Logo DBNL
Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 31 (2017)

Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 31

(2017)– [tijdschrift] Literatuur zonder leeftijd–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

De kracht van verhalen
Woutertje Pieterse Lezing 2017
Nasim Miradi

Het is een voorrecht hier te staan vandaag. Wij werken in een bijzondere industrie. Wij creëren niet alleen dromen, maar juist ook werkelijkheden, voor jonge mensen. Wij prenten werelden in hun hoofd, die ze hun hele leven lang bij zullen blijven.

Mijn naam is Nasim Miradi. Ik sta hier alleen - maar ik sta hier namens ROSE stories, het bedrijf dat wij, Chafina, Rachida en ik hebben opgericht. Wij zijn ons bedrijf begonnen met een heel duidelijk doel: verhalen vertellen die de hedendaagse samenleving in al haar diversiteit representeren. Met aandacht voor meer culturele diversiteit en een betere representatie van vrouwen. Wij doen dit door middel van film, theater en boeken, vooral boeken. Ja, ambitie hebben wij wel.

 

Wij geloven in de kracht van verhalen. Verhalen nemen je mee - in iemands hoofd, naar andere plaatsen. Als kind kon ik al helemaal opgaan in een spannend boek. Als een verhaal goed geschreven was, werd ik één met de hoofdpersoon of reisde ik mee als beste vriendin. Je identificeert je toch altijd graag met iemand tegen wie je opkijkt! Verhalen hebben mijn horizon verruimd en mijn blik op de werkelijkheid in sterke mate beïnvloed.

Juist daarom is het belangrijk dat er in verhalen aandacht is voor diversiteit en krachtige rolmodellen. Want onze ervaring en de cijfers liegen er niet om. Hoewel men het erover eens is dat Nederland een pluriforme samenleving is, zien wij daar op tv, op het toneel, maar ook in boeken weinig van terug. En dat kan volgens ons echt anders. Daarom besloten wij drie jaar geleden het heft in eigen handen te nemen. Niet lullen, maar poetsen! Of zoals ons grootste rolmodel Pippi Langkous het zegt: ‘Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan.’

Wij hebben heel hard gewerkt en hebben in een jaar twee kookboeken en een kinderboek uitgegeven en twee documentaires geproduceerd. Wij hadden een TOP-jaar en bovenal een SUPER DIVERS jaar - in onze ogen dan. Totdat wij door een van onze medewerkers werden gewezen op het volgende lijstje als je de producten die wij hadden gerealiseerd op een rijtje zet:

 

-een kookboek met verhalen en recepten van Marokkaanse moeders;
-een kookboek met gezonde varianten op de Marokkaanse keuken;
-een kinderboek over een stoer Marokkaans-Nederlands meisje;
-een documentaire over re-migreren naar Marokko;
-en een documentaire over hijabi-dragende vloggers, waarvan in ieder geval één Marokkaanse is.

 

Een TOP-jaar inderdaad... Maar divers waren wij zeker niet... Wij hebben vooral de diversiteit binnen de Marokkaanse gemeenschap laten zien, niks mis mee, maar een redelijk eenzijdig beeld. Hierop zijn wij ons werk gaan aanpassen en projecten gaan ontwikkelen met onder meer verhalen van Chinese, Syrische en Iraanse makers.

Dat is het risico als anderen je niet scherp houden: je trekt je terug in de kringen die je van nature kent. Waarom is dat erg? Omdat wij jullie op precies datzelfde aan willen spreken. Omdat wij graag alle mensen in dit land - om ons heen, uit de buurt, op straat en op het werk - terug willen zien in dat wat we maken. Opdat eenieder zichzelf herkent en het gevoel krijgt er te mogen zijn.

Wij geloven in de betekenis van het werk dat wij doen. Omdat er een duidelijke wisselwerking bestaat tussen media, cultuur en samenleving. Deze werelden zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en beïnvloeden elkaar. Met de verhalen die wij vertellen brengen we de wereld in beweging. Als wij in verhalen andere perspectieven bieden en andere mensen aan het woord laten, kunnen we vooroordelen - die vaak gebaseerd zijn op onbegrip en onwetendheid - aanpakken. Wij kunnen begrip creëren en de samenleving inclusiever maken.1

In 2013 had maar 2 procent van alle kinderboeken een hoofdpersonage met een biculturele achtergrond - terwijl niet 2, maar 22 procent van de Nederlanders een biculturele achtergrond heeft.2 Dat is bijna een kwart van de samenleving. Toch krijgen zij geen gezicht, of bestaan zij vooral in een geproblematiseerde setting.

