Liter. Jaargang 3

Christelijk literair tijdschrift

[p. 45]

Meint R. van den Berg
Dagboekfragmenten uit het goede leven

Dag van de Geest, de vijfentwintigste van de vierde maand in het honderd en vierendertigste jaar na de feestelijke intocht van onze Heer.

Lang voordat ik stierf, besefte ik al dat het leven op de nieuwe aarde niet tijdloos zou zijn. In die tijd was dat een tamelijk revolutionaire gedachte, die je slechts sporadisch tegenkwam en die links en rechts op heftig verzet stuitte. Bijna iedereen ging ervan uit dat eeuwigheid tijd uitsloot. Ik herinner me dat ik ooit, voor een of ander tentamen filosofie, een definitie van Boëthius over een dergelijke eeuwigheid uit mijn hoofd moest leren. Blijkbaar heb ik dat toen zo goed gedaan, dat er in mijn hoofd geen spoor meer van te vinden is.

Er schuilt een tot vreugde stemmende werkelijkheid achter dit woordgrapje. Alle definities en visies die ons in de periode vóór Christus' parousia op een verkeerd spoor zetten en ons van Hem verwijderden, zijn hier radicaal uitgewist en kunnen niet meer van binnen uit gereproduceerd worden.

Daarmee bedoel ik uiteraard niet te zeggen, dat alle herinneringen aan die tijd verdwenen zijn. Frappant genoeg staan me nu juist meer bijzonderheden van mijn leven in die periode voor de geest dan toentertijd ooit het geval geweest is.

Vergeleken daarmee moeten mijn toenmalige pogingen een autobiografie te schrijven ronduit armzalig genoemd worden.

Ook wil hiermee niet gezegd zijn, dat alle verschillen van inzicht en opvatting nu verdwenen zijn. Smaken bijvoorbeeld verschillen nog steeds. Over allerlei zaken bestaan diverse opvattingen en daar wordt stevig over gediscussieerd ook, maar het brengt geen verwijdering meer zoals vroeger.

Het betekent wel, dat alles wat in die tijd het leven ontwrichtte of het zicht op Gods werkelijkheid verduisterde, hier niet meer emotioneel herkend wordt. We weten nog dat het er was, maar kunnen het niet meer oproepen. Zo weten we ook nog dat pijn bestond, maar we kunnen die niet meer beschrijven. We weten nog dat verdriet toen een grote rol speelde, maar kunnen ons in dat gevoel niet meer inleven.

In de vroege ochtend had ik daarover nog een gesprek met mijn buurman Walter, een voormalig gynaecoloog, met wie ik een wandeling maakte door het park dat tegen het centrum van onze stad aan ligt. Bij de vijver waren we op een bankje gaan zitten. Zwijgend genoten we van de stilte en van de bontgekleurde vogels, die in het gras langs de vijver met een paar siamese katten speelden.

[p. 46]

‘Ik heb mijn werk vroeger met liefde gedaan,’ zei Walter na een tijdje. ‘Ik was heel gemotiveerd om mensen te helpen. Maar ik moet er niet aan denken dat ik het hier weer ter hand zou moeten nemen, want dat zou betekenen dat ziekte, dood en pijn hier hun intrede weer hadden gedaan. Vanuit onze huidige situatie bekeken had ik eigenlijk een afschuwelijke baan. Gelukkig maar dat ik me de ellende, die toen de voorwaarde voor mijn werk was, niet meer kan indenken.’

‘Dat herken ik,’ knikte ik. ‘Mijn werk als predikant was voor een groot deel ook ingebed in een klimaat van misère, gebrokenheid en zonde. Toen een van mijn kinderen gevraagd werd of hij ook predikant wilde worden, zei hij gedecideerd dat hij er geen behoefte aan had altijd in de rottigheid van een ander te zitten. Dat was een heel eenzijdige kijk op mijn werk, maar die kant maakte er wel deel van uit. Mij heeft dat nooit afgeschrikt. Het inspireerde mij juist dat op die mestvaalten van ellende waarmee je te maken kreeg, de prachtigste bloemen van Gods genade konden bloeien. Van die bloemen zou ik nog een heel boeket kunnen samenstellen, maar de stank van de mestvaalten kan ik me met geen mogelijkheid meer voor de geest halen.’

