Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 22

[p. 100]

In memoriam Hugo Verdaasdonk (1945-2007)
Een persoonlijke terugblik op een heel bijzonder iemand
Toin Duijx

Op 8 oktober 2007 overleed de Tilburgse hoogleraar Hugo Verdaasdonk. Toin Duijx beschrijft vanuit zijn persoonlijke ervaringen de betekenis van deze markante persoon voor (het onderzoek naar) de Nederlandstalige kinder- en jeugdliteratuur.

Het moet in 1983 zijn geweest dat ik voor het eerst kennismaakte met Hugo Verdaasdonk. Ik was student Opvoedkunde aan de Universiteit van Amsterdam en volgde in Leiden het bijvak ‘Kinder- en jeugdliteratuur in pedagogisch perspectief’ bij prof. dr. Ria Bauer-Van Wechem. Zij had al snel mijn voorliefde in de kinder- en jeugdliteratuur in de gaten en ik ging als vrijwilliger bij haar werken. Als student werd ik toegevoegd aan de Interuniversitaire Werkgroep ‘Kinder- en jeugdliteratuur interdisciplinair’, opgericht door Bauer-Van Wechem, en al snel werd ik tot secretaris van deze werkgroep benoemd. Bauer probeerde in deze werkgroep kinder- en jeugdliteratuuronderzoekers van de verschillende universiteiten samen te brengen. Ergens in het najaar van 1983 was er een bijeenkomst van deze werkgroep, en een zekere prof. dr. Verdaasdonk uit Tilburg had laten weten graag bij deze vergadering aanwezig te willen zijn. De vergadering was al begonnen toen ik van een van de secretaresses te horen kreeg dat er een man met een grote bos haar en een lange leren jas in het gebouw was gesignaleerd en dat de portier al op zoek was naar deze man. Ik weet niet waarom, maar ik had zo het gevoel dat dit wel eens de mij toen nog volledig onbekende Verdaasdonk kon zijn. Op de tweede verdieping vond ik hem (terwijl hij op de derde moest zijn) en vanaf dat moment klikte het tussen ons.

Binnen de werkgroep was de invloed van Verdaasdonk groot. Al enkele jaren werd er veel gesproken, maar Hugo wilde actie! Nadat Bauer-Van Wechem wegens gezondheidsproblemen de Leidse universiteit had verlaten, nam Hugo het voorzitterschap van de werkgroep over. Het mocht geen werkgroep vanuit de Ivoren Toren van de universiteiten zijn, nee, hij wilde dat er vanuit alle disciplines en werkvelden meer aandacht aan de kinder- en jeugdliteratuur zou worden geschonken (iets wat Bauer-Van Wechem in beginsel ook wilde). Theorie en praktijk hoorden hand in hand met elkaar te gaan. Al binnen twee vergaderingen werd besloten dat er een landelijk platform voor kinder- en jeugdliteratuur moest komen en

[p. 101]

Hugo Verdaasdonk (1985).

dankzij Hugo's stimulering (en uitstekende contacten; hij belde altijd wel even iemand als er iets geregeld moest worden) kon op 2 november 1985 in een overvolle Koninklijke Bibliotheek de oprichtingsvergadering plaatsvinden van dat platform en in mijn persoonlijk archief heb ik gevonden dat de statuten via Hugo bij een bevriende notaris (die daarvoor niets in rekening bracht) op 9 april 1986 zijn gepasseerd.

