Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 2

[p. 227]

Erik de Blauw / André Hanou / Gerardine Maréchal / Adèle Nieuweboer (Resp. gebilletteert te Edam, Amsterdam, Amsterdam en Diemen)
Nieuwe schrifturen en handschriften van JCW alsmede andere curiosa, ontmoet tijdens een reize door Uilenspiegelland.

In de Mededelingen (pp. 17-18, 55-56) is reeds opgave gedaan van JCW-bezit (voorzover op naam van de auteur gerubriceerd) in de Stadsbibliotheek Antwerpen en de Universiteitsbibliotheek van Gent. Het onderstaande is een verslag van een onvolledig en niet-systematisch onderzoek naar curiositeiten of merkwaardigheden van exemplaren van JCW's werken in díe bibliotheken én in de Koninklijke Albert I-bibliotheek te Brussel, verricht tijdens en naast een wél-systematisch onderzoek naar een andere aangelegenheid, tijdens doortocht door die steden. Op voorhand kunnen we verheugd melding maken van een nieuw ontdekt Weyerman-handschrift in de KB-Brussel.

Antwerpen

- Het exemplaar van de Tuchtheer, sign. C 25879, heeft aan de binnenzijde van de band een verwijzing naar de Navorscher III, 49; X, 134.

- Het exemplaar Ontleeder der Gebreeken I, ‘benevens de vier Tegen-Ontleeders Door den Ontleeder der Gebreeken’, sign. C 67669, heeft de aantekening op het schutblad ‘Charlot Vandeputte 1901’. Een andere aantekening vermeldt dat het ex. is verworven (onduidelijk door wie) op de ‘Veil. Zaverines (Antw.)’; een stempel daarboven vermeldt: ‘8-5.22’. Het ex. heeft een gestempelde 18e-eeuwse band.

- Curieuselijk, en in de gedachte(n?)gang van de twintigste-eeuwse bezitter van dit werk kennelijk aansluitend bij de sfeer van het werk van JCW, bevindt zich aan de binnenzijde van de band van het ex. Heremyt C 185897, een opgeplakt uitknipsel uit een blad of tijdschrift. Het is een tekening van Arthur Ferrier, vertonend een meisje in négligé, dat een doorschijnend, pas gewassen, nachthemdje te drogen hangt. Ernaast is opgeplakt een bioskoopreklame (bioskoop: Arena, Westkruiskade 26, Rotterdam) voor de film ‘Drie matrozen in Parijs’, waarin schitterden Tony Curtis, Gloria de Haven, Gene Nelson, Corinne Calvet en Paul Gilbert; het knipsel beoogt een duidelijk ‘ohlala!’-effekt. Het past ons hier slechts een vermanende vinger te heffen.

Dez Heremyt heeft 200 pagina's, inklusief twee nummers Vrolyke Kourantier. De titelpagina lijkt niet origineel, maar geresulteerd uit enig fotografisch procédé.

- Een wezenlijke tweede druk van de Heremyt is ex. C 183775. Deze Heremyt is het tweede werk in een convoluut, dat voorts bevat: Het Oog in 't Zeil (C 183774) en Astrologisch testament of de Beste Waereld (C 183776).

De titel van deze Heremyt luidt als volgt:

DE / DOORZICHTIGE / HEREMIET, / BESPIEDENDE DOOR ZYN VERRERYKENDE VERREKYKER, / In het geheimste van zyn KLUIS, de verbor / genste Gebreken der Menschen; / Dezelve op een Geestige en aangenaame wyze / ten toon stellende. / DOOR / JACOB CAMPO WEYERMAN. / TWEEDEN DRUK. / Uitgegeven voor Rekening van den Autheur, / En te bekomen by de meeste Boekverkoopers. / [Met titelprent] z.j. 4^o. II en 143 blz.

