Lust en Gratie. Jaargang 12

[p. 103]

Ernst & Mijmering

[p. 105]

Ida Boelhouwer
Vol herinnering aan vroeger lachen

Doorgaans ren je in je leven maar wat heen en weer, van ervaring naar ervaring. Je hebt jezelf een paar doelen gesteld op het gebied van werk, liefde en wijsheid. Of die uitkomen, is afhankelijk van de vraag hoe ver je in je dromen durft te gaan; hoe verder dat is, hoe meer wijsheid je nodig hebt om de realiteit te accepteren. Want ook al word ik zestig, ik kan me niet voorstellen dat mijn behoefte om de schat te vinden ooit overgaat.

En soms vind je die schat even, al ver voordat je zestig bent, en bestaat hij uit wijsheid en berusting, verwarring en verzet, uitgedrukt in het woordje ‘only’. Ik heb het over een gedicht van Edna St. Vincent Millay, één van de mooiste die ik ken en het gaat zo:

What lips my lips have kissed, and where, and why,
I have forgotten, and what arms have lain
Under my head till morning; but the rain
Is full of ghosts tonight, that tap and sigh
Upon the glass and listen for reply,
And in my heart there stirs a quiet pain
For unremembered lads that not again
Will turn to me at midnight with a cry.
Thus in the winter stands the lonely tree,
Nor knows what birds have vanished one by one,
Yet knows its boughs more silent than before:
I cannot say what loves have come and gone,
I only know that summer sang in me
A little while, that in me sings no more.

Een lied over weemoed, waarin het woordje ‘only’ voor mij de trigger is. Je kunt erbij denken dat het ook niet meer is dan dat: goed, de levenszomer is voorbij, nu ga je oud worden, een nieuwe fase wellicht. Tegelijkertijd betekent het een onvoorstelbaar verlies: het zo begeerde leven wat je langzaam ontnomen wordt, wat telt er verder nog? Niet de ervaringen

[p. 106]

zelf, ‘unremembered lads’ tenslotte, maar weemoed over het afscheid van het vermogen om in ervaringen weg te schuilen. De mannen van vroeger zijn de geesten van de nacht geworden, die op de ramen bonzen en om antwoord vragen. Dat antwoord ligt niet meer in het simpel openen van een raam, maar in het toelaten van ‘quiet pain’ en gevoelens als ‘more silent than before’ en ‘summers ang in me that in me sings no more’. Er is geen houvast meer, behalve de troost van het woord dat zo barmhartig de tijd stilzet om voorgoed gelezen te worden. In de stilte van de winter is zo een gedicht ontstaan over weemoed, in klanken die je tong kussen als je ze hardop leest.

Dat is dan even zo'n schat tussendoor, maar je blijft op zoek naar het doel van je leven, waar je het misschien nooit mee eens zult zijn omdat je vroeger rekende op grote daden: ‘Wie reed er aan zijn rechterzij?/ met schild azuur en gouden?/ Ridder Tiuri, dat was hij,/ op wie hij zeer vertrouwde...’ Een fragment uit De brief voor de koning van Tonke Dragt, een boek dat ik zal redden als er brand is.

Ik vond een gedicht van de Amerikaanse dichter Robert Bly, dat in de mooie vertaling van Bernlef ‘Sneeuwbanken aan de noordkant van het huis’ heet. Het gaat over een mensenleven en wat daarin allemaal gebeurt, zodat er ook tegelijkertijd heel veel niet gebeurt; de onoverkomelijk hoge ‘sneeuwbanken’ waar je niet overheen weet te reiken omdat je bent wie je bent en je eigen weg moet gaan, los van de boeken die je las en de hoofdstukken die je daar dromend aan toevoegde. De laatste strofe is het mooist en zo ongrijpbaar als een mensenleven:

En de hele nacht stijgt en daalt de zee, de maan
trekt alleen verder door de ongebonden hemelen.
En de punt van de schoen draait
road in het stof...
De man in de zwarte mantel draait zich om en
daalt de heuvel weer af.
Niemand weet waarom hij kwam, waarom hij keerde,
de heuvel niet beklom

In het boek Peerless Flats van de Engelse schrijfster Esther Freud vinden een moeder en haar twee kinderen op de laatste bladzijden het huis van

[p. 107]

hun dromen: groot en romantisch met een verwilderde tuin. De fantasieën van moeder en dochter over het wonen hier zijn zo verschillend als hun leeftijd. ‘“We could keep bees, at the back of the garden.” Marguerite's eyes began to shine. “I rather fancy being a member of the Inner London Bee-keeping Society.”’ Maar haar zestienjarige dochter Lisa denkt eraan hoe ‘Quentin, who lived just over the hill, might tap his fingers on the glass to wake her in the middle of one night’.

Marguerite's ogen schitteren als ze eraan denkt straks bijen te houden. Zou Vasalis dat bedoelen toen ze in het gedicht ‘Oud’ schreef: ‘winst maken uit het wezenlijk gemis?’

De tijd tot en met de levenszomer van Millay beschrijft Vasalis als ‘Eén dans, één dans met sproeiende ogen,/ gloeiende wangen, losse handen./ En dan opzij gaan staan. [...] Zwijg en ga heen/ en loop alleen zoals een oude wolf/ en lik de laatste druppels uit de droge plassen./ Proef goed, het is uw heil en de grimassen/ die gij moet trekken zijn vol herinnering/ aan vroeger lachen. Met nog één druppel/ loodzwaar bestaan, dat toekomst heet:/d e laatste teug van onverdund en helend leed.’

Oud worden is geen sinecure. Germaine Greer heeft erover geschreven. En Anja Meulenbelt schrijft er zo over dat je de rillingen over de rug lopen. Het is een ongemakkelijke gang naar de status van wijze volwassene die de voortdurende verandering, die niet steeds een verbetering hoeft te zijn, kan aanvaarden. Eigenlijk is een mensenleven maar zo doodgewoon; en kan soms alleen het daaraan woorden geven op papier de noodzakelijke verlichting brengen, het evenwicht dat alles draaglijk maakt. En als je geen uitlaatklep hebt om je dromen in onder te brengen, wat dan? Met een winkelwagentje vol gevulde plastic zakken voorgoed het huis verlaten en voor het oog van de stad op zoek gaan. Of, zoals de Oostenrijkse toneelschrijver Werner Schwab verwoordde in het stuk De Volksvernietiging, in de vertaling van Tom Kleijn: ‘Juist de goede mensen vallen soms uit het raam omdat ze dichter bij het licht willen zijn en daarom te ver naar buiten hebben geleund.’

Literatuur

M. Vasalis, ‘Oud’ In Vergezichten en Gezichten Van Oorschot, Amsterdam, 1982

Esther Freud, Peerless Flats Hamish Hamilton, London, 1993

Robert Bly, ‘Sneeuwbanken aan de noordkant van het huis’ In J Bernlef en P Nijmeijer (eds), Iets dat te groot is om te zien, Moderne Amerikaanse dichters Meulenhoff, Amsterdam, 1991