Maatstaf. Jaargang 17

[p. 773]

[Nummer 12]

mathieu smedts
bert bakker

Ik heb Bert Bakker nauwelijks gekend. Misschien heb ik hem tien keer ontmoet. Een enkele keer was hij dan lichtelijk aangeschoten, een volgende keer had ik me te degelijk, zoals dat heet, op het gesprek voorbereid. Voordat ik hem ooit had gezien, moest ik hem verdedigen tegen een vriend, met wie hij ruzie op De Kring had gehad. Die jongeman verweet Bert dat hij hem een vriendinnetje had afgepikt, dat althans had geprobeerd.

Het zou waar kunnen zijn, want Bert hield van de goede dingen in deze wereld, van gedichten, van wijn, van vrouwen. Hij was de typische Bourgondiër, waarvoor zijn afkomst hem niet had voorbestemd. Niets menselijks was hem vreemd, het minst de menselijke edelmoedigheid.

Het laatste lange gesprek dat ik met hem heb gehad was over de telefoon. Misschien had ik een belofte niet gehouden. Het zou kunnen zijn dat hij me had gevraagd om voor Maatstaf een stukje te schrijven over zijn idool, Henk van Randwijk. Wat hij me toen zei, heb ik me diep aangetrokken.

‘Mathieu, wat ben jij lui. Je zou echt wat kunnen bereiken als je eens werkte.’ Een verwijt met een compliment! Ik wist wel wat hij bedoelde. De ware schrijver begint eerst, waar ik mijn taak voltooid, in ieder geval ondraaglijk, vind. Ik kijk altijd met genoegen naar andermans manuscripten, waarvan elke regel herschreven of gecorrigeerd is. Mijn neiging is alles weg te gooien op het ogenblik dat ik het moet overlezen. Ik had daar een excuus voor. Wat je gedaan hebt, beantwoordt zo weinig aan de ideeën, die je je ervan hebt voorgesteld, dat je het liever maar niet meer wilt zien.

[p. 774]

Bert Bakker had er het juiste woord voor: Luiheid.

Ik dacht die avond aan Thomas Mann. Een van zijn secretaressen heeft een klein vermogen verdiend aan de tientallen vellen papier, die hij in de papiermand gooide, na ze vijf of zes keer verbeterd te hebben en tenslotte te hebben overgeschreven in de versie, die ook de drukker niet bereikte, omdat ze nog eens degelijk werd herzien.

Bert Bakker naderde al zijn einde, toen we aan een project samenwerkten. Dat was het journalistieke werk van Van Randwijk, de artikelen, die hij in verschillende bladen zoals Vrij Nederland, Het Algemeen Handelsblad en Maatstaf had geschreven. Minstens twee van zijn vrienden kwamen bij me met het idee op de dag van zijn begrafenis. Er gebeurde echter weinig. Men heeft het druk, men is gewoonlijk toch al bezig met allerlei werkzaamheden, die geen brood op de plank brengen. Het was Bert, die dacht dat de zaak toch maar eens moest worden doorgezet. Samen met Uitman, de directeur van het Wereldvenster, zette hij een plan op om twee boeken met verspreide artikelen van Henk te publiceren. Er zouden vier uitgevers aan te pas komen, Het Parool, Uitgeverij Daamen, waarvan Bert Bakker directeur was, Het Wereldvenster en Vrij Nederland. Voor VN was het wat moeilijk, het blad had geen uitgeversvergunning. Dat mocht niet hinderen, zei Bakker, als we maar bereid waren te betalen als er verliezen op de boeken werden geleden. Dat zat ook weer niet gemakkelijk, want Vrij Nederland was in die jaren nog niet het welvarende blad dat het vandaag is. ‘Meer dan 5000 gulden zal het je niet kosten,’ zei Bakker. Voor hem betekende 5000 gulden om het werk van een vriend uit te geven niet veel, het was wat moeilijker voor mij, maar Wim van Norden, directeur van Het Parool, knikte me bemoedigend toe. Toe maar, dan!

