Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 11

[p. 177]

Kroniek
Cyriel Buysse oktober 1994 - september 1995

We moeten onze lezers al meteen teleurstellen: net als vorig jaar hebben we alleen maar kunnen constateren dat in het afgelopen jaar in de Buysse-actualiteit niet zoveel nieuws te rapen viel. Dit moet dus maar een korte kroniek blijven. Toch is wat we te melden hebben niet onbelangrijk: Buysse blijft aanwezig, zoveel is duidelijk.

Jo Decaluwe, directeur van het Arcatheater Gent, is zoals bekend niet alleen een groot Buysse-fan maar ook een sterk sociaal bewogen man, wat hij nogmaals bewees door een voorstelling te brengen van de ‘evergreen’-produktie De raadsheren van Nevele ten voordele van de Multiple sclerose liga - comité Vlaamse Ardennen op zaterdag 11 februari 1995 om 20 uur in Viso Cor Mariae te Brakel. De organisatie van het gebeuren was in handen van de voor die gelegenheid samenwerkende verenigingen Davidsfonds, Die Bronne, Jong Socialisten, Natuur en Milieu, Oudercomité Viso Cor Mariae, P.O.B., Triveriusgenootschap, VTB-VAB, Willemsfonds, en stond onder de bescherming van de Gemeentelijke Culturele Raad. Met zijn eenmanstoneel heeft Jo Decaluwe zich inmiddels een sterke reputatie opgebouwd. Hij blijft telkens opnieuw boeien en een zeer breed publiek aanspreken. Na De raadsheren van Nevele (dat hij speelt sedert 1983) volgde nog het al even succesrijke Typen. Nu heeft de Arcadirecteur, na een maandenlange zoektocht in het Verzameld werk van Cyriel Buysse, een nieuw programma samengesteld, dat hij voor het eerst speelde op 15 maart 1995 in ‘D'Oude Hoeve’, gelegen bij de kerk in Deurle. De produktie gaat onder de naam Och Hiere, God Toch en wordt voorlopig als Café-Théâtre gebracht, telkens op woensdagavond om 20u30 in ‘D'Oude Hoeve’. Er waren nog voorstellingen op 22 en 29 maart, op 10 en 17 mei, op 7, 14 en 28 juni en verder op 11, 18 en 25 oktober. Het programma omvat twee authentieke Buysse-verhalen, namelijk ‘Guust de profane’ en ‘Het bezoek van Engel Gabriël op aarde’, naast twee ontroerend-mooie, door Buysse vertaalde stukken van Charles Deulin (1827-1877): ‘De pereboom van Misere’ en

[p. 178]

‘Fielemon de goochelaar’. Uw verslaggeefster-kroniekschrijfster kan getuigen dat het alweer zéér de moeite waard is: Decaluwe bespeelt het publiek meesterlijk door met het grootste gemak de stemming in de zaal te doen wisselen. De vrolijke noot en tal van kwinkslagen gaan onmerkbaar in pijnlijke en sombere momenten over, en andersom. Deze produktie gaat zeker nog een lange en succesrijke carrière tegemoet.

Op toneelgebied is de oogst eerder gering te noemen. We kunnen een voorstelling vermelden van Het gezin Van Paemel door Toneelvereniging Die Winterroose op vrijdag 10, zaterdag 18 en zondag 19 maart 1995 in de Parochiale Feestzaal te Etikhove. De leiding berustte bij Omer van Welden en Luc van Heddegem. Het Volk, regio Vlaamse Ardennen, plaatste op 16 maart een verslag over deze klassieker van Cyriel Buysse, die al eerder (in 1973) door het Etikhoofse toneelgezelschap was gebracht. Bart Deloof, spelend lid en bestuurslid, merkte hierbij op dat het stuk brandend actueel blijft: ‘overal ter wereld zijn er nog boeren als Van Paemel, die ten onder gaan omdat ze met handen en voeten gebonden zijn aan het patriarchale gezag van de grootgrondbezitters en politieke potentaten’.

