Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 28

[p. 231]

Kroniek
Cyriel Buysse oktober 2011 - september 2012

Voor die ene gebeurtenis die boven alle andere uitsteekt hebben we dit jaar zelf gezorgd: we zijn er, na een drietal jaar vallen en opstaan, uiteindelijk toch in geslaagd een bronzen herdenkingsplaat te laten bevestigen aan de gevel van Laan van Meerdervoort nr. 11 in Den Haag, waar Buysse na zijn huwelijk met Nelly Dyserinck, meer precies een jaar daarna (vanaf 1897), woonde gedurende de wintermaanden. De lente- en zomermaanden bracht hij, zoals bekend, door in Afsnee. Het was een lange, moeizame weg om het gedenkteken aan die muur te krijgen. Een eerste reflex, contact zoeken met de ambassade, leverde alleen radiostilte op, tot duidelijk werd dat zoiets via de Vlaamse Vertegenwoordiging in Den Haag moest gebeuren. Daar kwam wel respons maar algauw bleek dat er een toelating moest worden gevraagd bij de dienst Nederlandse Monumentenzorg. Met de hulp van onze sympathieke en zeer behulpzame gids van het Louis Couperus Genootschap, mr. P.J. Verhaar, werden vervolgens de stukken van het kadaster opgevraagd om de voorgeschiedenis van het huis te kunnen traceren. Die stukken bleken een nuttige tussenstap: ze vormden de basis van de bijdrage over het huis door onze penningmeester Jan Hoeckman (Mededelingen CBG XXVI, 2010), die dan weer als introductie kon gebruikt worden bij de directeuren van het huidige Mesdag Museum, waar het pand van de Buysses (die het huis gekocht hadden van de schilder) deel van uitmaakte. Dat het Mesdaghuis ook voor een stuk een Buyssehuis is geweest, daar moesten ze nog even aan wennen. Om het lange ingewikkelde verhaal kort te houden: het Mesdag Museum was meer dan een jaar gesloten voor restauratie en alle vragen aan het Van Gogh Museum (momenteel eigenaar van het pand) werden afgehouden. Pas toen de collectie weer openging voor het publiek kon er gepraat worden en dan ging het in versnelling. Een firma in Den Haag zorgde voor het vervolg. Het resultaat is fraai, zoals te zien is op de twee foto's die we hier opnemen bij de Kroniek. We zijn de Provincie Oost-Vlaanderen, die een toelage heeft geschonken aan het project, zeer dankbaar voor de steun.

[p. 232]

Voor het overige hebben we dit jaar een korte kroniek, met een vrij lange rubriek publicaties allerhande. De reeds uitvoerig gesignaleerde herdruk van het reisproza van Buysse, met een inleiding door fotograaf Michiel Hendryckx die het spoor van Buysse volgde op zijn autoreis door Frankrijk, is in oktober 2011 verschenen bij Lannoo, Tielt, onder de titel De vroolijke tocht. Het is een fraai boekje, met harde kaft en twee cd's met de tekst van de vierdelige Klara-serie. Het boek is wel een integrale herdruk van Reizen van toen. Met de automobiel door Frankrijk, samengesteld en ingeleid door Luc van Doorslaer (Antwerpen/Amsterdam, Manteau, 1992; een editie in de herspelde tekst van het Verzameld werk), maar niemand vond het blijkbaar nodig dat te vermelden. De lange radioreportage van Michiel Hen-dryckx werd in een marathonuitzending herhaald op 1 november van hetzelfde jaar. We kunnen er nog aan toevoegen dat de oorspronke-lijke druk van het boekje De vroolijke tocht sinds 2008 te vinden is als e-boek in het hier al eerder gesignaleerde Gutenberg Project (met dank aan Tom Sintobin voor deze laatste informatie).

Dit jaar kregen we maar liefst twee masterscripties over Buysse onder ogen: een over Het oorlogsproza van Cyriel Buysse als draagbaar monument, door mevr. A.J. Broeken-Van Prooijen (begeleider J.H.C.

[p. 233]

Bel, Vrije Universiteit Amsterdam, juni 2011) en een tweede over Het recht van de sterkste. Een inhoudelijke drukvergelijking van de eerste druk (1893) en de tweede herziene druk (1924), door Noor Schellens (begeleiders J. Muyres/T.M.J. Sintobin, Radboud Universiteit Nijmegen juni 2012). Hoopgevend is dat, te zien hoe de Buyssestudie zich begint te verspreiden ook in Nederland.

