Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap 7

1.

Nevele, 4 Juli 1894.

WelEdelg. Heer,

Vermeijlen zendt mij daar zoo even uw brief. Hij ontving er een soortgelijke van M. Alb. Verweij en verzoekt me hem te Brussel over de zaak te komen spreken. Vóór Zaterdag kan ik naar Brussel niet gaan. Ik zal U dus antwoorden, waarschijnlijk reeds Zaterdag, uit Brussel, en twijfel er niet aan, of [ik] zal het genoegen hebben uw medewerker te worden.

Mag ik intusschen weten welke de idee is van het tijdschrift en zijne verhouding tegenover de reeds bestaande tijdschriften, als ook

[p. 8]

welke de Hollandsche medewerkers zijn, die men heeft of hoopt te hebben?

Met de meeste acting,
Cyriël Buysse

Weliswaar werd Buysse reeds op het omslag van de eerste aflevering van het Tweemaandelijksch Tijdschrift als medewerker vermeld, het zou toch nog duren tot maart 1895 voordat hij, in de vierde aflevering van de eerste jaargang, aanwezig was en toen meteen tweevoudig: op p. 21-41 met Brood of dood (zie thans Verzameld Werk, IV, Brussel, 1977, p. 287-306), terwijl op p. 157-159 Buysse's roman Sursum corda! besproken werd door Charles M. van Deventer. Uit een niet gedateerde brief van Verwey aan Van Deyssel, maar die moet zijn geschreven tussen 30 november en 5 december 1894 (Briefwisseling, Deel II: september 1894 - april 1898, 's-Gravenhage, 1985, p. 53) is afleesbaar dat Verwey toen recent, in het Amsterdamse Hotel Krasnapolsky, met Cyriel Buysse had kennis gemaakt: ‘Hij zat daar met Van Hall, die wegging, Buysse had den vorigen dag aan Groesbeek gezegd dat hij minstens vijftig gld per vel wenschte. Maar toen ik hem zei van maximum 40, maakte hij geen bezwaar en zei dat hij mij een bijdrage van éen vel sturen zou. Hij was groot en rood met een kaal hoofd en sprak zeer vlaamsch.’ Die bijdrage was dus Brood of dood. In de mede door J.N. van Hall geredigeerde Gids was in de afleveringen van juli, augustus en september 1894 Buysse's roman Sursum corda! verschenen, nog datzelfde jaar in twee delen uitgegeven door P.N. van Kampen te Amsterdam, tevens de uitgever van het aloude tijdschrift De Gids. Karel Groesbeek, tenslotte, was een der beide firmanten van Scheltema & Holkema's Boekhandel te Amsterdam, de uitgever van het Tweemaandelijksch Tijdschrift.

In november 1895, dus in de tweede aflevering van de tweede jaargang van het Tweemaandelijksch Tijdschrift, besprak Van Deyssel, op p. 362-363, Buysse's recent bij Loman en Funke te 's-Gravenhage verschenen novellenbundel Wroeging. Deze, nooit door Van Deyssel herdrukte, bespreking luidde als volgt:

Met een genoegen van aandoenlijke tijdpasseering heb ik het boekje Wroeging van den gemoedelijken auteur Cyriël Buysse gelezen.

Het zijn romantische motieven, - de witte gedaante van de beminde vrouw in den maneschijn op een eenzame woeste plaats in

[p. 9]

het kasteelpark haren man verrassend, die daar samen is met eene voormalige minnares, eene zwarte gedaante, en die drie met luide kreten vliedend uit éen; eene oude moeder, op den drempel van haar landelijk hutje staande, héel verdrietig om haar slechten zoon, die met dronken kameraden onder het schijnsel van laayende flambouwen wild zingend wegkost in den nacht, weigerend zijn ouders een laatst vaarwel te zeggen; een eenvoudig houten kruisje zonder naam of jaartal op een klein groen dorpskerkhof, waar de edelman komt weenen om het uit liefde tot hem gestorven eenvoudige meisje; - of een grappig voorval uit het boerenleven, een familie, die zich wapent en verschanst tegen den dokter die hen wil komen vaccineeren; of notities van plotseling in sterke ontroering boven komend medelijden-gevoel: een fabrieksdirekteur, die uit joviaal plagen een kleinen knaap met sneeuwballetjes gooit, hem kwetst, en dan versteld staat van de lijdzaamheid, waarmede het jongentje zwijgend dit verduurt, dit vergelijkend met zijn toekomstig leven van lijden en zwijgen; een oude boereman, die een voerman een paardje en trekhond ziet martelen en in razende woede daarover eindelijk den voerman doodhamert en, aangehouden, door het volk in vrijheid wordt gesteld en jubelend rond-gedragen.