We kunnen ook wat Buysse-vruchten plukken uit twee recent verschenen biografieën. In de fraaie levensbeschrijving van Slauerhoff door Wim Hazeu (Amsterdam-Antwerpen, De Arbeiderspers, 1995; Open Domein nr. 28) wordt enkele keren naar Cyriel Buysse verwezen. Het gaat echter alleen om citaten van teksten die Buysse als reiziger heeft geschreven, zo onder meer enkele regels over Parijs uit 1923 en over Tanger uit 1928. Een verband tussen Slauerhoff en Buysse is er eigenlijk niet (afgezien van de cosmopolitische instelling en reislust die ze gemeenschappelijk hebben). Buysses teksten worden door Hazeu enkel met een sfeerscheppende bedoeling gebruikt; ze zijn illustratief voor de houding van veel kunstenaars in die tijd tegenover de genoemde steden.

Voor de verhouding Buysse-Streuvels ligt dat helemaal anders. Het is dan ook heel interessant na te gaan waar en hoe Buysse ter sprake komt in de monumentale studie Dag Streuvels. ‘Ik ken den weg alleen’

[p. 179]

van Hedwig Speliers, verschenen bij Kritak, Leuven in 1994.

Aan het einde van de vorige eeuw, toen Streuvels nog Frank Lateur heette en nog maar net begonnen was met enkele literaire vingeroefeningen, was Van Nu en Straks het toonaangevende avantgarde tijdschrift in Vlaanderen. Het eerste nummer van de luxueusuitgegeven eerste reeks (in art-nouveau-vormgeving) verscheen in april 1893. Hoofdredacteur was de toen nog piepjonge August Vermeylen, geholpen door de ‘ouderen’: Emmanuel de Bom, Cyriel Buysse en Prosper van Langendonck. De vormgeving was in handen van illustrator Henry van de Velde. Toen Frank Lateur, nu als Stijn Streuvels, in de tweede reeks werd binnengehaald (1896, samen met K. van de Woestijne en H. Teirlinck) was Cyriel Buysse geen redacteur meer: hij woonde sedert zijn huwelijk met Nelly Dyserinck (oktober 1896) in Den Haag en zou zich kort daarna (januari 1897) zeer ongeliefd maken in Vlaanderen door een stuk in De Amsterdammer waarin hij de Flaminganten op de korrel nam. In Van-Nu-en-Straks-verband hebben Buysse en Streuvels elkaar dus niet ontmoet, maar toen Streuvels bij Van Nu en Straks betrokken werd zal hij wellicht de houding van de redacteuren hebben overgenomen: deze was, naar aanleiding van het stuk in De Amsterdammer, aanvankelijk zeer negatief.

Ook later hebben Buysse en Streuvels - als naturalisten van het eerste uur toch duidelijk verwante schrijvers - ook nauwelijks contacten gehad. Ze kenden elkaar maar waren niet bevriend. Hun wegen zijn voornamelijk gescheiden door niet-literaire redenen, door hun verschillende sociaal-politieke positionering (Buysse was van liberalen huize, Streuvels een neef van priester-dichter Guido Gezelle) en de daarmee samenhangende verschillen in appreciatie bij het publiek. In de woorden van Speliers: ‘De katholiek- flamingantische Streuvels heeft in Vlaanderen tot lang na de tweede wereldoorlog de “vrijzinnige” Buysse verdrongen’ (p. 162); en: ‘Niet zozeer hun verschillend talent als wel het verschil in afkomst en karakter hebben de relatie tussen hen beiden scheef getrokken en hen ongewild tot concurrenten gemaakt’ (p. 163). Speliers gaat verder in zijn boek nog uitgebreid in op de schaarse ontmoetingen tussen de schrijvers, o.m. in 1904 (of was het 1902?), toen Buysse op bezoek kwam samen met zijn vriend Maurice Maeterlinck. Streuvels' relaas over dit bezoek in ‘een luxueuze auto’ is te vinden in zijn memoires. Het beeld dat door Speliers wordt opgehangen van deze

[p. 180]

‘moeilijke’ relatie is genuanceerd en goed gedocumenteerd. Of Buysse inderdaad voor Streuvels alleen maar ‘de grote rivaal’ (p. 508) of ‘de eeuwige concurrent’ (p. 647) is geweest lijkt echter nu, honderd jaar later, misschien wat scherp geformuleerd: de tegenstellingen lijken althans een beetje uitgevlakt door de tijd en vooral door de kentering in de waardering voor Buysse.

