Liter. Jaargang 12

[p. 50]

Len Borgdorff
Harry Houdini

Pol was het beest Snuffeltje gaan noemen. Daarom deed ik dat ook maar, al was het ons konijn en stond zijn hok in onze tuin. Voor Pol, ons buurjongetje van zeven, was het liefde op het eerste gezicht. Zoiets geeft rechten.

Snuffel was een wit konijn. Vrij snel al kreeg het de hoekigheid van het konijn dat Jan Mankes ooit schilderde. Al raakte ik door Snuffel het schilderij van Mankes een beetje kwijt, ik moest door hem wel steeds aan eigenaardigheden van de schilder denken: die zachte hoekigheid, de transparantie, de tijdelijkheid. Zijn werk komt nooit helemaal los van de ondergrond: je blijft de textuur van het doek zien, alsof de afbeelding zo kan oplossen. Ik heb een zwak voor het werk van Mankes en Snuffel wist dat zwak dagelijks te beroeren. Het werd erger: Pol had ook door Mankes geschilderd kunnen zijn. Die bleke Pol met die volle lippen zo rood dat ze meer van bloed leken dan van vlees en die zomaar zouden kunnen wegdruppelen.

Of Mankes nu een mens schilderde of een dier, ze werden familie van elkaar. En zo werd Snuffel voor mij meer een mens dan onze katten, terwijl ik die meer om me heen had en tegen wie ik vaker praatte. Snuffel kwam voor mij al in de buurt van de canon der Onvergankelijke Vergankelijkheid of Het Eeuwige Moment.

Maar dit zijn allemaal te grote woorden voor een kleine grashapper, en voor de stille dingen van Mankes.

Pols vader had beneden zijn drukkerij. Die liep door tot de achterkant van onze tuin. Zelf hadden de buren geen tuin, maar vanaf hun terras voerde wel een brandtrap naar de onze, een verordening van de brandweer. Achter grenst onze tuin aan een korte steeg tussen tuintjes, plaatsjes en huizen door, die uitkomt op de Vogelkade, een smalle maar tamelijk drukke straat. Aan de overkant daarvan is water. Aan de voorkant van ons huis is het nog veel drukker. Aan de overkant voor is trouwens ook water. Daar loopt de singel.

De eerste dagen na de komst van Snuffel had Pol nog keurig op het terras gewacht tot ik de tuin in was gelopen, maar amper een week later stond hij al bij het hok als ik thuiskwam. Daarover is nooit iets gezegd. Snuffel was nu eenmaal meer van Pol.

Het konijn kon er bijzonder kwetsbaar bij liggen. En onaantastbaar. Pol had

[p. 51]

wel eens gevraagd of hij de ruif van het hok mocht halen. Toen dat gebeurd was, hleef het beestje liggen alsof hij dat niet in de gaten had. Wel maakte het rare sprongetjes als Pol eraan kwam, maar zodra de ruif werd weggehaald, sloeg bij Snuffel een absolute lethargie toe.

Een keer hebben we het hok zonder ruif achtergelaten toen we moesten eten. Toen we een half uur later terug kwamen, lag Snuffel er nog net zo bij als toen we hem achterlieten. Het beest hield ons voor de gek.

Na een maand of drie kreeg Snuffel een andere naam: Harry. Pol schilderde de naam boven het gaas. Intussen was hij namelijk al een paar keer verdwenen. Hoe hij uit zijn hok ontsnapte, ik zou het niet weten. Er was nooit iets te zien: geen gat, geen losse plank, de ruif keurig op zijn plaats, maar het hok was wel leeg. Het dier werd dan teruggevonden in een achtertuintje of op een plaatsje even verderop. Door Pol liet hij zich zonder probleem pakken en terugzetten in zijn hok.

We hebben heel wat gedaan om de ontsnappingen tegen te gaan. Het gaas van de ruif met meer krammetjes vastgezet, het dakje van golfplaat vervangen door een gebitumineerde plaat hout. Na een ontsnapping was het één, twee weken rustig, maar daarna was Snuffel, die intussen Harry heette, toch weer weg. Daarom moest, toen ook de haakjes van de ruif vervangen waren door stroeve schuiven, onze tuin eraan geloven. Mogelijke sluipwegen werden gedicht, er werd hier en daar wat gaas ingegraven. Het ging erom Harry tegen te houden en Pol niet zo zenuwachtig te laten worden van die ontsnappingen.