We hebben ook enkele afzonderlijke tijdschriftbijdragen over Buysse genoteerd. In het Jaarboek XVII (2011) van het Stijn Streuvelsgenootschap, getiteld Stijn Streuvels en Avelghem, schrijft Romain John van de Maele, gewaardeerd medewerker ook aan ons jaarboek, over ‘De zon en de dood: natuur en cultuur in de verhalen van Cyriel Buysse, Stijn Streuvels en Lode Baekelmans’ (p. 221-240). De drie genoemde auteurs hebben in hun verhalen het gevecht opgeroepen van de arbeiders met zichzelf en met de zon in de warme zomermaanden. Van de Maele ziet hierin elementen ‘die het mogelijk maken om de discussies over onder andere mortaliteit, morbiditeit en de verhoudingen tussen arbeid en kapitaal vanuit de toenmalige verwachtingen en verlangens te duiden’ (p. 240). Van de Maele is zeer actief geweest: in Locus, een blad voor studenten en docenten Cultuurwetenschappen aan de Open Universiteit (nr. 30, 2012), plaatste hij een fraai geïllustreerde bijdrage over Buysses bekende novelle ‘Lente’, waarin hij de technische (of stilistische) kunstgrepen onderzoekt die Buysse hanteerde om de werkelijkheid weer te geven (p. 10-14). In deze beschouwing over de wisselwerking tussen literatuur en schilderkunst komt uiteraard ook Buysses affiniteit met Emile Claus ter sprake.

Niet een aparte bijdrage, maar wel een interessante vermelding krijgt Buysse op een vrij onverwachte plek: via Joris van Parys kregen we inzage van het (tweetalige) Driemaandelijks bulletin/Bulletin trimestriel van de Vereniging van de Adel van het Koninkrijk België, nr. 270, april 2012, waarin Jonkheer Paul de Pessemier 's Gravendries schrijft ‘Omtrent de perceptie van de adel in Vlaamse literaire geschriften’ (deel I, p. 17-35). Onder meer na Conscience komt ook Buysse ter sprake met diens ‘negatieve’ manier om de adel en de ede-len voor te stellen of te ridiculiseren. In de volksliteratuur werd ‘zeer vaak een kleinerend vijandsbeeld opgehangen’, stelt de jonkheer. Bij Buysse belicht hij vooral het belang van Het gezin Van Paemel, maar ook in het verhaal over 't Beeldeken worden die van 't kasteel beladen ‘met alle zonden van Israël’. In 't Bolleken is Buysse ‘tegenover de adel weliswaar wat milder maar nog altijd even puntig’. Een interessante

[p. 234]

studie over beeldvorming, die eigenlijk nog wat uitbreiding verdient.

Hier en daar viel nog een klein nieuwtje te plukken. In het kader van de Maeterlinckherdenkingen in Gent was er uiteraard ook aandacht voor Buysse, die meer dan levensgroot in beeld werd gebracht in de tentoonstelling in de Sint-Pietersabdij. Hij wordt ook vermeld in het prachtige fotoboek Maurice Maeterlinck. Wonen in dromen (Brasschaat, Pandora, 2011) dat werd samengesteld door Nicolas Maeterlinck (fotograaf en achterneef van) en de Gentse stadsarchivaris André Capiteyn. Jozef de Vos schrijft erover in Documenta. Tijdschrift voor theater, jg. XXX, 2012, nr. 1, p. 69-70. Ook André Bollaert, die een nummer van Het Land van Nevele. Driemaandelijks tijdschrift van de Heemkundige Kring heeft samengesteld over ‘De buurtspoorweg en de tram’ (jg. XLII, nr. 4, december 2011), laat Buysse even aan het woord over de tram naar Nevele (p. 54-55).

Nog wat weetjes. In zijn blog op knack.be schreef Benno Barnard op 2 november 2011 dat de voorbije week ‘een grimmig feest’ was. In zijn dagboek noteerde hij de afgelopen maandag: ‘Cyriel Buysse, naar mijn smaak even groot als Elsschot, werd in Vlaanderen verketterd als vuilschrijver. Hij had een Nederlandse vrouw en was een intieme vriend van Louis Couperus, met wie hij meestal Frans sprak [hoe weet Benno dat zo zeker?? Ze correspondeerden in het Nederlands. A.M.M.], een taal die sindsdien in Vlaanderen in verval is geraakt. Vrijwel niemand leest Buysse nog [...].’ Dat laatste laten we voor rekening van Benno. Iets anders lezen we bij Frank Hellemans, die in diezelfde Knack even later (9 november 2011) een stuk wijdde aan ‘de stem van de oorlog’. Hij constateerde dat er ‘nooit tevoren’ in de Vlaamse letteren ‘zoveel verhalen over de Grote Oorlog’ werden verteld als de laatste jaren. Ook hij herinnert hier aan een (minder bekend) verhaal van Buysse: ‘Een plasje bloed in 't zand’. Overigens blijken de verhalen en reportages van Buysse over de oorlog, die hij zelf van heel dichtbij heeft meegemaakt, toch niet algemeen bekend te zijn. We hebben dat zelf kunnen constateren toen we op 29 september 2012 met een groep van 37 leden van het Cyriel Buysse Genootschap een bezoek brachten aan het vernieuwde In Flanders Fields Museum in Ieper. Daar was één zinnetje van Buysse te zien, aangebracht op een spandoek hoog in de lucht: ‘Later, als alles zal voorbij zijn, zullen de Belgische en Franse vrouwen op de met frisse bloemen getooide grafsteden van hun gevallen mannen en zonen komen bidden; maar wie zal er wel ooit neerknielen bij het verlaten