In de jaren van het Platform Kinder- en Jeugdliteratuur heeft Verdaasdonk een belangrijke bijdrage geleverd aan veel activiteiten, die voor een deel nu door allerlei andere stichtingen en organisaties nog steeds worden uitgevoerd. Ik denk aan de vele keren dat we een cursus over kinder- en jeugdliteratuur hebben gegeven, en de lange treinreizen (vooral de reizen vanuit Zwolle waarbij we steeds net op tijd de laatste trein wisten te halen) die we daarvoor moesten ondernemen. Dankzij Hugo hadden we bij deze cursussen docenten van naam. Kees Fens en Willem Wilmink gaven geweldige colleges voor de steeds snel volgeboekte cursussen, en zij deden dat gratis, zelfs de reiskosten hoefden niet vergoed te worden, waardoor het platform op de cursussen iets kon verdienen en dat geld voor andere projecten kon gebruiken. Samen met Hugo gaf ik altijd de bijeenkomsten over de jonge lezer en heb daar enorm veel van geleerd. Ik gaf wel al werkgroepen aan de Leidse Universiteit, maar kreeg op mijn lesgeven geen feedback en Hugo bracht daar verandering in. Hij begon altijd positief en dan wist je dat er iets ging komen, je kon er gewoon op wachten. Dan kwam er altijd opbouwende kritiek, in de trein met het nog snel gekochte blikje bier, kritiek die in de loop van de jaren wel minder werd gelukkig.

Het platform organiseerde elk jaar twee studiedagen voor haar donateurs en tijdens deze studiedagen lukte het vaak om dankzij de contacten van Hugo sprekers die echt iets te zeggen hadden uit te nodigen. Een uitnodiging van Hugo werd zelden geweigerd; hij wist ze allemaal over te halen om mee te doen. Bij de studiedagen was de borrel (met hapjes, zoals Hugo het altijd omschreef) voor het informele contact tussen de donateurs van groot belang. Aangezien er altijd heel veel te eten was, nodigde Hugo zelfs ooit mijn ouders persoonlijk, zonder dat ik er iets van wist, uit toen we een studiedag in de Koninklijke Academie voor Vormgeving in 's Hertogenbosch hadden.

[p. 102]

Verdaasdonk is ook begeleider van veel onderzoeken op het gebied van de kinder- en jeugdliteratuur geweest. Hij vond dit een volwaardig genre dat in wetenschappelijk onderzoek de volledige aandacht hoorde te krijgen. Het eerste onderzoeksproject was het onderzoek naar literaire en pedagogische overwegingen bij de beoordeling van kinder- en jeugdliteratuur, dat ik samen met Tom Baudoin van de Nijmeegse Universiteit in opdracht van het Ministerie van WVC mocht uitvoeren. Tijdens dit onderzoek was Hugo echt een begeleider, want het was een ontzettend moeilijk onderwerp. Het onderzoeksrapport heeft tijdens een studiedag in de Koninklijke Bibliotheek veel stof doen opwaaien. Als begeleider van het onderzoeksproject wist hij ons altijd weer te motiveren door te gaan, ook als we soms de weg een beetje kwijt waren. Hij was uitermate kritisch, was bereid naar ons te luisteren, maar, ik moet het toegeven, kon toch wel duidelijk aangeven dat de werkwijze die hij voor ogen had, toch waarschijnlijk wel de beste was. Ik heb meer onderzoeken mogen doen onder zijn begeleiding, zoals het project van jeugdliteratuur naar literatuur voor volwassenen, en nooit was hij een begeleider op afstand. De vele gesprekken, Hugo was ondertussen verhuisd naar de Herengracht, in het kamertje herinner ik me heel goed, en menig promovendus van hem met mij. Je had altijd wel even een fietstocht nodig om alles te laten bezinken wat hij allemaal naar voren had gebracht.

Vanaf het begin van het Landelijk Platform Kinder- en Jeugdliteratuur wilden we naast de kolom die we in het tijdschrift En nu over jeugdliteratuur hadden een eigen blad hebben en in september 1986 verscheen de eerste aflevering van het Documentatieblad kinder- en jeugdliteratuur. Vanaf de eerste aflevering zat ik met Hugo in de redactie, samen met Tonny Meelis, Anne de Vries, al snel aangevuld met de altijd enthousiaste Joke Linders. De eerste afleveringen werden door mij nog getikt op mijn allereerste laptop (die groter was dan menig normale computer tegenwoordig). We hadden geen uitgever, dus Hugo liet het ergens in Tilburg drukken, met een omslag met felle kleuren. Via de universitaire post kregen de donateurs het tijdschrift, dat in de eerste jaren onregelmatig verscheen, toegestuurd. Later werd de productie overgenomen door een professionele organisatie, gevolgd door de Leidse Universiteit. Via enkele omzwervingen heet het nu Literatuur zonder leeftijd en is dit nummer 75 van het enige tijdschrift over de studie van de kinder- en jeugdliteratuur.