Ten opzichte van de eerdere druk, 's Gravenhage, Reynier van Kessel, 1730 (C 185897), zijn enkele verschillen te konstateren. Het werk is in zijn geheel opnieuw gezet. Het vignet boven de afleveringen en het impressum aan het eind ervan zijn verdwenen. Het geheel begint met een versierde initiaal en is verder doorlopend gedrukt, d.w.z. de afzonderlijke afleveringen beginnen niet meer op een nieuwe pagina. Toegevoegd is een running title: DE DOORZICHTIGE HEREMYT.

De nrs. 1 en 2 van Den Vrolyken Kourantier (7 maart 1729 en 14 maart 1729) zijn in de tweede druk opgenomen na nr. 23 van de Doorzichtige Heremiet als de nrs. 24 en 25. Ook hier ontbreken weer vignet en impressum. Boven de Kourantier treft men nog steeds de running title van de Heremiet aan.

Gent

Het exemplaar van de Echo des Weerelds, sign. A 247, zou volgens de catalogus

[p. 228]

van de Universiteitsbibliotheek ‘schriftelijke aantekeningen van de schrijver’ bevatten. Dit exemplaar bevat voor in deel I zeven pagina's handgeschreven tekst. Het stuk is inderdaad ondertekend met: J.C. Weijerman. Het stuk is getiteld: ‘Opdracht aan de Nederlandsche Dichters’. Aangezien in andere exemplaren van de Echo ditzelfde stuk tekst, met dezelfde titel en eveneens ondertekend, gedrukt voorkomt, lijkt het er op dat we of de originele kopij van het voorwoord in handen hadden, of een afschrift van de gedrukte inleiding van de hand van een destijds wat zuinig uitgevallen JCW-lezer. Vergelijking met andere handschriften van JCW doet echter te weinig vermoeden dat we met het eerste geval te doen hadden. Achterin deel 1 bevinden zich nog 3 pagina's handschrift, zijnde een inhoudsopgave, en achterin deel II ook 3 pagina's handschrift: eveneens een inhoudsopgave.

- In de UB Gent komt onder sign. A 1217 voor: Historie van Jacob, Campo, Wyerman. Dit lijkt een nieuw boekje over JCW; het is het echter niet, want het is gewoon de french title van de bekende Zeldzame levensgevallen. Bijzonder aan dit exemplaar is echter wel een portret van een knielend persoon (een portret ten knieën uit dus) met gevouwen handen die door hemels licht beschenen wordt, voor hem op de grond een doodshoofd en een rokend wierookvat. Het gezicht lijkt niet op het portret van JCW; het portret kan geen illustratie bij de inhoud zijn, want van bekering is weinig sprake, trouwens ook niet van metamorfose; hoe dus deze plaat in dit boek is gekomen is niet duidelijk. We hebben nog meer Levensgevallen in de UB Gent, maar daarin komt deze plaat niet voor.

- In UB Gent:	H 464	Zeldzaame Levens-Gevallen P. van Os 1756.
	A 669	Zeldzaame Levens-Gevallen P. van Os 2e dr. 1763
		+ Aanhangzel z.j.
	A 1217	Historie van Jacob, Campo, Wyerman z.j. (1756)
		+ Aanhangzel P. van Os 1763.

Deze laatste mededeling op de titelpagina van het Aanhangzel, betekent dat er minstens twee edities van het Aanhangzel zijn, namelijk één met en één zonder jaartal.

Van bovengenoemde handschriften en afbeelding bevinden zich nu foco's in het Archief van de Stichting.

- In de UB Gent staat onder sign. A 1451 als van JCW vermeld Amsterdamsche Argus 3 dln. Het is echter inmiddels wel bekend dat de Argus van Hermanus van den Burg was.