We vermelden nog kort dat Cyriel Buysse op een nogal fantaisistische manier, als directeur van Sabena, wordt opgevoerd in de spitsvondige verhalen De wijde wereld, de derde bundel van Hugo Matthysen. In zijn recensie voor Standaard der Letteren (23.2.1995) noemde Jeroen Overstijns deze bundel ‘een verzameling literaire borrelhapjes voor onderweg’; Matthysen zelf gebruikt voor zijn stukjes de omschrijving ‘feeërieke logika’. Een visie die in de receptie van Buysses werk wellicht niet al te zwaar door zal wegen.

Tussendoor nog iets bijzonders. Wetenschappelijk medewerkster Sylvia van Peteghem signaleerde ons dat zich in de nalatenschap van Prof. Paul de Keyser in de Universiteitsbibliotheek Gent een brief van Buysse bevindt, geschreven naar aanleiding van de opstellen die de latere professor zijn leerlingen van het Koninklijk Atheneum Ottogracht over Buysse liet schrijven in het jubileumjaar 1929. De brief is gedateerd ‘Deurle 25 October 1929’. Buysse zegt er in het bijzonder getroffen te zijn door enkele opstellen, onder meer van Herman Thiery. Dit is - zonder enige twijfel - een schoolopstel van de latere schrijver Johan Daisne, die op 2 september 1929 zeventien jaar oud was geworden. We nemen de brief hier volledig op:

Zeer geachte Heer De Keyser,
Ik dank u recht hartelijk voor de mij toegezonden bijdragen. Het komt mij haast ongeloofelijk voor dat jongens van 16 jaar of weinig meer zoo kunnen schrijven. Er is er een onder, - dat van Robert van Haecke, 't welk men zonder een woord eraan te wijzigen, in een tijdschrift of dagblad zou kunnen opnemen. Ook Herman Thiery en Pintelon vind ik zeer bijzonder. Dit wil trouwens geen afbreuk doen aan de waarde der andere. Ik vind ze werkelijk allen buitengewoon en ik wensch hier mijn hulde te brengen aan den leeraar die zulk een resultaat met zijn leerlingen heeft bereikt.

[p. 181]

Ik weet niet of het in uwe bedoeling ligt mij deze schriften als geschenk te bieden. Is dat zoo, dan bewaar ik ze met groote dankbaarheid. Zoo niet wil ik u die zoo spoedig mogelijk terugzenden.
Inmiddels, met de meeste hoogachting,
uw d^e [getekend:]
Cyriel Buysse

Nog tussendoor vermelden we ook dat de studie van Wouter Verkerken, Het land van Buysse, die aan de leden werd toegestuurd met deel X van de Mededelingen, enthousiast werd ontvangen door vele lezers. Wel kregen we ook enkele kritische reacties in verband met de manier waarop Gent in het werk van Buysse wordt beschreven. Een paar correcties werden al aangebracht door Daniël Vanacker in zijn bijdrage ‘Cyriel Buysse hield niet van Gent’ in De Gentenaar van zaterdag 10, zondag 11 juni 1995. Van de heer A. Verbeke van de Heemkundige en historische kring ‘Gent’ onvingen we een uitvoerige brief met rechtzettingen en preciseringen. Wouter Verkerken zal aan de hand van al deze nieuwe gegevens graag terugkomen op het onderdeel ‘Gent’. Wellicht vindt u daar dan méér over in de volgende aflevering van de Mededelingen.