[p. 235]

graf van Mohammed of van Ibrahim in Vlaamse aarde?’ (uit Van een verloren zomer, 1917; te vinden in VW deel 6, p. 457).

Er kwam nog een andere boodschap uit Knack: op 10 en 11 januari 2012 pleegde Guido Lauwaert twee stukken waarin hij naging ‘Waar Buysse de mosterd haalde’ en stelde dat Buysse pastoors betaalde voor dorpsverhalen. Het eerste stuk bevat een lange sneer aan het adres van ons genootschap, dat ‘niets doet’ (behalve jaarlijks Mededelingen uitgeven en om de twee jaar een colloquium organiseren - en om de twee jaar ook een uitstap, maar dat laatste blijkt GL niet te weten) en waarvan de leden, zo schrijft hij, niet met honderdtallen, maar met tientallen moeten worden geteld. Hij bedenkt het genootschap met de benaming Doornroosje. We hebben, enigszins op onze grote teen getrapt, Lauwaert (tegen onze privégewoonten in) meteen van antwoord gediend en erop gewezen dat leden van het genootschap inderdaad met honderdtallen moeten worden gerekend. Toegegeven: Lauwaert stelt ook terecht de vraag wat de reden is waarom het werk van Buysse ‘nog wel gelezen wordt’, als hij geen hulp mag verwachten van de schone slapers. En we bedanken hem voor de opmerking dat

[p. 236]

het bericht op onze website over de betalingsmogelijkheden achterhaald was. Dat hebben we meteen en met plezier rechtgezet. Over de rest van de bijdrage van Lauwaert zullen wij liever zwijgen, zoals het Doornroosje past.

Wat de belangstelling van de lezers vandaag betreft, afrondend nog dit: Joris van Parys liet ons weten dat van De wereld van Cyriel Buysse tot eind 2011 1360 exemplaren verkocht waren en dat de verkoop dan zo goed als stil viel. De uitgever heeft in juni 2012 besloten het restant van de oplage te verramsjen. Uitgevers kunnen zich geen stock meer veroorloven: dat is verlieslatend, zeker in tijden van economische crisis. De vierde druk van de biografie is wel nog in omloop en wordt verder overal met de meeste lof geciteerd.

Er vallen dit jaar bijzonder weinig opvoeringen te vermelden. Een uitzondering vormt wel het zoals steeds zeer actieve Zwevegems Teater, dat in november en december 2011 een bewerking bracht van Buysses bekende novelle ‘Lente’. Bewerking en regie waren van de hand van Jef Depaepe, die hiermee een creatie hernam van 2003.

De vaste waarde in deze korte rubriek ‘opvoeringen’ is natuurlijk acteur-regisseur Jo Decaluwe, die zijn zeventigste verjaardag mocht vieren gecombineerd met het feit dat hij vijfenveertig jaar op de planken staat. Naar aanleiding hiervan verscheen in De Koerier, een uitgave van het ‘Vlaams en sociaal cultuurfonds Rodenbachfonds’ een uitgebreid interview met Peter Mortier onder de titel ‘Cyriel Buysse is mijn kameraad’ (jg. 30, nr. 1, januari-februari-maart 2012, p. 9-11). Jo Decaluwe vertelt daarin dat zijn bewondering voor Buysse steeds gegroeid is en dat hij in hem een ‘ongelooflijk groot toneelauteur’ heeft ontdekt. Intussen loopt de nieuwe productie ‘Goeste’ (aangekondigd als ‘zuiver en volks theater’, ‘niet te veel gedoe’, ‘een mee zeg- en zing voorstelling’ waarin ‘drank, geld, eten en vrouwen de hoofdrol spelen’) als een trein op zeer verschillende plekken en momenten en herneemt de onvermoeibare acteur ook zijn veelgesmaakte opvoeringen van ‘De raadsheeren van Nevele’ en van ‘Och, Hiere God toch’. Chapeau, Jo! De toekenning van de Torenwachtersprijs (uitgereikt op zaterdag 17 december 2011) ‘voor zijn toonaangevende rol in de theaterwereld en de uitstraling die hij daarmee aan Vlaanderen in Europa en de wereld bezorgt’, mag meer dan terecht heten.

A.M.M.