- De Rotterdamsche Hermes (A 1453) heeft twee bijkomende pamfletten:

1.	ONTLEEDING / VAN EEN / EERLOOS ZANGERTJE, / VERSCHEIDEN DEN XXIV. DER / LOUMAANT MDCCXXI. 8 blzz.
2.	PROJECT / VAN EENE / WINT-ASSURANTIE- / COMPAGNIE, / ENZ. / TOT BEHOUDT VAN DE VERLOOPENDE / COMMERCIE EN UITEERENDE NAVI- / GATIE IN DIT HOLLERDE JAAR / VAN 1720. 10 blzz.

Van dit tweede pamflet berust een fotokopie nu in het Archief van de Stichting. - Verder staat onder Weyerman in de catalogus een pamflet gerubriceerd De slapende philosoof. In feite is dit pamflet, sign. BL 6499¹¹, een geschrift tégen JCW. De juiste titel is

DE / SLAPENDE PHILOSOOF / In 't Harnas gejaagt door den Goliath / J.C. WEYERMAN.

Het heeft geen impressum. Het is duidelijk door een aanhanger van de alchimie geschreven, en refereert aan JCW's aanvallen op de alchimist Syberg. Misschien is het uit diens kring afkomstig. Daar het pamflet niet in de Centrale Catalogus van de KB Den Haag voorkomt, lijkt het hier een unicum te betreffen; het zal dan ook in de toekomst in de Mededelingen afgedrukt worden.

Belangrijk is te weten dat deze convoluut achterin een handgeschreven register heeft. Dit líj́kt de hand van JCW te zijn, verdere controle wordt nog ondernomen. Is dit juist, dan wordt plotseling van belang te weten welke andere pamfletten zich in deze convoluut bevinden, omdat we dan te maken hebben met een verzameling pamfletten in Weyermans eígen bezit. Eventueel zal dit handschrift ook in de Mededelingen gepubliceerd worden.

Het wordt zo ook zeer verklaarbaar dat een uniek pamflet cóntra JCW zien in déze verzameling bevindt.

Brussel (KB)

[p. 229]

- Op auteursnaam is in de KB van JCW aanwezig:

VH 4377 B	De doorzigtige heremyt bespiedende door zijn verrereikende verrekijker in het geheimste van zijn kluis de verborgenste gebreken der menschen. S.l., [± 1728], 4^o, 200 p.
II, 69220	De voornaamste gevallen van de wonderlijken Don Quichot [...] S'Hage, 1746, in-4^o.
VB 5434^61	De levens-beschryvingen der Nederlandsche konstschilders [...] S'Gravenhage, 1729. 4 vol. in-4^o port.

- Eveneens opnaam, opgevraagd, bleek aanwezige: De / GEHOORNDE / BROEDERS / ofte Vrouwelyk / BEDROG. / KLUGTSPEL. / Decipit illa Custodes, aut aere domat. D.J. Juv. Saty. 6 / [vignet: mand] / t' ABDERA. / I / Op kosten van de Confrerie. Sign. II, 23800 A.

Vóór de titelpagina is een gravure bijgebonden van ‘B. Picart del.’: een cupido een wereldbol berijdend en omringd van een twintigtal attributen. Mogelijk komt deze gravure ook ergens in de Konstschilders voor.

- Eveneens op naam, en titel volgens de catalogus (sign. II 21105): ‘Den voorlooper van de leevens byzonderheden van Johan Hendrik baron von Syberg. De leevens byzonderheden. Utrecht, 1733. 2 parties en 1 vol. In-12^o’.

Deze Voorlooper komt helemaal niet voor in Ter Horsts JCW-bibliografie, en ook nergens in JCW-lijstjes in de Meded. gepubliceerd.

Opgevraagd blijkt de signatuur: II 21105 A, en de titel:

DEN / VOORLOOPER / VAN DE / LEEVENS BYZONDERHEDEN, / VAN / JOHAN HENDRIK, / BARON VAN SYBERG, &c. / DOOR / JAKOB CAMPO WEYERMAN. / Gedrukt tot Utrecht, / By ANZELMUS MUNTENDAM, / En is te bekoomen by de voornaamste / Boekverkoopers in de Nederlandsche / Steden. 1733.

