Liter. Jaargang 1

Christelijk literair tijdschrift

[p. 78]

Henk Knol
Anna Enquist en Pascal

Christa Widlund is psychoanalytica en daarnaast ook schrijfster. Als Anna Enquist schreef ze een paar bundels prachtige poëzie en twee redelijke romans.

In ZENZ (de zaterdagse bijlage van Trouw) mocht mevrouw Widlund op 12 september haar psychoanalytisch licht laten schijnen over de Tien Geboden. Helemaal in de stijl van oudvader Freud bestaat God volgens haar slechts als een projectie van mensen die naar een ouderfiguur zoeken. Zelf is Widlund van een ander geloof (idee noemt ze het bescheiden): Er Is Niet Meer Dan Er Is. Een mooi, overzichtelijk geloof; je hoeft alleen maar datgene wát er is zo goed mogelijk proberen te begrijpen, om vervolgens te leren met het inzichtte leven dat de werkelijkheid een van elke zin verstoken chaos blijft. Psychotherapeuten kunnen je daarbij overigens een handje helpen, mits je wat geduld hebt. Ze zijn de overbezette sjamanen van een poldermodel, waarin bidden en biechten inmiddels tot symptomen van een irritante en vooral hardnekkige stoornis kunnen worden herleid.

Reeds bij het derde gebod raakt mevrouw Widlund wat ontregeld: ‘Gij zult niet dit en gij zult niet dat, wat een idiotie is dit eigenlijk? Wie zegt dat?’ Gelukkig krijgt haar op de Verlichting geïnspireerde rationaliteit snel vat op het verwarrende stukje werkelijkheid van dit gebod: ‘Ik begrijp het wel: dit is de neerslag van een cultuur. Deze gebodenreeks heeft eeuwenlang structuur gegeven aan ons soort maatschappijen.’ ‘Nee, ik zie dat hele geloof toch als een collectieve psychose. Eigenlijk is het een waan, maar het wordt niet als een psychiatrische ziekte aangemerkt omdat zoveel mensen er last van hebben. [...] Als therapeut zou ik op het intake-formulier van een patiënt die - op een ander gebied - dergelijke symptomen vertoonde een code invullen op de DSM-IV: ernstige waan.’

DSM staat voor Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, een classificatiesysteem dat alle bekende psychiatrische ziektebeelden systematisch ordent. Het zakbijbeltje van de psychiater zogezegd, waarvan mevrouw Widlund kennelijk de vierde versie gebruikt. Psychiaters begrijpen gelukkig steeds meer, al verzuchtte een gerenommeerde vaderlandse collega van Widiund onlangs dat ‘we nog maar tien percent

[p. 79]

van het menselijk brein hebben doorgrond’. Gelukkig kan het psychiatrische zakbijbeltje weer een stukje worden uitgebreid met de door mevrouw Widlund in Trouw gepubliceerde diagnostiek, al zal het vooralsnog een apocrief pericoopje worden omdat er, spijtig genoeg, helaas nog teveel geloofszenuwlijers zijn om van een officieel erkende gekte te kunnen spreken. Niet getreurd en er is hoop: de sjamanen gaan door met het begrijpen van de resterende negentig percent. Dat duurt natuurlijk even, maar ik mag ondertussen in ieder geval rekenen op hun diepgaande inlevingsvermogen.

Kijk maar naar mevrouw Widlund als ze het in Trouw over het negende gebod heeft. Ze vindt het belangrijk, benadrukt ze, zich te verplaatsen in de ander en diens waarheid en orakelt vervolgens: ‘De waarheid spreken is een erg egoïstische gedachte. Als ik mij nu even verplaats in een christelijk iemand die naar dit gebod luistert dan zie ik toch iemand voor me die met name denkt aan zijn eigen zieleheil: ik ben goed, want ik spreek de waarheid.’

Zoveel inlevingsvermogen maakt sprakeloos en wettigt maar één conclusie: de psychoanalytica Widlund, die zo hoog opgeeft van begrijpen en onbevooroordeelde empathie, heeft van de Tien Geboden nog helemaal niets begrepen. En wat ze niet begrijpt verklaart ze vervolgens tot pathologie. Da's een makkelijk en door de eeuwen heen beproefd foefje, al zou je van een positivistisch geïnspireerde breinkundige als Widlund verwachten dat ze wat meer moeite wil nemen om geheimschrift te ontraadselen. Met dat woord typeerde Pascal (ik geeft toe: alweer een chronische zenuwlijer...) ooit het Oude Testament. Hij ontdekte ook dat liefde het enige onderwerp van de Schrift is. Om het begrip voor sjamanen als Widlund wat te vergemakkelijken: liefde, da's iets anders dan libido, laat staan: narcisme.

Henk Knol (1955) woont in Ede, werkt in de jeugdhulpverlening. Poëzie: Toch maar de tuin geruimd (1990), Ander hooglied (1994).