Mijn buurman woelde met een vinger in zijn dichte haardos en begon te glimlachen.

‘Wist je dat ik vroeger helemaal kaal was? Ik heb nog een tijdje een pruik gedragen.’

Ik schudde mijn hoofd.

‘Nee, dat wist ik niet. Is het belangrijk?’

‘Niet echt, natuurlijk. Ik kwam erop doordat ik plotseling moest denken aan het verbluffende herstellende vermogen van de opstandingskracht die in ons aan het werk geweest is. Mijn haar is daar slechts een nietig bewijs van, maar er zijn veel indrukwekkender voorbeelden. Vorige week ontmoette ik iemand die als Softenonbaby geboren werd. Zijn moeder was een van mijn patiënten. Ik weet nog dat ik me na de bevalling afvroeg hoe zo'n kind met een paar zielige vlerkjes in plaats van armen zou kunnen overleven en wat de zin van zo'n bestaan was. Hier loopt hij rond als een robuuste kerel met perfect volgroeide armen. Er is helemaal niets meer dat nog aan zijn Softenon-bestaan herinnert.’

Er kwam iemand naast ons zitten. Mijn hart sloeg over van blijdschap en opwinding toen ik Hem herkende.

‘Herinneringen aan het ophalen?’ vroeg Jezus (want Hij was het).

‘En hoe!’ zei mijn buurman. ‘Wat waren we vroeger kortzichtig en wat hadden we weinig benul van het ingrijpende en zingevende karakter van uw opstandingskracht.’

Jezus knikte.

‘Bij mijn discipelen kon ik die kortzichtigheid vaak moeilijk verdragen. Meer

[p. 47]

dan eens raakte ik erdoor geïrriteerd. Ik ben blij dat dergelijke frustraties voor altijd tot het verleden behoren.’

‘Wij mensen moeten U vaak hoofdpijn bezorgd hebben,’ merkte ik op.

Glimlachend keek Hij me aan.

‘Weet je nog wat dat was?’

‘Het was een pijn in het hoofd, maar ik heb er geen idee meer van hoe het voelde.’

‘Zo gaat het mij ook. Natuurlijk had ik pijn als ik als kind mijn knieën stukviel of mijn vingers tussen een deur kreeg. Natuurlijk heb ik tijdens ziekten buikpijn en hoofdpijn gekend. En wat dachten jullie van de pijn die me verscheurde, toen ik gekruisigd werd en aan die folterpaal hing? Niet voor niets had ik daar in Gethsémané een panische angst voor. Maar net als bij jullie is het besef van wat je daarbij voelde, na mijn opstanding weggezonken en onbereikbaar geworden.’

Ik keek naar zijn polsen waar de littekens van zijn kruisiging nog zichtbaar waren. Bij alle bewoners van de nieuwe aarde waren vroegere littekens verdwenen zonder een spoor achter te laten, maar bij Hem waren ze nog steeds zichtbaar, omdat de weg waarlangs we gered waren, voor iedereen visueel herkenbaar moest blijven.

Hij stond op en legde een hand op ons hoofd. De littekens beroerden ons haar.

‘Ik wens jullie nog een gezegende dag toe,’ zei Hij.

Op hetzelfde moment was Hij uit ons zicht verdwenen. Vroeger, vóór onze dood, zou ons dat verbaasd hebben, omdat zoiets toen buiten onze ervaringswereld viel. Na onze opstanding kijken we er eigenlijk niet meer van op, omdat we nu ook zelf over het vermogen beschikken ons bliksemsnel te verplaatsen, veel sneller dan vroeger met een auto of een vliegtuig mogelijk was. Als we een vriend in Afrika of Amerika of waar dan ook willen bezoeken, hoeven we alleen maar het besluit daartoe te nemen en het volgende moment zijn we bij hem. Dat heeft het grote voordeel, dat we geen middelen van openbaar of particulier vervoer meer nodig hebben. Het fileprobleem is hier definitief opgelost. De ozonlaag wordt nooit meer aangetast en smog komt nergens meer voor.

‘Kom,’ zei mijn buurman, ‘ik ga weer eens aan het werk.’

Hij is, wist ik, bezig een standaardwerk te schrijven over de ontwikkeling van de geneeskunde van de vroegste tijden tot de parousia.

‘Zit er een beetje schot in?’ vroeg ik.

