verleden week een dag of vier in deeze Stad, en by my thuis geweest is) verscheiden historietjes verhaald. Hy heet Theodorus Texelius, doch onderschrijft zich ook wel eens Theodorus Delphicus (gelijk ik gezien heb onder een ander van zijne grollen) zo, om zijn Delfsche gevangenis, als, om daarmede te kennen te geeven dat hy een zoon is van Apollo van Delfos. maar ik twijffel hartelijk dat Uwel EdGestr. hem daar voor zal erkennen. De Marre laat eindelijk zijn Batavia by Wor drukken, en Hartig zal tegen het voorjaar de Gedichten van Rabus onderhanden neemen, met volkomen goedvinden van den zoon, die hem het origineele portret van den Dichter heeft toegezonden, 't welk door den beroemden Houbraken in koper gebragt zal worden. Is UwelEdGestr. nieuwsgierig naar de nieuwe Schepens. my zijn de vier volgenden genoemd:

[p. 471]

De Heer van Zuidpolsbroek, door den burgermeester van den Bempden, met wiens oudste zuster hy zal trouwen. De jongste is verzegd aan Schepen Warin,

De heer de Smeth (die een Juffrouw van Ghesel in huwelyk heeft) door den burgermeester van de Poll.

De heer van der Ghiessen, Regent van het Weeshuis, door den burgermeester Geelvinck.

en de heer G. Hasselaar, door den burgermeester Corver.

Hiermede deezen besluitende, blyve ik met alle achting

WelEdele Gestrenge Heer en Neef,

UwelEdGestr. Gehoorzaamste Dienaar

J. Elias Michielsz

Amsterdam den 30. December 1738.

Met haast, en half by duister.

Het ‘bewuste boek’, door D'Orville gezonden, raakt niet de zaak Weyerman, zoals uit eerdere brieven (eveneens in de bundeling van Ett) blijkt. Wie de intrigerende Delfts-Leids-Texelse zot is, weet ik niet. Ik heb er ook geen onderzoek naar gedaan.

De schrijver van de brief, Mr. Jacob Elias Michielsz.(1698-1750), was advocaat te Amsterdam. Elias was daarbij schout van de Watergraafs- of Diemermeer, Bewindhebber van de West Indische Compagnie wegens de Provincie Utrecht. Elias was ook als auteur actief: hij vertaalde Franse toneelstukken, gaf met Theodoor van Snakenburg in 1731 Proeve van Dichtoeffening uit. Jacob Elias, vriend van Van Effen, werkte mee aan diens Hollandsche Spectator.

Zijn dédain voor Weyerman kan dus ook nog een specifieke spectatoriale of WIC-achtergrond hebben.

De brieven van Elias aan Huydecoper onderscheiden zich zeer van de andere brieven, die Huydecoper ontving. Elias ontpopt zich, bij alle eerbied voor zijn geleerde neef, tot een kletskous, hij vertelt met graagte de nieuwtjes. (Peter Altena)

Willis en Ten Hoorn. - Onlangs de editie Hanou van de Vrolijke Tuchtheer opnieuw doornemende, viel mijn oog op een passage in nr. 19 op p. 152 (in de uitgave p. 164), waarin sprake is van ‘den gehoornde boekworm met het paardehooft’. De onduidelijke connotatie met ‘hoorn’ bij Arnold Willis is wellicht ingegeven door diens tweede huwelijk met Alida Gramingh (ondertrouw Amsterdam 15-9-1729), de weduwe van de Amsterdamse boekverkoper Nicolaas ten Hoorn.

Deze laatste was de zoon van Jan (Claasz) ten Hoorn, en de neef van de fameuze Timotheus ten Hoorn, de broer van Jan.

Waarschijnlijk gaf Timotheus in 1698, onder het gefingeerde uitgeversadres Tyme van Nes te Hoorn, de Schimp- en Hekeldigten (UBA 1149 H 44) uit, in enkele waarvan E. de Blauw (Med febr. '79, nr. 12, p. 145), naar aanleiding van hun onderschrift ‘Abdera’, Weyermans eerste pennevruchten meent te zien.