De Heer Buysse, afstammeling van Conscience, nauwelijks aangeraakt door latere wijzen van landschap-aanschouwing en andere dan romantiesch-realistische vertelling, - zoo als in zijn Dood van Yperen - praat maar altijd gemoedelijk door, met een eenvoud, die niets klassieks heeft, allerminst gekweld door afkeer voor gemeenplaatsen, en zijn duidelijke vlaamschheid heeft iets gul innemends voor een hollandschen lezer. Het doet ons zelfs bijna vergeten uitdrukkingen als: ‘Toen het [dorpskind aan] Olga den prachtigen ruiker toereikte, boog de lieve jonge dame glimlachend... neder’ of over een notaris, vijftigjarige ‘vader van familie’, die aan een vriend een treurige tijding komt melden: ‘Hij was... nog [geschokt], de goede mensch, hij, steeds zoo opgeruimd en dartel...’

Bij dezen schrijver is vooral te waardeeren dat het juist goed bij hem wordt als het verhaal de hoogte van den hartstocht in gaat. Dan is hij er in, in zijn figuren, dan komt er leven in, dan stuwt de kracht van het drama met volle warme slagen achter de vertelling. Zoo het bespieden van den maneschijn door den angstigen burggraaf, hoe zijne koortsige onzekerheid, boven zijn harte-kloppen, oplicht en

[p. 10]

afdonkert met het beurtelings heldere en bewolkte maanlicht. Zoo de triomf van den over het dieren-martelen razenden boereman. Hierin is de zelfde hartstochtelijkheid voor liefde, trouw en rechtvaardigheid die het volk der gaanderijen in den schouwburg woedend maakt op den verrader in het melodrama. En een zonderling diep besef van de relatie tusschen menschen en dieren. Iets achter, onder, het gewone medelijden. Men hoort, als een onzichtbare begeleiding, achter het verhaal, het rollen en slaan eener diepe levenszee.

Het is tegenover den verrader in het schouwspel en bij gebeurtenissen als van dezen boereman, dat - buiten opstands- of oorlogstijd - de ziel der menigte wordt bespeurd, als een kollektieve kracht, éen krachtwezen in de massa der individuën.’

Buysse's reactie op deze bespreking is ons niet overgeleverd, waaruit in dit geval - nu Van Deyssel een allesbewaarder was - wel mag worden besloten dat zo'n reactie is uitgebleven.

Raadselachtig blijft intussen het feit dat toen Buysse in januari 1896 graag De wraak van Permentier in het Tweemaandelijksch Tijdschrift geplaatst zag, hij zich niet rechtstreeks tot Van Deyssel wendde - of tot Verwey - maar tot Karel Groesbeek. Deze handelwijze had tot gevolg dat Verwey zich op 10 januari 1896 tot Van Deyssel richtte met het volgende briefje, in potloodschrift, geboekstaafd op de keerzijde van Buysse's brief aan Groesbeek, die hem had doorgezonden naar Verwey te Noordwijk aan Zee: ‘Amice, Wil jij Buysse schrijven, naar Nevele. Hij kan het, dunkt me, aan jou sturen, en als het zeér bizonder goed is zouden wij kunnen doen wat hij vraagt. Anders is het misschien beter te weigeren, want zijn eerste bijdrage was een schandelijke afzetterij’ (Briefw., II, p. 158). De betreffende brief van Buysse luidde: