Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 4

[p. 445]

[Nummer 42]

Signalering

Rousset de Missy, 1749. - In het zojuist verschenen nieuwe boek van Marharet C. Jacob (The Radical Enlightenment: Pantheists, Freemasons and Republicans. Londen 1981) komt ook Weyerman even ter sprake:

‘Hermes had other advocates in the Netherlands with whom some of the Knights or their close friends were familiar. Jacob Campo Weyerman (1677-1747) published in the 1720s a weekly paper, Hermes of Rotterdam, that gave publicity to freethinking and which gave considerable press to Toland who, it claimed, had established a sect in the Netherlands. Weyerman knew the writings of Bruno, and his name has often been linked to Dutch Freemasonry. In particular, Weyerman was rumoured to belong to Rousset de Missy's lodge in the 1730s, but evidence for this is not conclusive (37). What is conclusive is that Rousset knew Weyerman who had died in prison. After Rousset's exile from the Netherlands, an alternative for his political involvements, he wrote of his experience to Marchand and explained that he had prederred to avoid the sad fate of Weyerman (38). We should not be surprised at the extensive nature of the personal and intellectual links within the Radical Enlightenment; such a minority of likeminded men needed all the personal support and company they could find.

Links with freethinkers such as Patot, and later with the journalist Weyerman, meant that in those early years the Knights did make their way into Dutch society, although with exception of s'Gravesande, hardly into respectable academic or Calvinist circles.’

De bijbehorende noten:

‘(37) For Weyerman see G.M. Geerars, “De Vrijdenkerij in de Journalistieke werken van Jakob Campo Weyerman”, Tijdschrift voor de studie van de Verlichting, vol. 2 (1974). The MSS list of membership for this period at the Grand Lodge in The Hague does not include Weyerman, but the lists are not regarded as complete.

(38) Marchand MSS 2, Rousset to Marchand, f. 16, 18 Aug. 1749.’ De ‘Knights’ waarvan sprake is, zijn de Knights of the Jubilation, een geheime cercle van radicale Verlichters in het begin van de eeuw in Den Haag. - Jacobs boek is in het algemeen van belang als men iets meer wenst te weten over sommige intellectuelenkringen in Nederland in die tijd.

(A. Hanou)

Moses Marcus. - Dit werk werd ook in de pers geadverteerd, tien dagen na zijn eerste uitkomen (vgl. Buijnsters over dit boek in Ts 96 (1980) p. 38). In de Amsterdamsche Courant van 16 mei 1727 komt de volgende advertentie voor: ‘Tot Amsterdam is voor den Autheur gedrukt, de voornaemste Beweegredenen en omstandigheden, die aenleyding hebben gegeven aen Moses Marcus (...) overgezet door Jac. Campo Weyerman (...). Dezelve zyn te bekomen te Dordregt by van Braem, Rotterdam Willis, Gouda van der Kloes, Utregt Besseling, Leyden de Janssoons, van der Aa, Hage de Wed. Boucquet, en Berkoske, Middelburg Schryver, Groningen Radys, t'Amsterdam by H. Bosch, Delft Botet [sic], en Haerlem van Lee.’ De verspreiding van dit werk was dus goed geregeld. De populariteit van dit soort bekeringen blijkt tevens uit een eindere advertentie, op 9 juli, voor een ander geschrift, door de bekeerde Jood Jacob Fundam (editie bij W. Barents op de Voorburgwal). Weer iets later adverteert deze Fundam zélf; hij heeft een handel op de Prinsengracht.

(A. Hanou)

[p. 446]

Vestigingsdatum JCW te Abcoude? - De precieze datum waarop Campo Meer en Hoef te Abcoude ging bewonen (over zijn verblijf aldaar zie Tuchtheer-kommentaar p. 203) zou misschien afgeleid kunnen worden uit de volgende advertentie in de Amsterdamsche Courant van 5 oktober 1726:

‘Te Huur tegens den eersten February 1727, een Hefstede met zyn Heeren Huyzinge, Stallinge voor 6 Paerden, groot Koetshuys, Tuynhuys aen de Ryweg, groote Laninge, Boomgaerd, 2 Moestuynen, genaemt Meerenhof, gelegen tusschen de Voet-Angel en Abcoude; die genegen is dezelve te huuren adresseere zig op de Hofstede, of op de Hofstede Oldenhof aen de Voet-Angel.’

Zoals bekend woont op Oldenhof de ‘oldeboef’ Johannes de la Croix, van wie Weyerman Meerenhoef huurde, en met wie hij ruzie kreeg over achterstallige huur.

(A. Hanou)

Echo. - In de Amsterdamsche Courant van 21 november 1726 komt een advertentie van Hendrik Bosch voor. ‘By den Drukker deezes is nu afgedrukt de Echo des Weerelds, eerste deel in 4to, wordende aen 't vervolg weeklyks gecontinueert; als mede J. Vos Poëzy, in 4to.’