‘Het gaat lekker,’ knikte hij, ‘maar ik zou niet kunnen zeggen wanneer ik het kan afronden, want er komen steeds nieuwe gegevens boven water, die uiteraard verwerkt moeten worden. Ik vermoed dat ik er nog heel lang mee bezig zal zijn.’

Ook hij verdween plotseling uit mijn ogen. Omdat ik nog wat genieten wilde van de buitenlucht, koos ik zelf niet voor een snelle verplaatsing. Langzaam wandelde ik terug naar mijn huis aan de rand van de stad, intussen mijn aandacht richtend op mijn veld van onderzoek: de invloed van de bijbel op de West-Europese cultuur.

[p. 48]

Ook dat is een onuitputtelijk en bovendien bijzonder fascinerend onderwerp, omdat ik me niet hoef te beperken tot gefixeerde bronnen, maar ook mensen als Johann Sebastian Bach, John Milton, C.S. Lewis, Giotto en Ernst Barlach - om slechts enkele namen te noemen - persoonlijk kan raadplegen. Van die mogelijkheid maak ik tijdens mijn onderzoek overvloedig gebruik, want taalproblemen bestaan hier niet meer. Iedereen spreekt zijn eigen moedertaal en is toch moeiteloos verstaanbaar voor wie die taal nooit geleerd heeft. Tal van boeiende gesprekken heb ik inmiddels gevoerd met figuren die vroeger, zelfs in het geval van tijdgenoten, volstrekt onbereikbaar voor me waren. Heel verhelderend, zowel voor hem als voor mij, waren de drie gesprekken met Eusebius van Caesarea, waardoor enkele - ten gevolge van zijn stuntelige stijl raadselachtige - passages uit zijn Geschiedenis van de Kerk konden worden opgehelderd, terwijl hijzelf ontdekte, dat hij in enkele gevallen te kort door de bocht gegaan was. Ook erkende hij dat hij zijn werk over het leven van keizer Constantijn een te sterk hagiografisch karakter gegeven had.

‘Maar,’ voegde hij er terecht aan toe, ‘mijn methode stak ethisch gezien gunstig af tegen de ontluisterende manier van geschiedschrijving, die in uw tijd gangbaar was, waarbij een overmatig accent gelegd werd op de negatieve en kwalijke kanten van de personen die men beschreef.’

De gedachte aan mijn werk deed me popelen om ermee verder te gaan. Ik begon sneller te lopen. Wat me hier nog steeds elke dag verbaast, is het wonderbaarlijke gegeven dat versnelling van je tempo niet tot gejaagdheid of stress leidt. Vóór de parousia was dat ondenkbaar. Ik kan een hele reeks namen oplepelen van vroegere gemeenteleden die het in mijn tijd sterk accelererende levenstempo niet konden bijbenen.

Nog voor negen uur bereikte ik mijn woning, helemaal gemotiveerd om onmiddellijk aan de slag te gaan. Maar voordat ik achter mijn bureau ging zitten, dronk ik toch eerst nog een glas vruchtensap, want nooit en te nimmer zijn we hier slaaf van ons werk.

Golgothadag, de zesentwintigste van de vierde maand in het honderd en vierendertigste jaar na de feestelijke intocht van onze Heer.

Gisteravond ben ik naar een voetbalwedstrijd tussen mijn favoriete club U.V.V. en een Mexicaanse ploeg geweest. Het was een boeiende wedstrijd, die eindigde in een gelijkspel: 4-4. Voor mijn dood heb ik altijd geroepen, dat er niets zo gevaarlijk was als sporten en ik heb dan ook nooit enige sport beoefend. Ik bleef liever gezond. Maar nu blessures onmogelijk geworden zijn, het spel niet meer ontsierd wordt door al dan niet doortrapte overtredingen en sport niet langer in de greep verkeert

[p. 49]

van de commercie, begin ik serieus te overwegen me op te geven voor een van de voetbalcursussen, die U.V.V. organiseert om de eigen kweekvijver op peil te houden.

Eigenlijk was het niet mijn bedoeling dit onderwerp aan te snijden. Ik wilde integendeel terugkomen op het onderwerp tijd. Daarom weersta ik de drang om een paar sublieme momenten uit de voetbalwedstrijd te beschrijven en schakel ik over naar mijn oorspronkelijke plan.

