Maatstaf. Jaargang 18

[p. 206]

drs. krijn / helden van de geest (I). alfred korzybski (1879-1950)

Wij schrijven het jaar 1921. Ludwig Wittgenstein publiceert zijn Logisch-Philosophisch Traktaat in de Annalen van de Naturphilosophie. Hierin onderzoekt hij de mogelijkheden van het denken aan de hand van de mogelijkheden die de taal biedt. Hij is niet de enige. De Poolse graaf Alfred J. Korzybski legt in datzelfde laar de resultaten van een soortgelijke onderneming neer in zijn Waschdom der Menschheid, de wetenschap en kunst van de menselijke cybernetica. Korzybski onderscheidt plant van dier, dier van mens, dus mens van plant en dier. Planten leven als energie-binders, dieren als ruimte-binders, mensen, behalve als energie- en ruimte-binders, als tijd-binders. Dat wil zeggen: dieren bevredigen hun behoeften (gezelschap, voedsel) in de ruimte, terwijl de mens, die door middel van symbolen ervaringen kan overdragen, de tijd kan overbruggen in zijn contact met de voorouders (profeten, kerkvaders, philosophen). De mens heeft culturen, geërfd en wel. Al die culturen zijn deels op feitelijk juiste, anderdeels op feitelijk onjuiste oriëntaties gebaseerd. Neem de Papòea. Hij kan goed vissen en heel aardige kano's maken, maar van zijn eigen lichaam heeft hij geen verstand: dat is voor hem een quaestie van toverij. Daarom staat de Papòea machteloos bij de epidemie. Wat voor de Papòea lichamelijk geldt, geldt voor ons qua geest. Wij hebben onze radio, onze t.v., onze auto, en de raket, waarmee wij zelfs naar de maan zijn geweest. Maar onze geestelijke gezondheid, ons welzijn, laat veel te wensen over. Korzybski bestudeert deze paradox in het licht van het taalgedrag. Hij stelde zichzelf de taak de structuur van de taal te analyseren in verband met menselijk gedrag, cultuur-theorie, en geschiedenis. De Braziliaanse filmcriticus Jorge Luis Borges, die in Nederland bekendheid verwierf met persoonlijke herinneringen in novellevorm, had n.a.v. een Braziliaans resumé van dit eerste werk van Korzybski in 1928 de volgende

[p. 207]

dromen: ‘El de lo sospechoso de una sabiduría que se funda, no sobre un pensamiento, sino sobre una mera comodidad clasificatoria, como lo son las tres dimensiones convencionales.’ ‘Esta ensayada clasificación ternaria del mundo parece una divergencia o un préstamo de la clasificación cuaternaria de Rudolf Steiner.’^1.

Besloot Wittgenstein zijn studie met de Oudhollandse zegswijze ‘Spreken is Zilver, Zwijgen is Goud’, waarbij hij duidelijk opteerde voor het laatste (Wittgenstein was onder meer tuinman, majoor bij het Leger des Heils, en onderwijzer), Korzybski daarentegen had met Waschdom der Menschheid de basis gelegd voor een empirische wetenschap, ‘De Algemene Semantiek’, die in zijn hoofdwerk Wetenschap en Welzijn^2. reeds ten volle gestalte krijgt. Dit werk is een werk dat zijn weerga niet kent, en een dankbaar werk. Onmiddellijk na het verschijnen van het werk in 1933 verzond Bertrand Carussell, een kennis van voornoemde Wittgenstein, in 1935 vanuit ‘The Place For Me’ een blijde boodschap aan onze graaf. Er stond: ‘Your work is impressive, and your erudition extraordinary. Have not had time for thorough reading it, but think well of parts read.

Undoubtedly your theories demand serious consideration.’ Wetenschap en Welzijn is een programma^3. om het zenuwgestel van de mens te oefenen in meer hygiënische neuro-linguistische gewoonten, d.w.z. in groter welzijn.

1. Met andere woorden: ‘Indelen i.p.v. denken is verdachte wijsheid’ & ‘Indeling afgeleid van Steiner’. Uit: De voorlaatste versie van de werkelijkheid, opgenomen in Discussie, Uitgeversmij. N.V. Emecé, Buenos Aires, 1964.

2. Engelse titel: Science and Sanity, An Introduction to Non-Aristotelian Systems and General Semantics, fourth edition, third printing distributed by ‘The Institute of General Semantics’, Lakeville, Connecticut, 1958.

3. Enkele programma-onderdelen:
In de klas. Onder de les wordt een meisje voor het bord geroepen. Korzybski geeft haar een doosje lucifers óf een lucifersdoosje, dat zij op de vloer laat vallen. (Dit was afgesproken werk!) Korzybski begint wat te schelden en geeft haar (zogenaamd) een harde klap in haar gezicht. 9/10 van de klas begint zich te roeren, 1/10 niet. Deze 1/10 heeft het wel gezien, maar geeft geen oordeel. Korzybski legt uit dat de opwinding van de 9/10 berust op identificatie met het meisje. Daar zit hem nu juist de kneep: deze identificatie is ongezond, en uit den boze.
Ander voorbeeld:
In de blos. Een boer hooit. Jij hoest, omdat jij niet tegen hooi kunt. Maar het is geen echt hooi, het is filmhooi. Dus: identificatie. Dus: weer een zieke (cf. Borges).
Tegen het identificatie-syndroom heeft Korzybski de volgende remedies:

1)

Zorg ervoor dat je geen identiteit hebt

2)

Doe niet alles tegelijk

3)

Bezint eer je begint

Elke theorie heeft zijn praktijk. Maar ook: geen praktijk zonder theorie.
Wie was Boris Vian?
Wat was Boris Vian?
Wanneer was Boris Vian?