Timotheus ten Hoorn dient eveneens genoemd te worden in verband met een aantekening bij p. 95 (noot 7) van de editie. Niet alleen is hij de uitgever van Het Leven der Courtisanen (onder de naam Pieter Koelaart uit Leiden) uit 1680 (blijkens één zijner fondslijstjes uit 1708); ook heeft hij uit te staan met Pieter Aretijns Dwalende Hoer of Uylespiegel op Nooten. Vermoedelijk zijn de ‘vuile plaatjes’ waarvoor hij in 1678 op de schoutsrol verschijnt, de platen bij die uitgave. Volgens het pamflet De Nyd en Twistsught (UBA Pamfl. M. a. 15) uit 1690 is niet, zoals in de

[p. 472]

Memorie van Rechten (UBA Pamfl. M. a. 8) wordt beweerd, Romein de Hooghe de maker, maar is in Ten Hoorns huis in de Nes een plaatsnijder in verband met de platen opgepakt. (Frank Peeters)

Huygens en Weyerman over het décolleté. - In Den Persiaansche zydeweever, eerste bedrijf, derde toneel staat de volgende claus.

Praatjeby: Ergo verlieft! want dat
is een Bewijs dat zy op die Roomtaart vreemde Gasten gaat uytnooden.
Den grooten Konstantijn vroeg eens aan een jonge Juffer die met een koppel bloote Tetten liep,
Zyn die Huysmossen ook te koop? en toen zy repliceerde, Neen, schoot hy haar toe, Waarom roepen zy dan Piep?

Met ‘den grooten Konstantijn’ bedoelt Weyerman Constantijn Huygens. Na enig zoeken in diens werk vond ik de passage terug in 't Kostelick mal, vss. 42-44.

Een open Memmen-hol, trots wind en winters wonden;
(Treft' eener niet te recht dit onbeschaemde moy,
Zijn d'Hoenders niet te koop, wat doen sy uyt de koy?)

In de editie van L. Strengholt, Zutphen, [1973]. (Klassiek Letterkundig Pantheon nr. 9) wordt over eener uit vers 43 in een voetnoot gezegd: ‘iemand; bedoeld is, blijkens de aantekening van Huygens zelf, de Spaanse gezant van Engeland.’

De woorden van Huygens zijn door Weyerman sterk gewijzigd. Hij doet het voorkomen alsof Huygens zelf de opmerking maakte, maar uit het citaat en de noot blijkt duidelijk dat dit niet het geval is. Ook Huygens haalt de woorden van een ander aan. Of Weyerman dit nu met opzet deed, of dat hij de zinnen uit zijn geheugen putte en voor zijn toneelstuk aanpaste, zullen wij waarschijnlijk nooit kunnen achterhalen. (Jan Bruggeman, Antheunisstraat 18, 2522 ZE 's-Gravenhage)

Weyerman bij Tydeman. - Uit de catalogus van het boeken- en handschriftenbezit van Hendrik Willem Tydeman (1778-1863) blijkt dat deze veelzijdige rechtshistoricus, hoogleraar, rechter, vriend van Bilderdijk, sleutelfiguur in het intellectuele leven van de eerste helft van de negentiende eeuw, bij zijn dood in het bezit was van de volgende Weyermanniana (ik citeer de catalogus):

-	Den kluyzenaar. Utr. Z.j. Amsterdamsche Argus 1719-22. 3 dln. 1 h.b. 4to.
-	Den echo des werelds. Den ontleeder der gebreeken. Beweegredenen van Moses Marius om de krist. godsdienst aan te nemen. Z.j. - De Heremyt. 1728, 29. Amst. 1724-29. 5 dln. fr. bd. 4to.
-	Het oog in 't zeil. Vijftig vertoogen. Leijd. 1780. fr. bd. 4to.

Deze nummers (nrs. 4826 t/m 4828) zijn door Martinus Nijhoff en E.J. Brill, die de catalogus samenstelden, opgenomen in de rubriek ‘Bespiegelende wijsbegeerte en wijsgerige vertogen’ zodat zij figureren onder Pascals Pensées, Montaignes Essais en W.A. Ockerses Ontwerp tot eene algemeene charcterkunde.

Weyermans werk is geveild ten huize van Martinus Nijhoff, Raamstraat 49 te 's Gravenhage, op vrijdagavond 4 november 1864.

Bron: Bibliothecae Tydemannianae, Catalogus der bibliotheek nagelaten door (...) H.W/. Tydeman, 5 dln. 1 band. z.p. 1864-5, pars 1, de aangegeven nrs. (UBA 2864 D 23). (Hanna Stouten)