Maatstaf. Jaargang 26

[p. 14]

Frits Dalenoord De zeeslag

Een van de ongetrouwde zoons van de oude mensen aan de overkant ging vaak naar Duitsland. Er viel daar meer te beleven, zei hij. De vrouwen waren er lolliger en de cafe's niet zo stil, want onder het bierhijsen zong men uit volle borst en verbroederde zich.

Het was een magere kerel, wiens botten losjes aan elkaar leken te hangen. Zijn gezicht was grauw - van het kettingroken, zei mijn vader - en hij had een zware, hol pompende stem. Het geluid kwam grotendeels uit de grote neus die aan de onderkant iets van een stofzuiger had. Ik vond hem griezelig. Hij ging niet meer weg, als hij ergens zat. Tot diep in de nacht hoorde ik de ronkende stem en ik wist, dat hij nog steeds sombere dingen profeteerde. In Duitsland stond de boel op springen. Het geld was niets meer waard. Het krioelde er van de werklozen. De politici schreeuwden het uit. Er werd voortdurend op straat gevochen. Wij moesten ons niet verbeelden, dat het hier niet kwam. Het verspreidde zich als de spaanse griep. De mensen liepen weg om in Holland iets te verdienen. Maar hoe zat het hier met de lonen? Hij werkte in een verpakkingsfabriek en lijmde de hele dag kleine doosjes. Hij werd er levensmoe van en het bracht niet genoeg op om zijn sigaretten te betalen. Binnenkort kwam de dag van het Grote Oordeel. Hitler stond voor niets. En hij was the coming man. Ik lag in bed. Er moest iets van waar zijn wat hij zei. Er liepen Duitsers in Holland rond. Pas had ik nog een fotograaf gezien. Het was een echte heer in keurige plusfours en sportkousen. Hij droeg een mooi leren jekkertje en ook de tas en de riemen van zijn kamera leken wel nieuw. Stellen Sie sich, bitte, vor ihre Frau Mutter und lachen Sie freundlich! Duits verstond je vanzelf. Een vriendelijke man met een baardje en het was een prachtige foto geworden.

Hein had iets meegebracht uit Duitsland. Toen ik weer eens bij de oude mensen op bezoek kwam, lag er een boek op het versleten tafelkleed. Een beduimeld boek en voor de tweede keer ingebonden. Het stond vol foto's en ik was dadelijk geboeid. Hier zag ik dan die loopgraven met de lijken. In de grilligste houdingen. Iemand die rustig op zijn hurken zat en zijn armen om het hoofd had geslagen - zeker tegen het krijgsrumoer - maar er was geen hoofd. Een ander leek alleen maar een romp te hebben. Toch was dit niet zo. Je kon zien, dat zijn benen in de lies naar achteren waren geklapt. Hij lag er op. Zijn ogen stonden nog open.

Ik bladerde verder. Al gauw vond ik de foto die me het meest te zeggen had. Een grote gedetailleerde kop, die bedaard voor zich uit keek. Hij was niet gesneuveld. Ze hadden hem slechts de onderkaak afgeschoten. Het hoofd leek op een plompe haak. Ik werd misselijk, vooral toen ik naar een tweede close-up van dezelfde man keek. Je staarde nu in zijn strot. Ik zag heel wat lussen en zwarte lellen, waarschijnlijk overblijfselen van de tong, maar het eigenlijke eetgat kon ik niet vinden. Ineens zag ik de man op een keukenstoel zitten. Ik hielp hem met eten. Hij wist wel waar het gat zat en had er al een gekookte aardappel ingedrukt. Met de soep had hij moeilijkheden. Van een gewoon bord kwam veel te veel morserij. Ik deed de soep dus in een koffiekan. Maar ik kon de tuit niet in het eetgat krijgen, de kan was nogal hoog en als ik doorwrikte beschadigde ik met de bovenrand zijn gehemelte. Ik zette dus een kleine trechter in zijn strot en goot de soep langzaam over. De vleesballetjes bleven steken. Ik moest alles overdoen, de balletjes halveren. Zijn jasje dreef van het vet. Waarom had ik hem geholpen? Moeder de Vrouw had veel meer ervaring met deze handgrepen. Ik hoopte,

[p. 15]

dat ze veel van hem hield en bereid was tussen de maaltijden door een versnapering in zijn slokdarm te duwen. Maar proefde hij ze? Kon je proeven met je slokdarm? Ik zocht vlug een andere foto op. Hier trof ik tenminste iets als natuurschoon aan. Midden op straat lag een klein plantsoen. Er stonden een paar hoge dennen. Een kanon op een affuit nam de meeste plaats in en een dikke, vormeloze priester zegende het met een wijwaterkwast. Een paar vrouwen en jongens keken toe. Achter de dennen verhieven zich brede gebouwen en fabrieksschoorstenen. En daaruit sloeg een vuilwitte damp neer, die het beeld vervaagde. Het moest er koud zijn. Er lag halfvertrapte sneeuw op de grond. Die damp wou water worden, giftig water.