Wanneer wij een eenzijdig verhaal steeds opnieuw zien of horen, wordt dat verhaal het enige dat wij kennen en geloven, zoals de Nigeriaanse auteur Chimamanda Ngozi Adichie het zo raak verwoordt: ‘Wanneer wij telkens hetzelfde verhaal opnieuw horen, dan wordt dat verhaal het enige verhaal dat wij geloven.’3 Zo ontstaan er stereotypes, die de waardigheid van groepen en/of individuen afnemen. Er is altijd meer dan een verhaal over andere mensen, religies en culturen.

En dit is waarom die diversiteit net zo belangrijk is voor kinderen met een oer-Hollandse als voor kinderen met een biculturele achtergrond. Het is belangrijk voor beiden om andere verhalen te horen en lezen. Verhalen met veelkleurige personages waarmee kinderen zich kunnen identificeren. Het is een manier om bij kinderen meer begrip voor diversiteit en gelijkheid te bereiken. Het maakt ze zelfs empathischer.4

Ikzelf ben Iraans en Nederlands. Ik ben niet islamitisch, maar atheïstisch opgevoed. Ik groeide niet op in een groot, druk gezin, maar was enig kind van twee hoogopgeleide ouders. Ik woonde niet in een prachtwijk of kracht-

wijk, maar in het centrum van Delft. Ik droeg jurkjes, spijkerbroeken en deed dezelfde dingen als de meiden uit mijn klas.

Maar voor mij was dit als kind niet Hollands genoeg. Ik stuurde mijn oma, die wel gelovig is en een hoofddoek draagt, standaard een kwartier vóór mij de straat op met als excuus dat ik nog even naar de wc moest, om maar niet met een vrouw met hoofddoek gezien te hoeven worden. Want dat zou gênant zijn.

Ik praatte mee op het schoolplein over hoe irritant het is als je ouders de hele tijd meezingen met René Froger. Dat bij ons thuis niemand wist wie de heer Froger is en wij eigenlijk alleen cassettebandjes hadden van de Iraanse zangeres Merzieh, deed er niet toe. Want ik creëerde een nieuwe werkelijkheid, een werkelijkheid zonder oma met hoofddoek en mét ouders die heerlijk konden meeblèren met ‘een eigen huis, een plek onder de zon’. Ik creëerde een wereld waarin ik het gevoel had dat ik erbij hoorde, een Nederlander was.

Dat ik, met een islamitische familie, ook een Hollander ben, begreep ik niet als kind. Ik voelde mij een in-betweener. Iemand die tussen twee werelden leeft, en zich noch bij de één, noch bij de ander helemaal thuis voelt. Ik herkende mijzelf niet in de portretten van Iraanse vrouwen, maar ook niet in de beelden van stereotype Nederlandse vrouwen of meisjes. En vooral als kind ben je daar extreem gevoelig voor. Ik miste ankerpunten, verhalen van andere in-betweeners met wie ik mij kon identificeren. Rolmodellen, die lieten zien dat je meer bent dan een vrouw of een persoon met een ‘andere’ culturele achtergrond. Sterke vrouwen, die uit de schaduw durven te treden en een positief geluid laten horen. Vrouwen als Noraly Beyer, die - tegen alle verwachtingen in - het 8 uurjournaal mocht presenteren. Iets waar ik de NOS-bazen, en haarzelf, tot op de dag van vandaag dankbaar voor ben. Als kind was zij mijn rolmodel.

Wat de kracht is van rolmodellen verwoordt actrice Whoopi Goldberg prachtig in haar memoires. Zij beschrijft daarin de eerste keer dat zij het personage Luitenant Uhura, uit de televisieserie Star Trek, zag. ‘Toen ik negen jaar oud was, kwam Star Trek voor het eerst op TV. Ik rende gillend door het huis! Kom kijken, mam! Kom kijken! Iedereen! Snel, snel, er is een zwarte vrouw op tv en ze is geen bediende!! Ik wist daardoor meteen dat ik alles kan worden wat ik wil.’

Er werd een nieuwe werkelijkheid, een ander toekomstperspectief getoond voor zwarte meisjes. Blijkbaar konden (zwarte) vrouwen méér dan bedienen. Zij konden leidinggeven!