Dit pamflet is een voorpublikatie. De tekst op pagina (3) begint met ‘Eerstdaags staat te worden uytgegeeven [...]’. En op p. 14: ‘Die Leevens byzonderheden maaken uyt een draagbaar boek in achten, groot vierentwintig bladen, van deeze letter; welk boek, gedrukt by Anzelmus Muntendam, voor den Autheur Jakob Campo Weyerman, zal zyn te bekoomen by den bovengenoemde Schryver, en by de voornaamste Boekverkoopers in de Nederlandsche Steden.’ Dan volgt in deze convoluut De Leevens-Byzonderheden (etc.) Tot Utrecht, By Jacobus van Lanckom, Boekverkooper 1733.

Op de verso-zijde van de titelpagina staat: ‘Den Autheur erkent geen Exemplaren voor de zyne, als die met de hand van den Drukker dezes ondertekent zyn.’ Volgt dan de handtekening van J.v. Lanckom. Dit is merkwaardig, want in de Voorlooper wordt Muntendam als de drukker genoemd en niet Van Lanckom. Is dit gewoon slordigheid of is er hier een aanwijzing dat er minstens twee edities van het werk waren uitgekomen, zowel bij Muntendam als bij Van Lanckom?

Een fotokopie van deze Voorlooper is nu in het bezit van het Archief van de Stichting.

- Niet op auteursnaam, maar wel aanwezig is ter KB onder sign. II, 2874 ook nog een exemplaar van de Rotterdamsche Hermes. Onder hetzelfde signatuur krijgt men 2 dln. Amsterdamsche Hermes ter inzage, evenmin op auteursnaam gecatalogiseerd.

De Brusselse Rotterdamsche Hermes heeft één toegevoegd katern, bevattende:

1. MISVERSTANT (p. 1-3)

2. DE GEEST / VAN DEN / GESTOORDEN HERMES / AAN DE MAAZ. / (p. 3-8).

- Een nieuwe druk van Kerstemans Weyermanbiografie blijkt verder aanwezig te zijn, onder sign. II 2467:

SELDSAEME / LEVENS-GEVALLEN / VAN / J.C. WYERMAN, / OP DE VOOR-POORTE VAN DEN / HOVE VAN HOLLAND / IN 'S GRAVENHAGE OVERLEEDEN; / BEHELSENDE, / Syne weergaloose en voortreffelyke Ge- / leerdheyd. Syne wonderbaerlyke Ont- / moetingen en wetenswaerdige Omswer- / vingen door veele Landen. Syne door- / sleepene en klugtige Minnaryen; / MITSGADERS / Syne listige en vermaekelyke Bedryven ge- / duurende syn Leeven gepleegd. / Uyt desselfs eygen SCHRIFTEN en andere waer- / schynelyke BERICHTEN by een Versameld, en / om der selver AENMERKELYKHEYD in 't ligt / gegeeven. / [fleurons] / IN 'sGRAVENHAGE, / BY PIETER VAN OS, / M. DCC. LXXIII.

Dit lijkt op een roofdruk. Er zijn tot nu toe twee nederlandse drukken bij Pieter van Os, uit 1756 en 1763, bekend (afgezien van problemen over het bijbe-

[p. 230]

horend Aanhangzel, als hierboven vermeld). Misschien is het jaartal hier voorkomend, 1773, een zetfout voor 1763. Echter is de hele titelpagina, inhoudelijk dezelfde als die bij Van Os, anders gespeld: alle z's zijn s-en geworden.

Drie (in Brussel genoteerd) zinnen op p. 75 blijken niet voor te komen op Van Os' pagina 75. Gekonkludeerd moet worden tot een zuidnederlandse nadruk.