Ik ging naar huis en liep de tuin in. Ik dacht nog steeds aan Moeder de Vrouw. Ze had eens van die man gehouden. En aan haar liefde mocht niet ineens een einde komen. De man had haar niet gegriefd, maar zijn plicht in de oorlog gedaan. Dat kon je zo aan hem zien. Hij had niet alleen recht op liefde, maar ook op respekt. En toch kon ik me niet voorstellen dat Moeder de Vrouw hem zijn morgenzoen gaf, al begroette hij haar ook met vrolijk gereutel. Als ze hem zoende, raakte haar bovenlip zijn bovenlip, maar haar onderlip vond geen rustpunt. Op de duur wekt zoiets weerzin. Ik kreeg het benauwd. Alleen door na te denken kon je het benauwd krijgen. Maar ik hield er toch niet mee op. Ik voelde me niet thuis in deze bedoening. Niets van wat er was had ik zelf uit kunnen vinden. Ik had geen bezwaren tegen de werken Gods, zoals bloemen en honden. Ook koeien vond ik mooi, maar de mensen hadden heel andere dingen gemaakt. Ik begreep niet, dat die dreunende textielfabrieken konden bestaan. Met wat voor duivelskunsten hielden ze ze in stand? En die scholen, abattoirs, warenhuizen, politiekorpsen en gevangenissen. Tuinder, visser had ik kunnen worden, maar nooit iets als mijn vader die de hele dag op een kantoorkruk zat te rekenen en te telefoneren. Een hengel had ik uit kunnen vinden, maar zeker geen schrijfmachine. Een vreselijk ingewikkelde wereld hadden ze me voor de voeten geworpen en ik moest daar diep inkruipen, tot ik ergens heel stilletjes op een stuk papier zat te priegelen. Blijf zitten waar je zit en verroer je niet. En ineens was er dan oorlog en sloegen ze elkaar dubbel of schoten elkaar de onderkaak of de benen af. Trots waren ze op hun heldendaden. Op straat zag je het al. Wie iedereen tegen de grond kon slaan genoot groot aanzien. Maar de ouderen waren valser. Ze deden of ze heel brave jongens waren. Ze vloekten niet en ze namen de hoed voor elkaar af. Ze gingen precies op tijd naar kantoor en ze kwamen precies op tijd terug. Ze waren keurig en ze dwongen je om ze na te apen. Later salueren en bajonetvechten. Ik haatte de hele bende. Ik stond er buiten. Operazanger had ik kunnen worden of balletdanser. Zulke mensen vonden niets uit, maar zongen en sprongen vanzelf. Je hart klopt toch ook vanzelf en wie vraagt zich af hoe hij moet ademhalen? Ik sloeg rechts af. Ik had zin om ze allemaal te verzuipen en dan een dankmis te celebreren in de kerk die ik in de zandbak had gebouwd.

Met grote vloten achtervolgden ze elkaar over de oceaan. In een zeeëngte, het Skagerak, stieten ze op elkaar, schoten de schepen in brand en als ze brulden van de hitte en de blaren sprongen ze in zee en stikten. In het bluswater. Waren ze wel zo pienter als ze dachten?

Ik liep het pad terug en haalde in huis een bundel oud pakpapier en een schaar. Ik opende het hekje dat ons erf scheidde van dat van de buren, een bakkersfamilie. Er stond daar een aardappelkistje waarop ik ging zitten. Ik knipte en vouwde de schepen. Voor me strekte zich een zwarte, met regenwater gevulde trog uit. Daarin lagen planken, die men gebruikte om de roggebroden in de ovens van elkaar af te grenzen en ze zogen zich vol water. Ik zag ze nu als belachelijke, abnormaal in de lengte gerekte eilanden. Eigenlijk waren het ijsschotsen en ze hoorden wit te zijn, maar omdat ze af en toe botsten tegen de buik van een slapende vulkaan - die dan uitbarstte - waren ze bedekt

