Maatstaf. Jaargang 9

[p. 668]

S. Vestdijk
Is het Hollands Weekblad nog te redden?

Het was mogelijk geweest. Het was mogelijk geweest, indien de heer Poll, die mij al eerder om medewerking had gevraagd, mij om een anti-kritiek verzocht had op een stuk van de heer Hillenius, waar zoals gewoonlijk aardige passages in voorkwamen, zonder dat deze vluchtig-journalistieke geest kans had gezien in zijn becijferingen van mijn relaties tot Willem Pijper overal het niveau te overschrijden van een keukenmeid. Daarna nog het een en ander, dat ik eveneens met zachte hand had kunnen rechtzetten, belangeloos medewerkend aan het handhaven van het peil van een mij niet geheel onsympathiek tijdschrift.

Na de kritiek op Gestalten tegenover mij van de hand van de heer L. Ross heeft dit, vrees ik, geen zin meer. Het opmerkelijkste in het stuk van de heer Ross is, dat er zo in gescholden wordt. Daar moet Poll toch werkelijk iets meer op gaan letten. Hier in Holland houdt men niet van schelden op grond van het leeftijdsverschil. Volgens mij kan het wel eens aardig zijn, maar het bête systematische, van alle jeugdige spontaneïteit verstoken ‘Senex Vestdijk, oude Sikbok Vestdijk, Scholasticus Vestdijk’ acht ik zozeer de uiting van een... (het schelden is mij op deze plaats ontzegd), dat ik zomin Ross als Het Weekblad nog enige hoop kan geven. Behalve in het schelden ziet Ross veel in de logica.

Helaas gebruikt hij die bijna altijd verkeerd. Gedeeltelijk kan dit het gevolg zijn van de medisch niet ongevaarlijke haatinjectie, die hij zich in regel 21 van pag. 3 per uitroepteken toedient, even nadat hij ongevraagd iets dergelijks heeft uitgehaald met mij (‘uitroepteken symboliseert hoon’, hoon namelijk, wie zou het geloven, ten opzichte van Menno ter Braak). Ross is van nu af aan de Hater geworden, een édele Hater, Marat en zo - hetgeen de lezer over het hoofd doet zien, dat hij alleen maar een stukje heeft geschreven,

[p. 669]

dat stijfstaat van de rancune. Die rancune wordt dan regelmatig geprojecteerd op mij: ik ben de rancuneuze. Zodra de grote haat, de Marathaat, hem naar de das grijpt, heeft hij mij naast zich, ongeveer als zijn verpleger.

Vlak voor míjn uitroepteken (de ‘hoon’ dus) wordt onthuld, dat Ter Braak mijn ‘parasitisme’, zoals dat was neergelegd in het gedicht De Parasiet, eerder doorhad dan ikzelf. Dat is niet juist. Ik schreef het gedicht eerder dan Ter Braak het las. In het gedicht had ik mijzelf zoveel mogelijk eigenschappen van het parasitisme toegekend, nu eens in concrete, dan weer in symbolische vorm. Soms ook twijfelde ik. Wás ik wel zo'n parasiet, vergeleken met anderen? Maar eenmaal met dit onderwerp begonnen, had ik niet de minste reden om mij persoonlijk erbuiten te houden. Had ik geparasiteerd, dan zou men het in het gedicht moeten kunnen lezen. Had ik mij aan de moedermelk bezondigd, men zou het weten. Heeft Ross de moed tot zoiets? Kennelijk niet. Anders had hij bij ‘zijn aap’ wel gezegd, dat hij het van Ter Braak had, iets dat ik bepaald zou hebben gedaan, tenzij ik aan Nietzsche de voorkeur had gegeven. Hij zet het nog cursief ook. Of is hij van mening, dat alles wat hij schrijft van Ter Braak is, zodat het er in speciale gevallen niet op aankomt?

De passage in De Duivelskunstenaar had ik inderdaad niet nageslagen, omdat ik geen enkel boek van tevoren had willen raadplegen. Zij is in dit verband van niet het minste belang. Wat - heel wat puntiger, dat spreekt vanzelf - in De Duivelskunstenaar staat, had enkele maanden of jaren tevoren het onderwerp van gesprek tussen ons beiden kunnen zijn, zonder op stel en sprong mijn rancune gaande te maken. Ik ging immers in beginsel accoord met alle consequenties van het parasitisme, voor zover ze redelijkerwijs bij mij waarneembaar waren. Ter Braak had dit ook bij zichzelf kunnen doen, iets waar hij in de tekst natuurlijk niet toe verplicht was; het zou zelfs vrij dwaas hebben geleken. Overigens, wanneer Ross zo eerlijk was geweest het stuk over De Parasiet volledig te citeren, of ontendentieus te parafraseren, zou er zeker iets Yan een zelfportret zijn opgedoemd (vgl. o.a. ‘hij zoekt langs geen enkelen weg

[p. 670]

te ontvluchten naar het oord van de hemelsche verpoozingen...’ - dit lijkt mij haast nog karakteristieker voor Ter Braak dan voor mijzelf).