Verdaasdonk heeft zich enorm ingezet om de kinder- en jeugdliteratuur steeds als een volwaardig literair genre geaccepteerd te krijgen. Voor een heel belangrijk deel deed hij dat binnen het Landelijk Platform Kinder- en Jeugdliteratuur, de bakermat van uitermate actieve stichtingen als IBBY-Nederland en Geschiedenis Kinder- en jeugdliteratuur, van de werkgroepen ‘Jeugdliteraire Kritiek’ en ‘Jeugdliteratuur op het HBO’, waaruit een nog steeds veelgebruikt stu-

[p. 103]

dieboek voor HBO-opleidingen is ontstaan, en van de publicatiereeks Literatuur zonder leeftijd.

Maar ook binnen alle andere organisaties waar Verdaasdonk, vaak als voorzitter, een belangrijke rol heeft gespeeld, zorgde hij dat de kinder- en jeugdliteratuur de nodige aandacht kreeg. Binnen de VVL kwam door zijn bemiddeling van LIRA de nodige subsidie om de werkgroep jeugdboekenschrijvers de kans te geven een weekendsymposium in Baarn te organiseren. Dit symposium is inmiddels uitgegroeid tot een tweejaarlijkse traditie.

Ook werd in de belangenstrijd voor auteurs de bijzondere positie van de kinder- en jeugdboekenauteurs steeds naar voren gebracht, zowel binnen de vakbond VVL, bij het onderhandelen over het leenrecht als bij het Fonds voor de Letteren. Zelfs toen Hugo geen voorzitter van het Landelijk Platform Kinderen Jeugdliteratuur (en haar opvolger de Stichting ter Bevordering van de Studie van de Kinder- en Jeugdliteratuur) meer was, kon je hem altijd bellen (het liefst tussen half twaalf en twaalf uur 's avonds) voor advies (en bemiddeling naar bepaalde mensen toe).

Soms zou je het gewoon vergeten, maar Verdaasdonk was fulltime als hoogleraar Literatuursociologie (marketing en sociologie van het boek) verbonden aan de KUB (Katholieke Universiteit Brabant), later omgedoopt in Universiteit Tilburg. Hier heeft hij op de barricaden gestaan om de toen nog subfaculteit Letteren te redden bij bezuinigingsoperaties. Hij schakelde daarvoor zelfs zijn contacten binnen de Tweede Kamer in. Hij was de eerste hoogleraar die benoemd werd om de letterenstudie in Tilburg op te zetten. Vanaf het begin heeft de kinder- en jeugdliteratuur een belangrijke plaats binnen onderwijs en onderzoek gehad, en nog steeds is de Tilburgse Universiteit dé universiteit waar de kinderen jeugdliteratuur serieus bestudeerd wordt. Het is de enige universiteit waar een structurele leerstoel voor kinder- en jeugdliteratuur is. Hij was mede-initiatiefnemer van de jaarlijkse symposia, die nog steeds georganiseerd worden.

Over de invloed van Verdaasdonk op de literatuurwetenschap is veel geschreven. Hij had aanhangers, maar ook collega's die zijn invalshoek niet deelden. Hugo probeerde steeds de discussie aan te gaan met andere disciplines, ook al was dat niet altijd makkelijk.

Voor de kinder- en jeugdliteratuur is Verdaasdonk van groot belang geweest. Voor meer dan honderd procent heeft hij zich ingezet om de kinder- en jeugdliteratuur overal op de agenda te zetten als een volwaardig literair genre. Mij was altijd onduidelijk waar hij toch altijd weer de tijd vandaan wist te halen. Zijn enorme enthousiasme heeft veel mensen gestimuleerd. De wereld van het kinderboek moet nu een groot voorvechter voor het vakgebied en een groot vriend missen. We zullen nog vaak aan hem denken.