[p. 16]

met zwarte as. Ook het kilometersdiepe, brandend zoute water was zwart. Vissen konden er niet in leven. We waren hier niet ver van de Noordpool. De enige levende wezens die zich in dit water konden handhaven waren de zogenaamde ‘zoutdraken’, rupsachtige wezens, bedekt met knobbels, die zich met krachtige slagen van het achterlijf voortbewogen. Soms dreef er een aan de oppervlakte, opende zijn rug en daaruit steeg dan een mug, die zich zo snel mogelijk naar warmere gebieden repte. De vloten waren ver uit elkaar gedreven en ze naderden de Pool. Alle schepen waren zwaar beschadigd, maar het was nog niet duidelijk wie de overwinning had behaald. Dit was de moeizame eindstrijd. Een bepaald aantal kruisers moest nog tot zinken worden gebracht. Wie de meeste schepen overhield had gewonnen. De dolzinnige bemanningen vuurden zonder onderbreking, maar troffen zelden doel. De lopen van de vuurmonden stonden al lang roodgloeiend. De accuratesse van het schot leed onder het geslinger van de kanonnen, die zich uit de stalen basis hadden losgewrongen en na elke explosie wijd uitzwaaiend terugschokten. Dit had nog lang zo kunnen doorgaan. Tenslotte verveelde het me en produceerde ik van alle kanten sterke wind. Ik wist wel, dat ik God niet was, maar hij mocht me graag en daarom gaf hij me wel eens een poosje macht over de elementen. Hij mocht me, omdat ik er onder leed een gewoon mens te zijn. Ik wou zijn zoals hij en hij kon deze trek in mij waarderen. De schepen dreven snel op elkaar af, onder dof gejuich van het scheepsvolk. Elke kanonnier meende een voltreffer te kunnen plaatsen. Het verwonderde me dan ook niet, dat ze allemaal tegelijk het laatste salvo losten. De lopen, die niet meer opgevijzeld konden worden, hingen schuin in de geschutstorens. Men manoeuvreerde ze tot boven het dek van een vijandelijk schip en schoot er dwars doorheen. Kruisers en slagschepen barstten uiteen en dadelijk was de zee bedekt met de inhoud van ruimen en hutten. Ik zag er hele bibliotheken drijven, bergen grauw, ongewassen ondergoed, papegaaien in

[p. 17]

kooien, w.c.-brillen en meegesmokkelde vrouwen. De gewonde opvarenden zonken meestal snel, maar hun honden bereikten vaak een eiland. De vrouwen, drijvend op verscheidene lagen rokken, bleven lang boven water, maar kwamen haast niet vooruit. Plotseling waren hun kleren doordrenkt en zonken ze als een steen. Met een ontzaglijk slurpend geluid verdwenen de vaartuigen onder hun kolkende inventaris.

Rustig inspekteerde ik de eilanden, waar mannen en honden hun wonden zaten te likken. Ze raakten bevangen door de bittere kou; in de wonden vormde zich al ijs. Ik voelde nauwelijks medelijden. Het was een grote onbeschaamdheid, dat ze zich uit louter vernietigingsdrift in dit gebied hadden gewaagd. Dit waren de donkere, geheel onvruchtbare streken waar God mediteerde over zijn vruchtbare schepping en zich vaak afvroeg waarom hij ze had gemaakt. Dit waren de duistere gebieden van de twijfel Gods, die steeds gepaard ging met aardbevingen en vuurregen. Hoewel de zon nog scheen, begonnen roetzwarte wolken een deel van de hemel te bedekken. In de verte rommelden de vulkanen als orgels.

Ik stond op en liep naar mijn zandbak. Hier stond mijn kerk. Ik had ze van nat zand, in koepelvorm, gemetseld. Ze was groot genoeg om het interieur met de hand te kunnen ordenen en er heilige vuren te ontsteken. Vaak celebreerde ik hier de mis, want ik was de aartsbisschop. De mis had ten doel mij en de mijnen - ze woonden in de stad rondom de kathedraal - te behoeden voor versterf en beledigingen. Tot dusver had ik sukses gehad. Niemand was ouder geworden en de beleefdheid nam met de dag toe. Er viel vandaag niets te celebreren. De woestelingen die het Poolgebied hadden ontheiligd verdienden zelfs geen dodenmis. Ik begaf mij dadelijk naar het aartsbisschoppelijk paleis. Een heerlijke koelte, gekruid door bloeiende sierheesters, woei me tegemoet. Het paleis bestond voornamelijk uit zuilengangen, steeds van een andere kleur. Ik zag de zuilen als vereeuwigde bomen. Ik hield van wandelen en keek nauwelijks in mijn brevier, als ik onvermoeibaar voortschreed tussen de beuken van groen met goud geaderd marmer en de bruine eiken met zwarte spatten ingelegd. Mijn wandelgangen waren mijn grote luxe. Als je opzij keek zag je hele bossen waardoor een ontsmettende kalkwind blies. Ik opende een rood gordijn en ging mijn studeerkamer binnen. De wanden waren bekleed met mat goudleer. In de boekekasten van versteend mahonie stonden de lange rijen theologische en alchemistische folianten, waarin de beschreven of bedrukte geitevellen wel konden vergelen, maar niet verrotten.