‘Waarom noem je Snuffel Harry?’ Het had bot en abrupt geklonken uit Pols mond. Hij had het beest immers al een naam gegeven en daarom mocht hij zich toch als morele eigenaar van het konijn beschouwen? Dat recht moest ik hem niet met terugwerkende kracht ontfutselen. Maar ja, die bijnaam, Harry, was me zomaar ontglipt.

‘Harry komt van Harry Houdini,’ legde ik Pol uit. En ik vertelde hem van de ontsnappingskunstenaar. Hoe gevaarlijk de truc ook was, Harry Houdini ontkwam. Boeien, dwangbuizen, kisten - soms stonden mensen er met hun neus bovenop en dan nog zagen ze niet hoe die man het voor elkaar kreeg. Dat laatste gebeurde nooit bij Snuffel, maar voor de rest was hij een echte Harry. Daarom hoefden we ons ook geen zorgen over hem te maken. Het konijn zou vast weer eens ontsnappen, want hij was zo slim. Maar het was ook ondenkbaar dat zo'n slim beest zich daarna iets zou laten overkomen. ‘Dus is Snuffel een echte Harry Houdini.’

‘Die hou je niet,’ maakte Pol ervan. Ik complimenteerde het jochie voor zijn woordspeling. Nog diezelfde dag verdween de naam Snuffel onder rode verf. De volgende dag penseelde Pol in het zwart Harry op het hok. De week daarop stond er op de ruif Houdini.

[p. 52]

De verdwijnexpert Houdini liet zich opsluiten in een kist om te laten zien hoe slim hij wist te ontsnappen. Het konijn Harry heeft nooit gevraagd om opsluiting in een hok.

En als het dier steeds uitbrak, waarom sleepte ik er dan voor een joch van zeven, acht telkens de spectaculaire ontsnappingen van de boeienkoning bij?

Pol vond ze prachtig, die verhalen. Het heeft me toen, we hebben het over de jaren zeventig, nog wel even gekost voor ik in staat was om zogenaamd uit de losse pols over de stunts van Erich Weiss te vertellen. Door mijn verhalen werd het konijn de belangrijkste speler in een ontsnappingsproductie waarvan ik de producer was.

En dat zit me dwars.

Pol liep dagelijks naar de overkant om gras te plukken langs de singel. Soms zag ik hem zelfs aan de andere zijde van het water in het park. Hij zocht vooral naar paardensla. Als Harry Pol zag aankomen met het oude afwasteiltje, drukte hij zijn snuit door één van de zeshoeken in het gaas. Ik moest daarbij telkens aan een patatsnijder denken. Zetten we het konijn op dat moment in de tuin, dan hipte het drie vier keer. Even later deed het nog een paar sprongetjes. Uit beleefdheid, leek het.

Harry at graag paardensla en hij hipte. Wij besloten dat ons konijn het uitstekend naar zijn zin moest hebben.

Vóór de winter, die hij in de serre doorbracht, sprong hij wat door zijn hok, ook als de ruif was weggehaald. Meestal bleef hij stil zitten, zo lang dat de katten na een paar dagen al geen enkele belangstelling meer voor hem hadden. Na de winter, toen het hok weer in de tuin stond, bewoog hij zich helemaal niet meer als het gaas uit het hok was. Ik begon zelf in de Houdiniverhalen te geloven die ik Pol vertelde. ‘Zie je dat, Pol? Hij vindt de vrijheid alleen nog maar leuk als hij die zelf veroveren kan.’

Met de dood van Harry kwam er abrupt een einde aan de vriendschap tussen de achtjarige Pol en mij. Ik denk niet dat de jongen mij absoluut geloofd heeft, als ik met mijn verhalen mijn onvermogen camoufleerde en de gevaren probeerde te bezweren die het konijn liep. Ik bleef maar doen of het ging om een samenzwering tussen Pol, het konijn en mij. De angst dat de ontsnappingen van Harry zijn dood zouden kunnen betekenen werd omgezet in de ongeloofwaardige bezweringen van een volwassen vent tegenover een jochie. Pol was overgeleverd aan de toon van mijn verhalen, aan mijn sussende, valse opmerkingen. ‘Wat een slim beest is die Harry van ons toch, hè. We hebben een bijzonder konijn, maar we zullen hem tegenhouden... En als hij ontsnapt, dan kijkt ie wel uit. Stel je voor! Harry hoeft maar een glimp van een auto te zien en hij sjeest weer terug, de tuin in. Misschien

[p. 53]

een andere tuin, maar dat geeft niet. Daar vinden we hem ook wel. Net als altijd.’

