Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 4

Aarnout Drost en Weyerman in ‘Het altaarstuk’ en ‘De augustusdagen’
Ton Broos, Sheffield

Wie ver van Nederland op een eiland een 20e eeuws boek over een 19e eeuws auteur openslaat en daar als eerste naam Weyerman tegenkomt, zal waarschijnlijk door de lezers van deze Mededelingen niet kwalijk worden genomen als hij in bijgeloof op z'n Engels gaat geloven. Met twee benen op steviger grond van het gezonde verstand blijkt het gewoon te gaan om de werken van Aarnout Drost (1810-1834) auteur van o.a. Hermingard van de Eikenterpen, De pestilentie te Katwijk en de Schetsen en verhalen. En onze blik richt zich vooral op de laatste titel want daarin ligt de verbinding met Jacob Campo Weyerman: Aarnout Drost moet de Historie der konstschilders gekend hebben. Het Altaarstuk behelst een legende rond Anthonie van Dijk die Drost uit Weijermans Konstschilders gehaald zou hebben. In: Aarnout Drost Schetsen en verhalen: Het altaarstuk; De Augustusdagen; Meerhuijzen; De Kaninefaat; uitgegeven, ingeleid en van aantekeningen voorzien door G. Kamphuis, Zwolle, 1953. Zwolse drukken en herdrukken, staat het aldus vermeld (en ik geef de volledige passage) ‘Het thema (van Het Altaarstuk, TB) is blijkbaar ontleend aan een overlevering, die omtrent de schilder Anton van Dyck in omloop was. Zeer waarschijnlijk kende Drost deze uit Campo Weyerman's De Levensbeschrijvingen der Nederlandsche Konst-schilders [...]. (hierbij een voetnoot: ‘1729, I, 289 vlg. Ook in Loosjes! Maurits Lijnslager (2de dr., 1814, I, 110 vlgg. en II, 257 vlgg.) dat Drost in zijn jeugd las, wordt Van Dyk in uitvoerige taferelen ten tonele gebracht.’ TB) Immers noemt Drost in De Augustusdagen (p. 70, hierna p. 138) Van Dyck en Campo Weyerman in dezelfde zinsnede met een kennelijke toespeling op het dorpsfeest in Het Altaarstuk. Men leest bij Weyerman: ‘Daar wordt gezegt dat Anthony van Dyck, zo dra als hy van Antwerpen verreyst was na Brussel (nl. op weg naar Italië, K) aldaar verliefde op een aardig Boerinnetje, en dat hy den Hemel in den arm nam om tot het genot van het aardsche goed te geraaken, dat is op goed Nederduyts gezegt, dat hy een paar Altaarstukken schilderde voor de Parochiekerk van zijne beminde, om zich daar langs in te vleyen in haar tederheden. Hy schilderde op het een stuk St Maarten den Patroon van die Parochie, en dien dien Heylig was zyn eygen konterfytsel, gezeten op het paerd dat hem Rubens had geschonken; en op het tweede Tafereel schilderde hy de Familie van de Maagd Maria, welke heylige Maagd hy na zijn Liefje het Boerinnetje konterfyte, en de overige twee personagien portretteerde hy na den ouden Boer haar Vader en na den gryze Boerin haer Moeder. Wy hebben die twee Altaarstukken gezien, en wy zijn genootzaakt om openhartiglijk te bekennen met Monsieur Felibien, dat indien het Boerennymfje zo schoon was als den Schilder het op dat panneel heeft gekonterfyt, deszelfs bekoorlijkheden den arbeyd en de liefde van Anthony van Dyk dubbelt verdienden. Rubens rook aanstonds de vlam van dat verboden vuur, waar op die alles byzette en Hemel en Aarde bewoog om hem van die verbintenis te degageeren, dat hem ook wel gelukte, de wijl den leerling op nieuws lust kreeg naar Italien, en als met gewelt zijn liefdeboeijen verbrak om de Schilderkonst na te jaagen. hy vertrok na dien vermaakelijke luchtstraek in het gezelschap van den Ridder Nani (...)’