Christus' parousia is van ingrijpende betekenis geweest voor de huidige tijdrekening. Vroeger scharnierde die om de geboorte van Christus, nu om zijn feestelijke intocht. Dat betekent dat van gebeurtenissen die vroeger op de tijdschaal aangeduid werden met de toevoeging ‘na Christus' (ac), nu geldt dat ze ‘vóór Christus' Parousia’ (bcp) hebben plaatsgevonden. Het was wel even wennen, want alle jaartallen in geschiedenisboeken uit die tijd moesten worden omgerekend en het heeft even geduurd voordat we daar volledig op ingespeeld waren.

De namen van de dagen zijn begrijpelijkerwijze veranderd. In de vroegere namen zaten veel verwijzingen naar afgoden verborgen. Daar is hier uiteraard geen plaats meer voor. Alles wat aan afgoden herinnerde, is uitgezuiverd. De eerste dag van de week heet nu Opstandingsdag, de tweede Scheppingsdag, de derde Dag van de Vader, de vierde Dag van de Zoon, de vijfde Dag van de Geest, de zesde Golgothadag en de zevende dag Parousiadag. De maanden dragen geen aparte namen meer, maar zijn simpelweg genummerd, een gebruik dat tijdens het computertijdperk ook al voorkwam en dat dus weinig aanpassing vereiste.

Wat de beleving van de tijd betreft is er een aanzienlijk verschil met vroeger. De ene keer duurde een dag eindeloos en een volgende keer glipte hij zomaar tussen je vingers door. Dat komt nu niet meer voor. De tijd is in onze beleving een constante en gelijkmatige factor geworden, die ons niet meer opjaagt en al evenmin soms gedood moet worden. Uiteraard gaat het vroegere gezegde ‘tijd is geld’ hier nog minder op, allereerst omdat er nooit gebrek aan is, maar ook omdat geld hier alleen bekend is als een verschijnsel uit het pre-parousiale tijdperk. Een enkele keer ga ik, in het kader van mijn onderzoek, naar het Geld-Museum in Londen, waar van alle ooit uitgegeven munten een exemplaar aanwezig is. Het is me opgevallen dat er alleen mensen met een diepgaande historische belangstelling komen, een duidelijke aanwijzing dat geld in het gewone dagelijkse leven en ook in het bewustzijn van de mensen geen enkele rol meer speelt.

Behalve naar Londen ga ik voor mijn onderzoek soms ook naar Byzantium of Rome of Carthago. Velen waren aanvankelijk zeer verbaasd, dat deze steden op de nieuwe aarde nog, of weer, bestonden. Ze hadden verwacht dat hier slechts één stad zou zijn: het nieuwe Jeruzalem. Dat komt omdat ze vroeger niet begrepen, dat het nieuwe Jeruzalem in het boek Openbaring niet naar een echte stad verwees, maar een beeld was voor de bruid van het Lam. Het nieuwe Jeruzalem bestaat niet uit

[p. 50]

bouwmaterialen maar uit mensen. Nou ja, hun verbazing was snel voorbij, toen ze merkten dat van elke stad op de nieuwe aarde gezegd kan worden dat God haar architect en bouwmeester is. Ze zijn namelijk allemaal gelouterd en gesaneerd. Sloppenwijken en rosse buurten zijn er niet meer te vinden. Zakkenrollers en maffiabazen zul je er niet tegenkomen. Je kunt er op elk uur van de dag en van de nacht onbekommerd, zonder angst gemolesteerd te worden, op straat lopen. Nu, achteraf, zegt iedereen: hoe hebben we ooit kunnen denken, dat God de hele geschiedenis zo maar over boord zou kieperen.

Zelf woon ik - voetballiefhebbers hebben dat al begrepen - weer in Utrecht, een van de plaatsen waar ik vroeger een deel van mijn leven heb doorgebracht. In die tijd verrezen er enorme mammonale paleizen, die de skyline van de stad gingen beheersen en de Dom toren tot een onaanzienlijk bouwsel degradeerden. Ze zijn, zoals alles wat een afgodische uitstraling had, gelukkig verdwenen en de toren domineert het silhouet van de stad weer. Het is me bekend dat Geert Grote fel gefulmineerd heeft tegen de bouw van de Domtoren en er een uiting van goddeloze hoogmoed en van sociaal onrecht in zag. Een paar weken geleden heb ik daar nog met hem over gesproken. We liepen elkaar tegen het lijf op het Domplein, waar hij, met zijn rug tegen een van de huizen geleund, omhoog keek langs het rijzige lichaam van de toren.