(A. Hanou)

Schouburg der Hertstogten. - Op donderdag 22 januari 1739 werd de volgende advertentie geplaatst in de Amsterdamsche Courant:

‘t'Amsterdam by Pieter Aldewerelt Boekverkooper in de Wolvestraet, is gedrukt een weeklyks Papier, getyteld het SCHOUBURG DER HERTSTOGTEN, dit Geschrift vervat allerhande treur eynde en vrolyke Geschiedenissen, Geestige Antwoorden, Zeldzame Gedagten, en vooral een Schat van keurlyke Zeede-lessen, in rym en onrym, door Jakob Campo Weyerman; hier van zyn reeds 4 bladen van No. 1 tot 4 afgedrukt, en ingenaait a 8 st., in ieder blad apart, a 2 st. te bekomen.’

Via de gebruikelijke ingangen in de CC heb ik vooralsnog geen exemplaren van dit tijdschrift gevonden. Betreft het soms een heruitgave van de Ontleedkunde der Hartstogten, bestaande in een zedekundige beschryving van de hedendaagsche deugden en feilen der Hoven, steden, Dorpen, waarvoor JCW de inschrijving in juni 1729 heeft aangekondigd in de Boekzael en in de Amsterdamsche Courant (30 juni) (zie Med. JCW p. 47) en in Den Vrolyke Tuchtheer van 5 juni 1730?

Voor zover bekend is ook de Ontleedkunde der Hartstogten nooit eerder aangetroffen; het is zelfs twijfelachtig of dát tijdschrift ooit is verschenen. Daarom vermoed ikddat Aldewerelt de kopij (misschien al sinds 1729?) in handen heeft gehad en zijn kans schoon heeft gezien om het tijdschrift ongehinderd te drukken nadat JCW in december 1738 was gearresteerd. Maar niets is zeker zolang er geen exemplaren (ook ter onderlinge vergelijking) voorhanden zijn.

Evenmin zijn mij exemplaren bekend van het werk waarvoor wordt geadverteerd in de Amsterdamsche Courant van 30 juli 1739:

‘By de Wed. Jacobus van Egmont, op de Reguliers Breestraat, is thans te bekomen, het Weelderig Vernuft, gestraft in de persoon van Jacob Campo Weyerman, in Quarto, voor 2 stuyvers.’

Eén ding staat vast: de Amsterdamse boekhandel heeft munt geslagen uit de arrestatie van JCW!

(Gerardine Maréchal)

Treurvertoog. - In de Boekzaal van april 1744, p. 465 trof ik het volgende aan: ‘'s Gravenhage. Johannes de Cros, geeft nu. uit: Treurvertoog ter Loffelyker Geheugen van den Godtgeleerden, Godtvruchtigen, Liefdadigen Heer HENDRIK VELSE, Leraar van de Hervormde Nederduitsche Gemeente in 's Gravenhage, Overleden den 9 van Loumaandt 1744. Door JACOB CAMPO WYERMAN.’

(Marcel Kok)

Studentenmoord. - De rechtgeaarde JCW-student schrikt danig op bij het volgende. In De Navorscher (60), 1911, p. 206 staat in de rubriek Memoranda onder de kop ‘Studentenmoord’: ‘In de O.H.C. van 1685 no. 27 lezen we: Als de Achtb. Heeren

[p. 447]

Rector ende Rechters van d'Universiteyt tot Leyden ondervonden hebben, dat eenige onbekende en boosaerdige menschen seker student en Litmaet der Universiteyt, Wynandus Weyerman, op den 2 Juny laatstleden, buyten de Mare-Poort dier stadt, sonder de minste redenen, seer geouetst, en daer na in 't Water geworpen hebben, waerdoor deselve sodanig is geouetst, dat hij den 9 Juny is komen t'overlijden; soo doen welgem. haerAchtb. by desen noteficeeren, dat, soo iemant den Autheur of Autheuren van de voorsz. et excreable Koort weet t'ontdecken, sodanig, dat deselve in handen van de Justitie komt ofte konnen geraken, ende litmaet ofte litmaten der meergen. Universiteyt werdende bevonden, (onder Secretesse van desselfs Naem) daer voor een Praemie sal genieten van 100 Silvere Ducatons.

H.

W.P.J.O.’

Dit zou familie kunnen zijn van JCW. In het Leidse Album Studiosorum staat de getroffen Weyerman vermeld:

6 juni 1684: Winandus Weyerman Juliacensis. 20 T.

Van dezelfde familie lijken twee andere Leidse studenten:

1 mei 1680: Johannes Weyerman Juliacensis. 20 T. en

23 sept. 1738: Wynandus Wernerus Weyerman Kircherta-Juliacensis 22 M.

Moeten de wortels van de familie Weyerman in ‘Kircherta-Juliacensis’ (? Kerkrade, Jülich) gezocht worden? Was deze studentemoord op Wynandus, zoals gemeld in de Oprechte Haerlemsche, nog bekend toen JCW zich in 1714 (en 1737) te Leiden liet inschrijven?

Nog interessanter is de vraag: werden de moordenaars gepakt? Lichten de Leidse stads- en universiteitsarchieven daarover in?

(Peter Altena)