Kamphuis geeft hierna als voetnoot: ‘Het grootste deel van dit verhaal is, zoals Weyerman al aangeeft, bijna letterlijk naar A. Felibien Entretiens sur les

[p. 400]

vies et sur les ouvrages des plus excellens peintres anciens et modernes, Londres 1705, III, 341. Door de hedendaagse kunstgeschiedenis wordt deze historie, die men ook aantreft bij andere vroegere beschrijvers van schilderlevens, als een fabeltje beschouwd. Zie Thieme-Becker Alg. Lexikon der bild. Künstler X, 1914, 265, en Leo van Puyvelde, Van Dyck, 1950, 10’.

Kamphuis vervolgt dan: ‘Aan het slot van dit hoofdstuk uit zijn boek vertelt Weyerman dan nog, dat Van Dyck in Engeland betrekkelijk jong stierf, “uitgeput door de zonden zyner jeugd”, terwijl Houbraken, die overigens bovenstaande anecdote niet vermeldt, over zijn later leven in Engeland meedeelt: “Hy had zig (...) aan de vlam van Kupidoos fakkel gezengt”. Zien wij nu, hoe Drost met deze gegevens zijn verhaal heeft geschreven, dan vallen enkele kleine, maar in het verband van het geheel niet onbelangrijke afwijkingen op. Hij heeft zijn Magdalena niet model voor Van Dyck's Mariafiguur willen laten zijn, maar voor een willekeurig landmeisje, waarschijnlijk uit een Protestants gevoel van eerbied voor Christus' moeder. Ook heeft hij Magdalena van een boerinnetje gemaakt tot de dochter van de dorpsschout. Want hij kon haar niet al te simpel voorstellen, als zij een hoofdrol in zijn verhaal moest spelen. En dit raakt aan het grote verschil tussen de amusante anecdote van Weyerman en het serieuze verhaal van Drost, waarin deze, en dat pleit voor zijn sterke persoonlijkheid, de zin van het gebeuren heeft gewijzigde.’ (...) ‘In Weyerman's vertelling wordt van het “Boerinnetje” niets naders gezegd. Maar bij Drost is zij de hoofdpersoon. Zij is het, die weigert met de schilder mee te gaan naar Italië.’ (p. 23-24) Nu lijkt dit laatste mij een vergelijking van appels met peren want Drost wilde een novelle schrijven en was met Het Altaarstuk de eerste, althans volgens Kamphuis, die een kunstenaar als hoofdmotief nam, terwijl Weyerman documentair bezig was en het door hem gesignaleerde altaarstuk bevindt zich inderdaad te Saventhem (Afb. in G. Glück, Ant. van Dijck, 2de dr. 1931 (Klass. der Kunst), 24.) eveneens de plaats van handeling van Drosts verhaal.

Aarnout Drost kende Weyermans naam, zijn reputatie en had zeer waarschijnljk zijn Konstschilders gelezen. In zijn Augustusdagen komt nl. de volgende passage voor: ‘Ik kan hier niet toeven,’ antwoordde de Schilder. ‘Nog deze nacht keer ik naar Arnhem. Ik wenschte slechts den tijd te weten, wanneer het u behagen zal mijn penseel te vereeren. Verpligt mij door den dag te bepalen.’ ‘Hoe, Mijnheer! gij zijt een Schilder, men zal hier feesten vieren, en gij ontvliedt ze? De kunst kiest immers zoo gaarne de vreugde tot hare gezellin.’ ‘Ik ben geen VAN DIJCK,’ antwoordde hij, en zijn voorhoofd bewolkte; ‘en ook geen GOEREE of WIJERMAN. Maar gij kent mij en mijne omstandigheden niet.’ (ed. Kamphuis p. 138)

Kamphuis geeft als voetnoot: WEYERMAN: J. Campo Weyerman, 1677-1747, avanturier, journalist, bloemenschilder en pamflettenschrijver.

In het verdere verhaal van Drost wordt niet maar aan Weyerman noch aan diens geest gerefereerd. Door het verhaal van het altaarstuk van Van Dyck lijkt het er veel op dat Drost Weyermans Konstschilders heeft gelezen, door Weyerman zelf in een adem te noemen met vrolijke franzen als Van Dyck en Goeree lijkt het er nog meer op dat Drost ook deel vier van de Konstschilders onder ogen gehad heeft. Maar als weekbladschrijver, vrijdenker of fameus libellist wordt hij door Drost in deze uitgaven niet afgeschilderd.