Maatstaf. Jaargang 17

h.m. reijzer / democratie

Het is de avond na een drukke dag. En het is mei 1969. Het zal dan ook geen verwondering wekken, dat onze held zijn Instituut belt. Zijn vrouw had reeds vermoed, dat hij als gijzelaar werd vastgehouden. Maar dat is buren- en zusterpraat. Integendeel. Hij heeft voortijdig zijn werkkamer verlaten, omdat voortbouwen aan de wetenschap hem niet opportuun leek.

Hij was de bevrijdingszaal binnengelopen en had een te grote volksmenigte gezien om toe te spreken. Toen heeft hij zich maar een vrije middag gepermitteerd in een berucht speelhol hier ter stede, waar hij moest blijven hangen omdat het verdubbelen van de inzet slechts leidde tot een logaritmisch oplopen van zijn verliezen. Eerst 's avonds half negen had hij weer de contanten van de ochtend in de hand. Zijn vrouw bleek inmiddels al voor zijn leven te vrezen.

Na vier keer overgaan van de telefoon hoort hij een onbekende mannenstem die meedeelt: ‘Met het bevrijde Instituut.’ Hij hangt op en weet dat de studenten overuren aan het maken zijn.

Slachtoffers zijn er niet gevallen, of het moet de taal zijn. In het Instituut wordt eerst ‘gewacht op antwoord’ van de Professor.

Deze dient zich ten spoedigste uit te spreken over ‘medebeslissingsrecht op alle niveaus en in alle geledingen’. Het antwoord komt na twee dagen en wordt niet bevredigend geacht. Dan wordt het Instituut ‘bezet’. Het woord valt slecht en dan wordt het maar ‘bevrijd’. De generatie met oorlogsherinneringen heeft zelfs in dit woord niet het vereiste plezier. Dan mag ik mijn

[p. 205]

werkkring ‘vrij-gemaakt’ noemen, alsof het een gereformeerde kerksoort was. En wat betreft het taalgebruik komen vergissingen niet meer voor. Of het moeten die zijn van de disc-jockey in het belendende Maagdenhuis. Dat was ook bevrijd, maar aan zijn radiomicrofoons gezeten kon hij het niet nalaten het af en toe bezet te noemen. Gelukkig verbeterde hij zichzelf telkens weer binnen dezelfde ademstoot.

Erg ludiek, natuurlijk. Weet je wel. En zo moet ik het ook zien, krijg ik uitgelegd, als ik schuchter opmerk dat eens bezet voldoende is voor een geheel mensenleven. Een groot bord met ‘eindelijk vrij’ op de herenplee. En ‘Bezet’ op die van de dames. Het portret van de Professor, voorzien van een baard van pruimtabak, op de stencilkamer. Aan de buitenkant van zíjn kamer een plakaat met ‘Bevrijdingsraad’ en ‘niet storen’ daar vlak onder. Want ook de nieuwe, wezenlijk democratische opzet heeft orde nodig. Tussen de twee pleeën in hangt de mededeling die nu in mijn verzameling curiosa zit: ‘Samkalden gascurator’. Hij hoort het nu eens van wetenschappelijke onderzoekers, in spe.

‘Democratie door de kracht van argumenten’, dat is de filosofie achter de vergadertechniek, verneem ik. Een aardig uitgangspunt. Het blijkt alleen te betekenen géén geheime stemming, over niets. Personen zie ik verkiezen door middel van handopsteken, wat een verfrissende afwisseling is na het smerige gekonkel achter gesloten deuren. Je weet nu tenminste wie voor en wie tegen je is. Een voorstel zie ik aannemen op met namen gemarkeerde briefjes met 149 stemmen voor en een onthouding. Zo zie je maar weer wat argumenten vermogen.