‘Neem me niet kwalijk,’ zei ik. ‘Als ik me niet vergis bent u Geert Grote.’

Dat was ietwat wonderlijk geformuleerd, want vergissen doen we ons hier niet meer en ik wist dan ook met zekerheid wie ik voor me had. Een dergelijke manier van spreken zal wel een relict uit het verleden zijn.

Geert Grote knikte zonder iets te zeggen.

‘Ik ben Meint van den Berg, min of meer een oud-collega, zou je kunnen zeggen.’

Dat wekte zijn belangstelling en hij stak me een hand toe.

‘Aangenaam kennis te maken,’ zei hij. ‘Stammen we uit dezelfde eeuw?’

‘Nee, ik ben zes eeuwen jonger.’

‘Vandaar dat uw naam geen belletje bij mij deed rinkelen.’

‘Bent u inmiddels verzoend met het bestaan van de Domtoren?’ vroeg ik.

‘U weet dat ik me tegen de bouw verzet heb?’

‘Tegen de Utrechtse Toren’, citeerde ik.

Hij begon te lachen, een gulle, ontspannen lach.

‘Zes eeuwen na zijn verschijnen had dat schrijfsel elke actualiteit verloren. Wat bezielde u om er kennis van te nemen?’

‘Geschiedenis heeft me altijd geboeid. U keerde u vooral tegen de hoogmoed, die u in die toren belichaamd zag.’

‘Daar sta ik nog steeds achter,’ zei hij, ‘maar ik heb inmiddels leren inzien dat mijn blik toen te beperkt was en dat er ook zuivere, vrome drijfveren bij de bouw

[p. 51]

hebben meegespeeld. Alle kwalijke motieven zijn bij de parousia vervluchtigd; alleen de goede zijn overgebleven. Nee, ik heb geen moeite meer met deze toren.’

We keken allebei omhoog toen een van de klokken vijf maal sloeg. Vijf uur in de middag is het universele lofprijzingsuur, dat overal door kerktorens wordt aangekondigd. Op Golgothadag wordt dan wereldwijd het Lied van het Lam gezongen. Het heeft een heel bijzondere melodie, niet te vergelijken met de melodieën die we gewoon waren in onze kerken te zingen. Alle muziek klinkt hier trouwens rijker en doorleefder. Ik herinner me dat ik vroeger enkele keren uit een concert ben weggelopen, omdat de musici erbarmelijk speelden of het koor geen toonhoogte kon houden. Hier is zoiets ondenkbaar. Zang is nu van een kristallijne helderheid, van een ongekende puurheid - en dat niet alleen omdat slijm op de stembanden een onmogelijkheid geworden is.

Zodra het geluid van de klok was weggestorven, klonk overal uit de huizen en van de straten het Lied van het Lam op. Geert Grote had een hoge, prille stem, bijna als van een sopraan, terwijl ik mezelf onder de tenoren zou willen scharen. Maar ik haast me daaraan toe te voegen, dat deze termen uit het pre-parousiale tijdperk de stemmen niet meer adequaat typeren. Eigenlijk zouden er nieuwe woorden voor gezocht moeten worden. Ik zal het eens ter sprake brengen bij iemand die muzikaal onderlegd is.

Alle stemmen in de stad, niet alleen die van mensen maar ook die van engelen, verenigden zich tot een brede, sprankelende stroom van lof, die, in een subliem surround-effect, van alle kanten kwam en de hele atmosfeer doortrok. Ik nam afscheid van Geert Grote en liep zingend verder, in het vrolijk stemmende besef dat het leven hier goed is.

Meint R. van den Berg (1928) is emeritus-predikant. Hij publiceerde romans en verhalenbundels: De aardbeving en andere verhalen (1983), Portret van een oude dame (1987), De ontvoering van Marco Mandemaker (1990), Pelgrimage (1992), Het huwelijksfeest (1995) e.a., dichtbundels: Wisselgeld (1995), Klein Bestiarium (1995), Krottenwijk (1997) e.a., en vele boekjes met bijbelstudies.