Afsluitend kunnen we met nog méér vooruitblikken in de toekomst. Peter de Kemel, die eerder al opgemerkte bewerkingen bracht van Rozeke van Dalen (1991) en van Lente (1995), kondigt voor eind 1995 een nieuwe Buysse-produktie aan: De dreiging van de torens, naar de novelle ‘'t Beeldeken’ uit de bundel Van arme mensen (1901). Peter de Kemel (^o Deinze 2 november 1965) heeft verscheidene jaren in het jeugdtheater en later in het theater voor volwassenen gewerkt als acteur en decorbouwer. In 1984 stichtte hij in zijn geboortestad Peterkes Teaterprodukties, een gezelschap waarvan hij het beheer waarneemt maar waarin hij ook fungeert als auteur, acteur en huisregisseur. Peterkes Teaterprodukties startte als amateurvereniging maar ging na twee jaar al de semi-professionele toer op. Inmiddels heeft Peter de Kemel maar liefst al vierentwintig creaties op zijn naam staan, meestal comedies. Zo was ook de frisse novelle ‘Lente’ al bewerkt tot een ‘volkse comedie in 8 taferelen’, die werd aangekondigd als ‘Het nieuwste lachsucces van Peter de

[p. 182]

Kemel’. Het stuk werd gespeeld op 17, 18, 19, 24, 25, en 26 maart (die laatste dag twee keer), telkens voor een uitverkochte zaal. Lente was een volks-humoristisch gebeuren vol groteske effecten, waarbij de verliefdheid van de drie broers en de bazige dwarsheid van hun zus Cordule sterk uitvergroot werden. De types werden door de spelers met hart en ziel vertolkt. Naar aanleiding van de première van Lente heeft dagblad Het Volk, regio Oost-Vlaanderen, op zaterdag 11 maart 1995 een volle pagina aan het volkstheater van De Kemel en aan het werk van Buysse gewijd.

De bewerking van het tragische verhaal ‘'t Beeldeken’ is uiteraard geen comedie maar een evocatie van een rauw stuk levensrealiteit aan het begin van de twintigste eeuw. De dreiging van de torens is uitgegeven bij het Toneelfonds J. Janssens te Antwerpen (nr. 2275) en vertoont, net als De Kemels overige werk, alle kenmerken van het volkstoneel: het is direct en aangrijpend theater dat volkse typen op de planken neerpoot met hun dagelijkse conflicten, problemen en sentimenten en waarbij de visie van de bewerker sterk doorweegt. Voorstellingen te Deinze, zaal Casino, op de hoek van de Kortrijkse Steenweg en de Tolpoortstraat, zijn aangekondigd voor vrijdagen 8 en 15, zaterdag 16 december te 20 uur en zondag 17 december te 19 uur.

Ten slotte nog dit. Onze oproep in de Kroniek van vorig jaar (Mededelingen X, p. 213) heeft gehoor gevonden. Uitgeverij Manteau kondigt een herdruk aan van Het recht van de sterkste (dat niet meer in de boekhandel beschikbaar is). Bovendien wordt gestart met een nieuwe reeks, ‘Klassieken uit Vlaanderen’. De reeks wordt geïntroduceerd met een deel ‘Klassieke verhalen uit Vlaanderen’, samengesteld door Lut Missine en voorafgegaan door een inleiding van uw kroniekschrijfster. In de bundel vinden we onder meer ‘De biezenstekker’ van Cyriel Buysse terug. Het eigenlijke deel 1 van de reeks wordt dan een volledige Buysse-bundel, met de Vier toneelstukken (dat is de bundel van 1930: Het gezin Van Paemel, Driekoningenavond, Sususususut en De plaatsvervangende vrederechter), de roman Tantes en de novelle ‘Grueten Broos’. Samensteller is de zojuist genoemde kroniekschrijfster. De naam van de inleider van deze bundel moet echter nog even een verrassing blijven.

A.M.M.