Dat betekent tevens, dat van deze Weyermanbiografie nu al vijf drukken bekend zijn: drie nederlandstalige, een duitse (z. Meded. p. 191) en een franse, waarvan overigens nog geen exemplaar getraceerd is. Een succesrijk werkje.

- Het meest verheugende echter was de ontdekking van een Weyerman-manuscript in vier delen. In de handschriftenkamer van de KB vaart dit handschrift onder de vlag (volgens fiche):

WEYERMAN (J.C.)
BRUXELLES B.R. II 1608, 4 vol.
NEERLANDAIS / WEYERMAN (J.C.) dissertations et notices sur des peintres, sur le commerce des peintres, sur la technique des couleurs / DATE: 1729-1730 / Age: XVIIIe s. / Provenance: BRUXELLES, FIEVEZ / Achet., 1895 / PEINTURE /

De 4 delen, ‘schrift’-formaat in varkensleder gebonden, op het eerste oog samen-gebonden losse velletjes (geen katernen dus), zijn alle met de hand ingeschreven in eenzelfde handschrift. Af en toe begint de ‘schrijver’ in schoonschrift maar schakelt dan geleidelijk weer over naar gewoon ‘schuinschrift’. De eerste twee deeltjes lijken kopij voor de Konstschilders te bevatten; in elk geval hebben alle stukjes dat karakter. Vgl. dl. I waarin:

-	‘Vertoogh / over de Apokrijfe schilders enz. / Beschreven / Door J.C. Weyerman. Konstschilder / enz. Anno 1730./’
-	‘Bladwyser Van 't Eerste Deel’
-	‘Manuscript / Vertoog / over de Konsthandelaers, benevens / Apokrijfe Schilders, enz. / door den Heere / Jacob Campo Weijerman. Konstschilder kc./’
-	‘Het Karakter van een Konstkoper etc.’

Deel 2 is een meer aaneengesloten geheel van zo op het eerste (opgewonden) gezicht Konstschilders-kopij, alles geschreven in hetzelfde, redelijk goed leesbare schuine handschrift.

Maken deel 1 en 2 de indruk kopij in een vrij laat stadium te zijn, deel 3 en 4 zijn veel ‘rommeliger’ en bevatten materiaal wat in geen geval voor de pers bestemd is geweest. Ze hebben beide het karakter van aantekeningenschrift, c.q. oefenschrift. Deel 3 is een soort persoonlijk dictaat: opm. over de beginselen der schilderkunst, handleidingen bij het schilderen van bepaalde objecten, citaten van befaamde schilders over de schilderkonst en hoe die meester te worden )o.a. van De Lairesse), beschrijvingen van kleurtechnieken. Deel 4 is een verzameling van tekenvelletjes waarop tekeningen en schetsjes, voornamelijk kleine oefeningen, bijvoorbeeld hoe een gezicht te tekenen (proporties, lichten schaduwval), een hand of een natuurlijk’ vallende draperie, dieren etc.

Ook staan her en der losse aantekeningen zoals in deel 3. Sommige gedeelten in deel 3 hebben het opschrift ‘Les 1’, ‘les III’ etc. - dictaten uit de leertijd?

Sommige losse opmerkingen hebben duidelijk geen betrekking op de schilderkunster is een vage herinnering, betrekking hebbend op een weemoedige pointe over een voorbije minpartij of een pijnlijke blauwe scheen o.i.d. de mens achter de kunstschilder?

Zoals gebruikelijk ontbrak de tijd ons om dit handschrift onmiddellijk uitputtend te bestuderen. Voor het archief van de Stichting is een fotokopie van het geheel aangevraagd. Als dit gearriveerd is, zullen de jofferen Maréchal en Nieuweboer hierover uitgebreider in de Mededelingen rapporteren.

Wíj́ hadden inmiddels al, vóór de afreis uit Brussel, een pakt met de Duvel gesloten, om deze ontdekking te vieren.

Juli 1979.