Ter Braak's kritiek op Van Looy leidt tot de volgende commentaar. Ross citeert: ‘Ik vroeg hem naar de betekenis van de woorden (floeptuiterige drillen), en hij beweerde het niet te weten!’ - uitroepteken beteekent hoon’. Ik begrijp dat ook wel: Ross verkeert vermoedelijk nog in de leeftijdsfase, waar het als schande wordt gevoeld, iets niet te ‘weten’. De betekenis van het uitroepteken is duidelijk genoeg. Ik begreep, dat Ter Braak de vreemde woordformatie gebruikt had ter bespotting van de ietwat kunstmatige Van Looy-stijl (waarom dan hier geen ‘rancune’ van Ter Braak tegenover Van Looy?). De inhoud was ook niet helemáál raadselachtig. ‘Floep’ was evident, ‘tuiterig’ zou aan ijdeltuiterig kunnen doen denken, en Van Dale heeft mij nog andere mogelijkheden geleerd. Het interesseerde mij hoe Ter Braak dit onder zijn pen nogal ‘experimenteel’ klinkend proza zelf zou duiden. Maar dat kon hij natuurlijk niet doen, anders was de aardigheid eraf. Ik vond dit sluw van hem, en eigenlijk precies goed: dáárop duidt mijn uitroepteken. De woorden zelf had ik leuk gevonden (juist van Ter Braak!), en tenslotte staan er in de Zebedeus nog wel raarder woordschikkingen. Van het uitroepteken een symbool van hoon te maken: welke stuntel, ongeoefend in de humor, ik bedoel de specifiek Ter Braakse humor, was daarvoor nodig?

Nog veel mooier is, dat ik ‘voor het gemak vergeten zou hebben, dat Ter Braak twee voortreffelijke essays over Van Looy op zijn naam had staan’. Het verband is mij volledig duister. Nog vóór het haatprikje blijkt Ross al zo'n onbehagelijke zot te zijn, dat voor hem een hoogstens wat malicieus vraagje - plagen de Rossen van tegenwoordig elkaar dan niet meer? - gelijkstaat met een argument voor het opzettelijk verzwijgen van geschriften. Bovendien vermeldt hij er niet bij, dat Ter Braak voor Van Looy nu toch werkelijk niet zo héél veel voelde, al erkende hij zijn formaat en ‘historisch’ belang. Een dergelijke reserve laat zich opperbest verenigen met het schrijven van voortreffelijke

[p. 671]

geschriften. Ik achtte dit vanzelfsprekend. Ross niet. Die had het mij, voor de stomme burgerlui, van wie hij er zelf een is, duidelijk en ‘eerlijk’ aan de floeptuiterige drillen willen zien toevoegen. Voor zover ik Ross dan begrijp.

De haatprik wordt onmiddellijk gevolgd door de behandeling van Ter Braak's houding tegenover de poëzie, waarbij men inderdaad van een ‘theorie’ kan spreken, want vooral in de bekende strijd met Marsman aanschouwt men een der vele botsingen tussen ‘inhoudspoëzie’ en ‘vormpoëzie’ als algemeen gelijkwaardige potenties (het ‘Ventisme’ kenden wij niet, of het werd van stonde af aan behandeld als een ongaar bedenksel). Het kwam hierop neer, dat ik het aanvankelijk theoretisch met Ter Braak bijna altijd eens was (vgl. pag. 79, door Ross waarschijnlijk niet meer gelezen), om vervolgens vaak meer naar de zoveel moeilijker beredeneerbare houding van Marsman te worden getrokken. Ter Braak's voorkeur voor ‘inhoudspoëzie’, die hij altijd heeft behouden, hoewel hij bij tijden de tegenpool natuurlijk óók heel goed zag, kan tot het maken van voorbehoud leiden (zoals iedere, van eenzijdigheid niet vrij te pleiten theorie dat kan); maar is dat hetzelfde als met ‘slinkse beweringen’ etc., de kritische integriteit van Ter Braak's poëziekritiek aanranden (de kritiek dus, niet de theorie)? Ross moet al een flink eind heen zijn geweest na zijn prik; Ter Braak, een ogenblik als zijn werkelijke, levende leraar gedacht, zou hem voor deze zotternij een stevige draai om de oren hebben gegeven. Als materiaal wijs ik op de talloze malen, dat ik mijn waardering voor zijn poëziekritisch werk (in Forum) heb uitgesproken, en de kritische samenvatting in Muiterij tegen het etmaal II, pag. 181-182.

Hiermee ben ik genaderd tot Ross' grote vondst, in mijn ogen dus zijn grootste kolder: hij beweert te weten waaróm mijn rancune tegenover Ter Braak was of is (dit is niet duidelijk: dadelijk al, of tijdens het schrijven van Gestalten tegenover mij, of gecombineerd) opgewekt. Belangstellenden verwijs ik naar pag. 4 van Ross en pag. 71 van Gestalten. Dat de wandeling en het afgebroken gesprek over de Kalverstraat ‘rancune’ zou kunnen opwekken, in plaats van een licht verbaasde geprikkeldheid, zo nu en dan (waar-

[p. 672]

door ik mijn reacties op Ter Braak heus niet zou laten vervalsen), is bij mensen van welk karaktertype ook zo weinig waarschijnlijk, dat men over de warhoofdigheid van Ross moet beschikken om erin te geloven. Bovendien: de wandeling had pas plaats in '34 of later - door verschillende feiten te bewijzen - en wat zou dan vóór die tijd mijn rancune gaande hebben moeten maken?

Een allerberoerdst voorbeeld van dit ellendige gedaas vindt men nog op pag. 3, waar Ross idealistisch redekavelt over de ‘heldere toon van sympathie en respect, waarop Ter Braak over Vestdijk geschreven heeft’, waarbij hij vergeet wat hij 30 regels hoger fantaseerde over een vermoede verpletterende werking van een passage uit De Duivelskunstenaar. Overigens heeft hij gelijk. Ter Braak hééft (heldere toon weg, kweepeer) met sympathie en respect over mij geschreven; hij heeft mij ook wel eens, en tot mijn voordeel, fiks gekritiseerd. De enorme rancune daarover is reeds bespeurbaar op pag. 1 van mijn stuk (bovenste regels). Maar dat zal wel weer een slinkse schijnbeweging van mij zijn. Adieu, Ross, laat er wat aan doen.