 

En dit vinden wij, bij ROSE stories, het mooist aan het werken binnen de boeken-sector. Met nieuwe beelden, verhalen en een ander geluid kun je de werkelijkheid veranderen. Het helpt mij, andere volwassenen, maar vooral ook kinderen, om hun wereldbeeld bij te schaven. Een driedimensionaler beeld te krijgen van de ‘ander’. Van meisjes, vrouwen, mensen met een andere culturele achtergrond.

Dit zijn spannende projecten, want de ingrediënten ‘meisje als hoofdpersoon in een spannend boek dat niet over paarden of prinsessen gaat’ en ‘een andere culturele achtergrond’, worden in deze industrie niet altijd beschouwd als positieve indicatoren voor commercieel succes. En dit leidt er mede toe dat er weinig diversiteit is in het aanbod. Dit vormde de drijfveer voor de makers van Good Night Stories for Rebel Girls. Zij maakten een boek met honderd verhalen over bijzondere vrouwen; met en zonder hoofddoek, van Frida Kahlo tot Serena Williams. Van astronauten en politici, tot architecten en gewichtheffers.

Vrouwen in alle kleuren en maten. Hun kinderboek was het meest succesvolle crowdfunding-project ooit. En staat inmiddels wekenlang op nr. 1 op Amazon.

Maar de maatschappelijke winst is nog veel groter. Dit boek geeft meisjes al op jonge leeftijd een ander perspectief op hun toekomst. Het vergroot hun kansen op de arbeidsmarkt. Zij zullen groter dromen, meer durven en doen.

 

Dat is de kracht van verhalen. Fictie kan de werkelijkheid vormgeven. Zo schoten de aanmeldingen van jongens bij balletscholen drastisch omhoog na de film Billy Elliot, over een ballet-dansende jongen en gingen meisjes massaal op boogschieten na het succes van de boekentrilogie The Hunger Games.5 Voorbeelden als deze laten zien dat verandering mogelijk is, als je het maar wilt.

Diversiteit is geen cosmetische ingreep, hoe graag wij dat ook willen. Het is niet één dag hier staan en je bent klaar. Het is niet zeggen dat je het wel wilt, maar geen ‘biculturele auteurs’ kunnen vinden. Het is niet een hokje dat je aan kunt vinken. Het heeft echt volharding nodig, heilig geloven dat er talent is, en gaan scouten, stalken (zoals één van onze makers onze werkwijze laatst bestempelde). En als zij binnen zijn coachen, vertrouwen geven en doorzetten ook als het niet meteen lukt.

Soms moet je pionieren binnen je vakgebied. Het is vallen en weer opstaan, durven, proberen en vooral doen. Het is ook in je bedrijf verandering teweegbrengen, ruimte creëren voor divers talent, van schoonmakers tot redacteuren en leidinggevenden. Diversiteit moet in het DNA van je bedrijf gaan zitten. Het moet vanzelfsprekend zijn.

 

Het gaat niet om voortrekken, maar om het rechttrekken van een industrie die generatie op generatie een sterk stempel heeft gedrukt op het wereldbeeld dat mensen hebben, dat wij kinderen meegeven.

Wij hebben de kracht om blikken te verruimen. Door verhalen te vertellen waarin kinderen zichzelf en de ‘ander’ op een nieuwe, niet stereotype wijze leren kennen. Jonge mensen die later zelf de samenleving gaan vormen. Zoals literair pleitbezorger Sharron McElmeel het zo raak en prachtig verwoordt: ‘Kinderen hebben behoefte aan zowel spiegels als ramen. Veel gekleurde kinderen zien de wereld alleen via ramen en zij hebben spiegels nodig. Andere kinderen zien alleen spiegels en zij moeten de wereld ook door ramen leren zien.’

 

Als het gaat om culturele diversiteit en representatie van vrouwen is er nog veel te doen binnen het kinderboekenvak. Daarin ligt zowel een verantwoordelijkheid als een kans! Een kans die wij kunnen vormgeven vanuit de kracht van het personage Woutertje Pieterse. De kracht van verhalen om dromen te doen ontwaken en de verbeelding vrij spel te geven. De kracht van verhalen om verwachtingen te ontstijgen. Buiten de gebaande paden te denken en op zoek te gaan naar je eigen plek. Wie ben ik? Wie kan ik zijn? Wie wil ik worden?

Want wij creëren niet alleen dromen, maar ook werkelijkheden voor kinderen. Wij prenten werelden in hun hoofd die ze hun hele leven bij zullen blijven. En dat is een prachtige verantwoordelijkheid.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs