Madoc. Jaargang 1992

[p. 253]

bij de agenda

Kriezels, aubergines en takkenbossen

Dit najaar brengt het Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum een grote expositie over randversieringen in Noordnederlandse handschriften uit de vijftiende eeuw. Lange tijd hebben de randversieringen in handschriften slechts marginale aandacht gehad. Traditioneel ging de belangstelling vooral uit naar het schrift en de miniaturen. Recentelijk hebben kunsthistorici en codicologen echter steeds meer oog gekregen voor de betekenis van het penwerk in de marge. Niet alleen is duidelijk geworden dat dit penwerk in laatmiddeleeuwse Noordnederlandse handschriften een grote bloei en verscheidenheid heeft gekend, ook is gebleken dat de verschillende productiecentra van handschriften ieder hun eigen stijl erop nahielden.

Was voor Delft de zogenaamde kriezelrand het typerende element, elders in Zuid-Holland was dat het motief van de aubergine, terwijl voor Noord-Holland de maskerstijl als typerend geldt. Door deze verscheidenheid is het mogelijk op grond van stijlkenmerken tot een vaak zeer precieze lokalisering en datering van een verlucht handschrift te komen.

Op de tentoonstelling in Meermanno-Westreenianum zijn nu maar liefst 160 handschriften te bewonderen, die deze grote regionale verscheidenheid laten zien. Vele van deze handschriften werden nog niet eerder aan het publiek getoond. In de catalogus die bij de tentoonstelling is verschenen is van al deze handschriften een afbeelding opgenomen. Daarnaast bevat de catalogus een aantal artikelen waarin de diverse regionale stijlen uitvoerig worden toegelicht, en een zeer lezenswaardige inleiding door Anne S. Korteweg, conservator van de middeleeuwse handschriften van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, waarin een helder overzicht wordt geboden van het recente onderzoek naar randversieringen. Voor nadere inlichtingen kunt u contact opnemen met N. van der Lof, tel. [phone].

Detail van een randversiering in een handschrift uit de Koninklijke Bibliotheek, Den Haag. Uit: Tentoonstellingsfolder bij de tentoonstelling ‘Kriezels, aubergines en takkenbossen’ in het Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum/Museum van het Boek.

[p. 254]

Abele spelen

In Maastricht gaat op 8 januari de tournee van start van de Abele spelen, een voorstelling onder regie van Dora van der Groen, gespeeld door Het Zuidelijk Toneel (en niet zoals elders vermeld door De Appel). Het gaat om een vrije, moderne bewerking van de veertiende-eeuwse toneelstukken Esmoreit, Gloriant, Lanseloet van Denemerken, Vanden Winter ende vanden Somer. Dora van der Groen oogstte het vorige theaterseizoen veel lof met haar regiedebuut Thyestes. De voorstelling zal behalve in Maastricht (try out 8-1; première 9-1) te zien zijn in: Amstelveen, Amsterdam, Arnhem, Bergen op Zoom, Breda, Brugge, Cuijk, Den Haag, Deventer, Eindhoven, Enschede, Etten-Leur, Gent, Groningen, Haarlem, Hasselt, Heerlen, Helmond, 's-Hertogenbosch, Hoorn, Kortrijk, Leuven, Middelburg, Nijmegen, Oosterhout, Oss, Roosendaal, Rotterdam, Terneuzen, Tiel, Turnhout, Utrecht, Venlo, IJmuiden, Zoetermeer en Zwolle.

Op 24 februari, als de voorstelling in de Utrechtse Stadsschouwburg te zien zal zijn, organiseert de vereniging voor mediëvistiek Firapeel daaraan voorafgaand een lezing over de literair-historische achtergrond van de Abele spelen, gevolgd door een toelichting op de dramaturgie van de opvoering door Het Zuidelijk Toneel. Aansluitend volgt de voorstelling waarvoor Firapeel vijftig kaarten heeft gereserveerd. Nadere informatie (en mogelijkheid tot opgave) via de eerstvolgende Firapeel-ledenbrief.

Illuminierte Handschriften der Biblioteca Apostolica Vaticana

Tot en met 10 januari 1993 zijn er in het gerenoveerde Erzbischöfliche Diozesanmuseum in Keulen 88 middeleeuwse handschriften uit de Vaticaanse bibliotheek te bewonderen: 88 topstukken uit 's werelds grootste collectie Westerse handschriften. De kern van de collectie vormt de pauselijke bibliotheek. Vanaf de zeventiende eeuw is deze echter aangevuld met tal van privé-collecties, zoals de vermaarde Barberini-collectie. Uit deze verzameling is nu voor het eerst buiten Italië een groot aantal handschriften te zien: schitterend verluchte handschriften daterend uit alle Middeleeuwen. Zo is er de Codex purpureus uit de zesde eeuw, de Karolingische Codex Aureus uit het klooster Lorsch, het evangeliarium van keizer Hendrik II uit de vroege elfde eeuw, zijn er verschillende Byzantijnse codices, en ook een groot aantal schitterend gedecoreerde Italiaanse, Franse en Vlaamse handschriften uit de late Middeleeuwen. Bij de tentoonstelling is een catalogus uitgebracht.

Belangstellenden worden erop gewezen dat Firapeel, vereniging voor Mediëvistiek, op 9 januari een excursie organiseert, waarbij onder deskundige leiding de tentoonstelling wordt bezocht. Voor meer informatie: Petra Barendrecht, tel. [phone].

