Literatuur. Jaargang 4

Signalement

Christelijk erfgoed

In een tijd dat vertrouwde reeksen als het Klassiek Letterkundig Pantheon en de Klassieken uit de Nederlandse Letterkunde in een sterfhuisconstructie zijn aangeland, is het des te meer toe te juichen indien iemand de moed heeft een nieuwe serie tekstuitgaven op te zetten. Bewondering verdient zo'n initiatief bovendien wanneer wat betreft de tekstkeuze geen concessies worden gedaan aan de ‘moderne smaak’. Dit geldt voor de serie ‘Christelijk erfgoed’, die onder redactie van G.C. de Waard en C. Bregman wordt uitgegeven bij Den Hertog in Houten. Waarschijnlijk zal van zulke edities geen sterke impuls uitgaan tot popularisering van de oudere letterkunde, maar ze attenderen op belangrijke aspecten van de literatuur uit het verleden die schaars vertegenwoordigd zijn in het tekstenaanbod voor studenten en scholieren en verrijken zo het tableau voor de werkelijk geïnteresseerden. Er zijn inmiddels twee deeltjes verschenen: Het Hoghe Liedt Salomons van Revius (dat in het vorig nummer van dit tijdschrift afzonderlijk besproken werd) en Christelike Doodts-Betrachting (1987) van Willem Sluiter. Dit laatste bevat tien liederen over het sterven en een lang gedicht naar aanleiding van de dood van Sluiters jonge echtgenote, dat opvalt door de persoonlijke toon en de liefdevolle schildering van een in piëtistische gevoeligheid gedrenkte religieuze levenspraktijk. De teksten worden adequaat toegelicht door A.J.H.G. Ronhaar (126 p., f 18,50) en de inleiding (35 pagina's) besteedt zowel aandacht aan de literaire als aan de levensbeschouwelijke achtergronden. Naar mijn mening worden alleen renaissance en reformatie ten opzichte van elkaar wat te veel in oppositie gesteld. En dat Sluiter het sterfbed van zijn vrouw niet ‘mooier’ gemaakt heeft dan het was (p. 24), lijkt me een oncontroleerbare aanname.

EKG

Voortgang

Het zesde deel van Voortgang, jaarboek voor de Neerlandistiek uitgegeven door de Vrije Universiteit, bevat weer een aantal waardevolle studies. Naast een herdenking van prof. dr. D.M. Bakker, de helaas reeds op eenenvijftigjarige leeftijd overleden hoogleraar in de Nederlandse taalkunde, met een analyse van zijn taalkundig oeuvre, en een vijftal andere artikelen op het gebied van taal en taalgebruik, zijn er zeven bijdragen op literatuurhistorisch en literatuurwetenschappelijk terrein.

De zestiende-eeuwse Amsterdamse boekbinder Reijer Gheurts maakte (of kopieerde?) een vertaling van honderd van de Parabolae, sive Similia van Erasmus. G.R.W. Dibbets geeft deze handschriftelijke collectie vergelijkingen, waarin voor een lezer van zestiende- en zeventiende-eeuwse literatuur veel te herkennen valt, hier uit, met aanhaling van het Latijn van Erasmus. L. Strengholt toont aan dat Vondels Antidotum

[p. 375]

(1626) op Marnix teruggaat en ondergraaft de stelling van Brom dat reeds dit gedicht een wending naar het rooms-katholicisme zou laten zien.

B.P.M. Dongelmans' gedetailleerde studie van de publikatiegeschiedenis van Tollens' Gedichten sluit qua vraagstelling mooi aan bij de recent verschenen bundel Het woord aan de lezer onder redactie van W. van den Berg en J. Stouten. Dongelmans laat enerzijds zien hoeveel er met vrucht onderzocht kan worden en anderzijds hoever we nog af zijn van enige vorm van synthese op het terrein van de boekgeschiedenis in de ruimste zin van het woord. P. Praamstra vergroot via een boeiend exposé van Huets houding tegenover Bilderdijk het inzicht in de kritische beginselen van onze belangrijkste negentiende-eeuwse criticus.

De observatie van Anbeek en anderen dat in de romans van het fin-de-siècle de ‘zwakke held’ overweegt, wordt door R. van de Schoor getoetst aan enkele minder bekende romans en contemporaine receptiegegevens. B. van den Idsert doet een nieuwe poging greep te krijgen op de vertelstructuur van De God Denkbaar Denkbaar de God.