In de krant lees ik dat het er naar uitziet, dat van het Instituut de victorie zal beginnen. Als dat waar is, zal er in het messiaanse tijdperk veel rond in een cirkel opgesteld Ahrend-tafeltjes gepraat worden en vergaderd. Er zal stationskoffie worden gedronken in plastic bekertjes. Mannetjes zullen er gesculpteerd

[p. 206]

worden van theelepeltjes en het wordt een gouden tijd voor brood- en pindakaasfabrikanten. Praten, eten, drinken, perscommuniqués maken, onderhandelingen voorstellen, alternatieve plannen bedenken, overwegen of er gewerkt zal worden met een samenwerkings- of met een conflictmodel. Zo had ik mij altijd de hel voorgesteld. Maar het is het Utopia van medebeslissingsrecht o.a.n.i.a.g.

Ritmisch handgeklap. ‘Dit is hét begin, ta ta, tatata.’ Ik ben er nooit achter gekomen wat dat tatata inhield. De loze kreet van Belinfante zal het wel niet wezen, want het swingt wel en wordt geregeld aangeheven. Nu zou ik zo langzamerhand wel eens willen weten wat het beduidt. Meebeslissen vind ik mooi, als ik maar niet in een heilstaat hoef te leven.

Veel van de controverse over medebeslissingsrecht is al briljant beschreven door McGregor in 1960. Hij schreef in ‘The human side of enterprise’: ‘Mensen willen werken, kunnen creatief zijn, zijn bereid verantwoordelijkheid te dragen, zijn in het bezit van ongebruikte mogelijkheden en willen een zinvoller leven leiden door zichzelf in de hand te houden teneinde dat te bereiken waar ze zelf achter staan.’ Een ingewikkelde zin waaruit volgt dat mensen die werk mogen doen waar ze zelf wat over te zeggen hebben, daar meer lol in hebben dan werk dat ze zo maar wordt opgedragen. McGregor noemt dat ‘Theory Y’. Het probleem blijft dan de luiwammessen, rotzakken en mensen die Ajax, Atlas of rozen kweken leuker vinden dan hun werk.

De verouderde theorie noemt hij ‘Theory X’. Die zegt dat mensen lui zijn en hun hele leven uit zijn op een koopje en ten koste van de baas de centen willen binnenhalen. Hartaanvallen wegens werksituatie, onbetaald overwerk en vergeten vakantiedagen verklaar le hier niet mee. Voor het in elkaar zetten van radiotoestellen blijkt Theorie Y veel beter op te gaan. Maar studeren is een eenzaam karwei van een stille man op een houten stoel met

[p. 207]

een dik boek voor zich. Lol in de studie hangt dan van meer af dan van het medebeslissingsrecht in de boekkeuze. Er zijn stomvervelende boeken die zeer nuttig kunnen zijn. McGregor op de boekenlijst voor sollicitanten naar leidinggevende banen.

Minister van Onderwijs bijvoorbeeld.

Ik bel K. op. Stel hem voor een onderzoek te doen naar de bekendheid onder de Amsterdamse studenten met de doelstellingen van de bezettende bevrijders. Ook zou ik wel eens wiilen weten hoeveel van de Amsterdamse studenten achter hun methode en doelstellingen staan. Zelfs zou ik willen vragen of de doelstellingen bekend zijn. K. heeft hiervoor mensen en middelen. Hij weigert. Niet dat hij het geen goed idee vindt, maar hij heeft het te druk en wenst een goede samenwerkingsrelatie met alle geledingen en alle niveaus van de universiteit. Resultaten van onderzoek schijnen daaraan af te kunnen doen.

Het bleek geen origineel idee van me over dat onderzoek. Het Andere Instituut gaat het al uitvoeren, merk ik. Vrijdagmiddag 4 uur, na zeventig uur vergaderen, als nog slechts de actiefsten van de actiefsten aanwezig zijn, komen de onderzoekers het bevrijde Instituut binnen. Ze vragen enquêteurs. De voorzitter van de vergadering verheft zijn stem en zegt, dat dit ‘zeer belangrijk’ is. Twintig man melden zich.

Ik hoop alleen maar dat het Andere Instituut bij een onderzoek naar rassenvooroordeel geen negers als enquêteurs neemt. En bij een naar geweld geen agenten in uniform, met half-lange stok, rieten schild en helm als teken van waardigheid.