[p. 255]

Gheraert Leeu te Gouda

In december 1492 overleed de drukker Gheraert Leeu aan verwondingen opgelopen tijdens een twist met zijn lettersnijder Hendrik Symmen. Het eerste deel van zijn carrière speelde zich af te Gouda (1477-1484), het tweede in Antwerpen (1484-1492/3). De betekenis van Leeu ligt in het bijzonder in het grote aandeel dat Nederlandse teksten in zijn fonds innemen. Vele daarvan zijn voor het eerst door Leeu op de pers gelegd en door andere drukkers herdrukt. Dit geldt met name voor zijn Goudse periode. Een deel van het succes van zijn drukken ligt in de erin aangebrachte houtsneden.

Over het werk van Leeu in zijn Holandse periode wordt op 5 februari 1993 te Gouda een studiedag gehouden. Centraal staat dan de vraag naar de relatie tussen de drukker Leeu en zijn Hollands, resp. Noordnederlands publiek. Op deze vraag zal vanuit verschillende invalshoeken worden ingegaan. Dr. L. Hellinga-Querido geeft een algemene typering van de betekenis van Leeu. Dr. K. Goudriaan schetst de sociaal-culturele situatie in Holland omstreeks 1480. Drs. F.J.H. de Bree behandelt Leeu als drukker van Nederlands verhalend proza. Dr. J.J. van Moolenbroek neemt één van Leeu's bestsellers Dat liden ende passie ons Heren Ihesu Christi onder de loep. Dr. B.A. Rosier bespreekt de houtsneden die Leeu gebruikte om deze uitgave te illustreren, waarna een slotbeschouwing volgt door prof. dr. H. de Ridder-Symoens. Het programma eindigt met een bezoek aan de tentoonstelling over Leeu's Goudse periode die al vanaf december in het museum Catharinagasthuis in Gouda is te zien. De dag wordt georganiseerd door de Mediëvistenkring van de Vrije Universiteit te Amsterdam en de Oudheidkundige Kring ‘Die Goude’, en wordt gehouden in de Agnietenkapel aan de Nieuwe Markt te Gouda. Belangstellenden kunnen voor f 15, - deelnemen door aanmelding bij dhr. R. Stijnvis, penningmeester van Die Goude, Vlietenburg 32, 2804 WT Gouda.

Flanders in a European Perspective

In 1993 wordt een onderzoeksproject naar verluchte handschriften uit de Zuidelijke Nederlanden van rond 1400 afgesloten. Ter gelegenheid van dat feit organiseert het Center for the study of the Illuminated Manuscript in the Low Countries in het najaar van 1993 een grote tentoonstelling in het Gasthuys te Leuven onder de (voorlopige) titel ‘Vlaamse miniatuurkunst vóór Van Eyck’. Daarnaast staat een internationaal colloquium op het programma, waarin met name de internationale dimensie van de Vlaamse miniatuurkunst uit de periode rond 1400 centraal staat. De volgende thema's zullen daar aan de orde komen: influence on and prestige of pre-Eyckian realism; the international character of the ‘international style’; location and impact of prominent courtly and urban milieux; continuity and discontinuity of the iconographic tradition and the artistic production; cultural and economic centres in Europe; the art trade and the art market.

[p. 256]

Collegereeks door Herman Pleij

Op dinsdag 23 februari 1993 om 16.15 uur zal Herman Pleij in de gebouwen van de Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius (UFSIA), Rodestraat 14 in Antwerpen, zijn inaugurele rede houden in het kader van zijn benoeming tot gasthoogleraar op de Franqcqui-leerstoel aan de Universiteit Antwerpen. Deze rede is de inleiding van een collegecyclus, waarin de volgende onderwerpen aan bod komen: middeleeuwse literatuur als historische bron, de betekenis van de drukpers voor de geschiedschrijving van de Middelnederlandse letterkunde, burgermoraal, stadsliteratuur, beschavingsoffensief, rederijkers, droomwerelden, schelmenliteratuur, luisteren en lezen, de literaire natuurbeleving, humor, de omgekeerde wereld.

De volgende colleges hebben plaats op hetzelfde uur, op dinsdag 2, 9, 16, 23 en 30 maart, 20 en 27 april en 4 mei. Het afscheidscollege zal plaatsvinden op dinsdag 25 mei om 16.15 uur in het Aulagebouw (Promotiezaal) van de Universitaire Instellingen Antwerpen (UIA), Universiteitsplein 1 te Wilrijk (parking 3 of 4; buslijn 17 vanaf het Centraal Station).

(zie ook Berichten)

Oude nummers Madoc

Van veel nummers die in de afgelopen vijf jaren zijn verschenen, zijn nog exemplaren voorradig:

-	jaargang 2: nr. 4.
-	jaargang 3: nrs. 1, 2, 3.
-	jaargang 4: nrs. 1, 2, 3, 4.
-	jaargang 5: nrs. 1, 3, 4 (met overzicht inhoud jaargangen 1 t/m 5).

Geïnteresseerden kunnen deze door overmaking van f 5,00 per nummer (f 15,00 voor vier nummers) op gironr. 5611140 t.n.v. Madoc en o.v.v. de gewenste nummers in hun bezit krijgen.