D. Schram tenslotte uit zijn scepsis over de claims van de literatuurwetenschap op het bezit van maatschappelijke relevantie, maar schetst toch een aantal strategieën die de relevantie van de (empirische) literatuurwetenschap zouden kunnen vergroten.

Dit deel van Voortgang kan verkregen worden door f 25,- over te maken op postgiro 4578980 van W.F.G. Breekveldt, Vrije Universiteit Amsterdam.

EKG

De Buitenkant

Hoe belangrijk de buitenkant van literatuur is, blijkt steeds meer in deze tijden van desk-top-publishing waarin iedereen de kans krijgt - maar gezien de resultaten niet in staat is - vorm te geven aan het gedrukte woord. Van de weeromstuit houden sommige mensen zich steeds verwoeder bezig met typografie en boekverzorging. Huib van Krimpen is een van hen en naar zijn produkten is gelukkig veel vraag. Uitgeverij De Buitenkant te Amsterdam heeft Van Krimpens vertaling uit 1982 van Stanley Morisons First principles of typography, opnieuw uitgegeven: Grondbeginselen der typografie (Amsterdam 1987, f 30,-).

Van Krimpen had Morison al eerder vertaald in 1965. Een herziene versie daarvan verscheen in 1983 bij dezelfde uitgever; de huidige tweede druk is opnieuw gezet uit de Itek Bembo en op royaler formaat gedrukt door Jan de Jong. Door deze fraaie vermenigvuldiging met 500 exemplaren kan deze tekst van Morison die oorspronkelijk vervaardigd werd voor de twaalfde druk van de Encyclopaedia Britannica uit 1929 en die nog niets aan waarde heeft ingeboet, op nog groter schaal bekend worden.

PJV

Primair of secundair?

De grens tussen scheppend werk en literatuur óver literatuur is niet altijd scherp te trekken. In principe houdt dit tijdschrift zich alleen met de laatste categorie bezig. Het is echter de vraag of Jeroen Brouwers' Kroniek van een karakter, waarvan deel 1 met de ondertitel ‘1976-1981 De Achterhoek’ door uitgeverij H[adewijch]) in 1986 op de markt gebracht is (f 49,50), tot de ‘secundaire’ literatuur gerekend mag worden.

Brouwers zelf noemt dit boek ‘een ongeretoucheerd zelfportret’ (p. 11) over de jaren 1976-1986, een ‘autobiografie in briefvorm’ (p. 11), waaraan hij - onbewust - behoefte gehad blijkt te hebben na twaalf jaar Vlaamse frietenlucht.

Verdere mededelingen die Brouwers in de inleiding doet, moeten de literairhistorische gebruiker van zijn teksten tot de nodige voorzichtigheid manen. Kroniek van een karakter bestaat inderdaad uit brieven, maar alleen brieven ván Brouwers. Bovendien heeft hij ‘op verzoek van ettelijke correspondenten [...] uit mijn brieven alles verwijderd waarom zij mij hebben verzocht’ (p. 10). Er zijn dus ingrepen geweest van de auteurediteur en de lezer moet maar geloven dat die terecht waren. Over honderd jaar mag iemand een aantal maanden doorbrengen in het Letterkundig Museum om precies te kijken wat Brouwers met de aan hem geretourneerde autografen heeft gedaan.

Het ‘ongeretoucheerde zelfportret’ is als een mozaïek samengesteld uit brieven aan een geselecteerd aantal personen; de auteur heeft bewust geen advertentie geplaatst om al zijn correspondentie weer in handen te krijgen: ‘Ik vroeg ze terug aan sommigen met wie ik in de loop der jaren constant briefverkeer ben blijven onderhouden’ (p. 10). Tot die constanten behoren Tom van Deel, Hans Roest, Angèle Manteau, Johan Polak, Walter van den Broeck, Jaap Goedegebuure, Julien Weverbergh, Maarten 't Hart, maar ook Joke den Hengst die een felicitatiebriefje krijgt bij de geboorte van dochter Marte Anna, en Corine Spoor die op 10 november 1979 op de vingers getikt wordt omdat ze de heer Brouwers tutoyeert, maar op 16 maart 1980 het door stug volhouden brengt tot een aanhef met ‘Lieve Corine’. Pas tegen het eind van dit eerste deel komen er nog wat namen bij (Gerrit Komrij, Ad ten Bosch, Theo Sontrop). Het boek leest niet als een brievenboek, niet als een autobiografie, maar als een roman: primaire literatuur dus, maar met aardige secundaire informatie.

PJV