De twee boeken, In de schaduw van gisteren en Heet van de naald zijn een succes geworden. De winst ging naar de nalatenschap van Van Randwijk, die soms geld stak in boeken, welke alleszins

[p. 775]

het publiceren waard waren, maar allesbehalve bestsellers werden. Ondertussen ging het voortdurend slechter met Bakker.

Hij heeft het laatste anderhalf jaar verschrikkelijke pijn geleden. Zijn leven was een lijdensgang geworden. Als hij in het ziekenhuis lag, kreeg men vaak als men opbelde ten antwoord dat hij niet gestoord mocht worden.

Degenen die hem kenden, wisten wat dat betekende voor een man, die een gesprek zozeer op prijs stelde. Die bezoeken aan het ziekenhuis voor de bestralingen waren afschuwelijke dagen.

Onlangs hoorde ik een dokter zeggen dat de geneesheer vaak de dood niet kan voorkomen, maar dat hij het lijden kan verzachten. Dat zou dan zeker moeten gebeuren met een ongeneeslijk zieke; misschien is al het mogelijke op dit punt voor hem gedaan, wat dan bewijst dat er nog iets verbeterd kan worden. Niemand weet hier meer van dan degenen, die hem in zijn laatste maanden hebben verzorgd, Ada van Randwijk en mevrouw Achterberg.

Ik zou er niets over zeggen als Bakker niet telkens weer door deze ellendige periodes was heengekomen om onmiddellijk aan het werk te slaan. Ik heb enkele brieven uit die tijd, zo scherp en geestig, dat geen oningewijde lezer begrijpen kan dat ze geschreven zijn door een man, die ten dode was opgeschreven en dit wist.

Eens, toen hij wat beter was, liet ik hem vragen of hij bereid was Bibeb te ontvangen. Het was van belang, dacht ik, om hem nog eens, waarschijnlijk voor de laatste keer, over zijn leven te laten praten. Net tevoren had hij me over de telefoon verteld dat hij van plan was een paar delen met verzamelde geschriften van Anton van Duinkerken uit te geven, zoals dat gebeurd was met de artikelen van Henk van Randwijk in In de schaduw van gisteren en Heet van de naald. ‘Is dat echt nodig?’, vroeg ik, ‘Van Duinkerken heeft een paar jaar geleden nog drie dikke bundels herzien werk laten verschijnen.’

Waarom zou Bakker nog zijn laatste energie moeten besteden

[p. 776]

aan een schrijver, die mij overigens zeer sympathiek was, maar wiens boeken een aardige kleine bibliotheek kunnen vullen?

Daarna heb ik Bert Bakker niet meer gezien. Een paar weken voor zijn dood bezochten we Ada van Randwijk. Hij lag boven in zijn bed en praatte met Bert Bakker jr. We zaten buiten en zijn stem drong voortdurend tot ons door. Hij was bezig aan zijn laatste beschikkingen. Het leek ons juist hem daarbij niet te hinderen, ook niet toen hij klaar was, want hij was volkomen uitgeput.

Hij heeft een goed leven gehad. Zoals menig ander was hij graag een schrijver geworden, zijn taak is geweest schrijvers te inspireren. Dat heeft hij gedaan. Zij zijn zijn vrienden geweest, tot het einde. Hij gaf niet alleen hun gedichten en hun ander werk uit, hij moedigde ze aan. Zonder hem zou het tableau der naoorlogse literatuur er anders hebben uitgezien. Een goed vriend, die je zijn kritiek niet spaarde, maar die je niets kon kwalijk nemen omdat er geen valsheid in hem was en hij steeds op het juiste ogenblik het juiste verzoenende gebaar wist te vinden; in de oorlog een verzetsman, die in hoge mate begreep wat op het spel stond; daarna de ontdekker van het jonge talent, wat hij aan het woord liet. Een man, zoals er slechts weinigen zijn en die daarom wordt gemist.