De zeeslag had me moe gemaakt en ik viel in een diepe zetel neer. Een bescheiden klopje op de wand. Ik glimlachte welwillend. Twee van mijn kleine nonnen kwamen buigend binnen en namen plaats op mijn schoot. Ik vertelde ze wat ze op aarde weer eens hadden uitgehaald en hoe ik ten slotte had ingegrepen. Giechelend schudden ze het hoofd en gaven me een zoen. Mijn dienstpersoneel bestond uitsluitend uit nonnen. Het waren slanke, sierlijke meisjes die een afkeer hadden van het normale vrouwenleven. Het huwelijk in morsige kleine huizen trok hen niet aan en ze voelden er weinig voor bij te dragen tot de reeds bestaande bevolkingsdichtheid. De meesten hadden interesse voor het ballet en vaak dansten ze voor mij. De marmeren omgeving had een grote invloed op ze. Ook ik had me er niet aan kunnen onttrekken. Lichamelijk waren ze veranderd. Ze bestonden niet meer uit week vlees, maar voelden rubberachtig aan en haar hoge sprongen legden getuigenis af van de felle veerkracht die er in deze tengere wezens school. Ze werkten ook in de keukens en waren zich ten volle bewust van de grote sociale betekenis van hun arbeid. Zij toch hielden de bisschop, zichzelf en de missen in stand. Zij kookten ritueel, volgens gewijde recepten en met fraai afgeronde gebaren. Alleen met haar wilde ik uit dezelfde beker drinken. Ik had de meesten van ze de lagere wijding gegeven, maar mijn favorieten de hoogste, zodat die me desnoods bij de mis konden ver-

[p. 18]

vangen, maar niemand wist er van. Evenals ik hadden ze smalle, zegenende handen en alleen al door de spijzen aan te raken heiligden ze die. Ze droegen het traditionele habijt van de Zusters van het Heilig Hart, maar het grove, zware materiaal had ik vervangen door luchtig gaas. De twee zusters volgden me naar mijn slaapsalet, waar wij ons omkleedden in gymnastisch tenue. In het praalbed hadden we de ruimte. We tolden en tolden door de donzige lakens. Soms vormden we ingewikkelde hoogstanden. Uren hielden we dit vol en geen ogenblik voelden we ons geremd door zondebesef. De priesterlijke liefde is onbezorgd en zondeloos, omdat ze niet door geheime bijbedoelingen wordt besmet. Dit type geslachtsleven is een uiting van zuivere, onwereldlijke speelsheid.

Wij zouden onmiddellijk in zonde vervallen, als wij het stiekume plan koesterden een kind te verwekken. Elke kriebeling werd dan onrein. Een non die een nakomeling ter wereld bracht, zou samen met het kind een prooi worden van de verdorven wereld met haar velden zeeslagen. Hoe luchtig en onbezwaard voelden wij ons! Vaak sprongen mijn nonnen even uit bed en lieten tegen het rode fluweel van de wanden enkele hoogtepunten van haar danskunst zien. Zo lang zweefden zij voorbij het plafond, dat ik me afvroeg of ze reeds de staat van engel hadden bereikt, maar ik zag geen hinderlijke vleugels. Verbazend blank waren zij, maar wat anderen misschien als lijkenkleur had aangedaan glansde voor mij als albast. Wij werden moe en vielen in slaap, maar al gauw ontwaakte ik. Theresa en Concepcion boeiden me in elke houding. Ontroerd keek ik naar de slapende gezichten op het kussen. Enorme oogleden bedekten enorme ogen, waarvan ik het fonkelende, rebelse zwart niet meer zag. Volkomen vertrouwden wij elkaar. Opstandigheid maakte ons tot bondgenoten. Tussen twee wijwatervaten hing de volle maan en straalde. In een gewijde boom streek een kraai neer, uit de troep die de paleistuin tot domicile had uitgekozen. Wij hadden ze het Pater Noster geleerd en hun poten geringd met verbogen zilveren kruisjes. Diep in de krypten begon zuster Serafina zachtjes te preluderen op het dodenorgel. Ze leefde voornamelijk 's nachts. Ze was de teerste en elegantste van het hele huispersoneel en zocht vaak troost in mijn armen, als ze al haar gestorven familieleden had herdacht. Hadden we werkelijk sukses geboekt? vroeg ik mij af. Binnenshuis heerste volstrekte harmonie en elke dag deden wij nuttige arbeid. Bedreigden ons nog gevaren van buiten? Ik draaide een schakelaar om, die zich aan het hoofdeinde van het bed bevond. Buiten de wallen van de stad, waar zich een woest gebied mijlenver uitstrekte, begon gifgas te stromen uit in het zand verborgen pijpjes. De eerstkomende weken zouden we rust hebben. Geen tank kwam er door.