Dertig jaar geleden huppelde Harry de steeg uit en stak de straat over. Hij zal geschrokken zijn van een passerende auto. Hij moet in paniek wat sprongen gemaakt hebben en toen van de kade zijn gekukeld, zo de twee meter lager gelegen vaart in. Een hopeloos geval.

De andere ochtend, toen ik mijn fiets pakte, zag ik dat het hok leeg was. Ik heh er geen aandacht aan besteed en hen gewoon naar school gegaan. Pas toen ik aan het eind van de middag thuiskwam en het lege hok weer zag en er geen Pol in de tuin stond, dacht ik er weer aan. Maar toen was Harry al begraven.

Pol had hem die ochtend gevonden. Naar school had hij niet meer gewild. Eerst moest Harry het water uit. Met hulp van enkele achterburen is hij op de kant gehesen. Een afgrijselijk gezicht moet dat geweest zijn.

Voor Pols negende verjaardag heb ik een leren bal gekocht. Hij heeft er die dag mee gespeeld, met wat vriendjes. Op zijn terras, niet in mijn tuin. Daarna heb ik de bal pas weer gezien toen de tuin een grondige beurt kreeg. Bij het weghalen van een struik kwam ik een leren prop tegen. Toen was het een paar jaar later.

Pol is me in de jaren dat hij nog naast me woonde altijd keurig blijven groeten. Hij was een bijzonder beleefd jongetje. Ik had niet het lef een ander konijn te nemen. Ik zweeg. Toen ik merkte dat ik een beetje bang begon te worden voor de vriendelijk groetende, maar verder zo terughoudende Pol, dacht ik dat het echt te laat was. Pol koos voor een andere middelbare school dan de mijne.

Ik vind vaak een reden om terug te denken aan Pol en aan Harry. Ik zie een geit langs een dijk, de geit brengt me bij Mankes en zo kom ik weer bij de jongen en het konijn. Soms betrap ik mezelf op een geruststellend toontje waarmee ik misschien een ander overtuig, maar niet mezelf.

Wat moet die Pol de pest aan mij gekregen hebben, toen duidelijk werd wat al die praatjes van mij waard waren.

We hebben al een tijd een huisje in Friesland, aan de Tjonger. Een paar weken geleden zag ik dat in de verte aan de overkant een rietpol was losgeraakt. Die dreef nu langzaam onze kant uit. Ik stelde me voor dat er op die pol een zwerfkat zou kunnen zitten. Zo'n beest stond natuurlijk duizend angsten uit.

's Middags had de pol de overkant bereikt, een meter of vijftig voor onze tuin. Hij zat vast. Het katje was er ongetwijfeld al af. Het struinde door weilanden en kwam vast wel aan zijn trekken. Het zette zijn leven van gisteren voort. Met hooguit een herinnering aan een onthutsende sensatie en misschien ook aan ander gras. Wat gaat er door de kat heen als hij straks dood gaat: wegdrijven en ander gras. Later realiseerde ik me dat die verzonnen kat wel heel veel op een wit konijn was gaan lijken.

[p. 54]

Wie weet zat de sensatie voor Houdini in die innerlijke verandering die alles anders kon laten zijn. Wie weet koos hij daarom voor zijn gevaarlijke ontsnappingen. Intussen had ik ervoor gekozen om Pol te confronteren met een zeiknat kadaver met uitpuilende ogen dat hij had leren kennen als een bescheiden, tevreden paardensla etend heest.

Vandaag werd ik bijna aangereden. Ik liep op de stoep in de flauwe hocht van de weg langs de singel toen er een auto recht op me af kwam. Ik maakte een paar sprongen vooruit. De auto miste me net en door een gelukkige ruk aan het stuur kwam de wagen niet eens tegen de gevel. Achter het stuur, meende ik in een flits te zien, zat Pol. Het ging allemaal zo snel dat ik na mijn sprongen omkeek om te zien hoe Pol uit de auto zou stappen. Hij zou met genoegen hebben vastgesteld dat hij me doodgereden had.

De auto reed door. Van dit hijna-ongeluk heb ik thuis alles verteld. Natuurlijk ben ik geschrokken. Dat begrijpt iedereen. Maar over het gezicht van Pol zwijg ik, over dat bizarre moment waarin ik zag wat er niet gebeurt.