De Leiegouw. Jaargang 16

[p. 243]

Verslagen

Akademische zitting op 13 oktober 1973.

Ter gelegenheid van het vijftienjarig bestaan van de Leiegouw, werd in de bovenzaal van het Kortrijkse stadhuis een akademische zitting gehouden. De voorzitter, Jan De Cuyper, schetste kort de geschiedenis van de vereniging en dankte alle medewerkers die van de Leiegouw gemaakt hebben wat hij nu is. Dr. L. Devliegher hield een zeer gesmaakt pleidooi voor monumentenzorg, dat intussen in De Leiegouw gepubliceerd werd (XVI (1974), 97-100) onder de titel ‘Pleidooi voor de oude stad’.

De hoofdbrok van de zitting was de presentatie van de verhandeling IV van de Leiegouw, nl. van ‘Kortrijkse gevels van de 16de eeuw tot het Empire’. De auteur, interieur-architekt Paul Debrabandere, stelde zijn werk voor en lichtte de verschillende hoofdstukken toe. Hij dankte ook allen die hem hadden geholpen en vooral de mecenassen, die de publikatie mogelijk gemaakt hadden. In het bijzonder sprak hij de dank van de Leiegouw uit ten opzichte van de erevoorzitter, de heer J. Camerlynck. Het slotwoord werd uitgesproken door schepen De Jaegere, die de burgemeester verving. Deze geslaagde en talrijk bijgewoonde presentatie werd besloten met een receptie.

Vergadering van 10 november 1973.

De heer L. Decroix sprak over ‘De Meulebeekse bevolking tijdens het Ancien Régime. De sociaal-ekonomische struktuur van een plattelandsgemeente’. De spreker had het onderwerp uiterst grondig en degelijk aangepakt. De afzonderlijke bronnen waren systematisch bewerkt en bruikbaar gemaakt. De duizenden gegevens werden in groepswerk geklassificeerd, op ponskaarten overgebracht en bestudeerd. De spreker gaf ons op een entoeziaste wijze een boeiende en leerrijke uiteenzetting. De Leiegouw hoopt de resultaten van zijn vorsingswerk ooit te kunnen publiceren.

Vergadering van 8 december 1973.

Bij het begin van deze derde vergadering sprak de voorzitter een kort in Memoriam voor Antoon Ballegeer, de Kortrijkse Vlaming in hart en nieren, door en door kristelijk man, die sinds jaren geïnteresseerd de vergaderingen van de Leiegouw bijwoonde.

Als besluit van het begijnhofjaar en in aanwezigheid van twee onvervalste begijnen hield Beatrijs Arickx een gedokumenteerde lezing over onze Vlaamse begijnhoven aan de hand van dia's. Hoewel er nog talrijke begijnhoven in ons land bewaard zijn (er waren er vroeger ook in Nieuwpoort en Damme), bedraagt het aantal begijnen nog maar 77.

[p. 244]

Vooreerst overliep B. Arickx de verschillende verklaringen voor het woord ‘begijn’. Het ontstaan van deze fel teruglopende beweging moet worden gesitueerd in de 12de-13de eeuw, als een neiging van de veel te talrijke vrouwen (vanwege het sneuvelen van mannen in oorlogen en epidemieën), om als ‘mulieres religiosae’ de vroomheid bijzonder te verzorgen in kloosters, kluizen of in gewone stadshuizen, in de buurt dan wel van kerk of hospitaal, waar ze zich in groepjes - uiteraard zonder huwelijksbanden - voordelig en profijtig terugtrokken.

Deze al heel vroeg begijnhoven genoemde stichtingen hadden elk een afzonderlijk gegroeid reglement, een heilige naar wie het hof genoemd was en ev. ook een ondergeschikte relatie met een of andere geestelijke orde, b.v. die van de Dominikanen - nu nog - in Sint-Amandsberg. Van de 17de eeuw af en nadat de begijnenbeweging moeilijkheden had moeten bekampen, kregen deze begijnen een uniform reglement, éénzelfde kledij en stenen huisjes.

Precies omdat er vandaag de dag geen begijnen meer ‘geroepen’ blijken te zijn (voor enige tijd wilde een 18-jarig meisje in Mechelen begijn worden, dit werd evenwel om praktische redenen geweigerd), is de vraag interessant, wie begijn werd. Het betrof meestal meisjes die - vaak erg jong: 13-14 jaar - geloften van kuisheid en gehoorzaamheid, niet van armoede, aflegden. Vele begijnhoven werden van een muur voorzien om ongure elementen te weren en een zekere rust - nu zoveel waard - te verzekeren. De meeste kluizen kregen met tijd en vlijt ook een eigen kerk of kapel; het begijnhof van Anderlecht maakt hierop een merkwaardige uitzondering. Qua vorm en bouw kan men een onderscheid maken tussen begijnhoven met alleen maar een pleintje, andere met een straat erbij, nog andere met enkele straten. Alle hadden een huis voor de grootjuffrouw, een raadszaal en huisjes met een tuintje. Elk begijnhof had ook een infirmerie (een enkele keer sliep daar een man en in dat geval waren er extra veiligheidsmaatregelen voorgeschreven) en een begraafplaats.

Tot slot had B. Arickx het nog over de werkzaamheden van deze vrome vrouwtjes. Dat was voornamelijk ‘kerken en werken’, o.m. vasten, bidden, boetehemden dragen en lakense stoffen weven. Wat erg leuk was om aan te horen, was het kapitteltje over straffen en overtredingen van begijnen: lichte overtredingen waren b.v. omkijken naar een man (denk aan Juffrouw Symforosa van Timmermans), zware overtredingen waren drinken of 's nachts een man (of wie weet meer) ontvangen. En als 20ste-eeuwse verslaggever denk je: soms waren ze vroom, soms ook zegevierden hoererij, achterklap en leugen.

Vergadering van 12 januari 1974.

Dr. jur. Michiel Debruyne, voorzitter van het Geschied- en Oudheidkundig Genootschap van Roeselare en ondervoorzitter van het Westvlaams Verbond van Kringen voor Heemkunde, beantwoordde diverse vragen i.v.m. De Poorterij. Allereerst verklaarde hij de naam ‘poorter’: teruggaand op het Latijnse portus, wat haven en/of stad betekende, cf. Nieuwpoort (haven), Kortrijk (stad), Brugge (stad en haven). Een poorter (cf. de familienaamkunde, bijv. Depoortere) was bijgevolg - rudimentair gezegd - iemand die het poorterschap van een bepaalde stad bezat. Juridisch gesproken was ‘poorter’ niet iets wat met sociale klasse te maken had, hoewel men de derde stand vaak ‘de poorters’ heeft genoemd. Veeleer kwam het hierop neer: de participatie van een poorter aan de rechten van een bepaalde plaats zonder er eigenlijk te moeten wonen

[p. 245]

De eerste sporen van ‘poorterie’ (verblijven in een stad was voldoende om poorter te zijn) werden in Metz in de 13de eeuw aangetroffen. In den beginne was het juridisch een belangrijke zaak om poorter te worden; later - in de 18de eeuw - was het begrip uitgedund en verwaterd.

Om poorter te worden, bestonden er diverse mogelijkheden: o.m. bewoning van een bepaalde plaats gedurende een zekere tijd, afstamming (het kind erfde de poorterie van de man; als alleen de vrouw poorterschap bezat, rezen er problemen), aanvaarding (hierbij speelden zaken mee als geld, goed gedrag en zeden, godsdienstigheid, enz.), ook bij gratie kon poorterie verleend worden aan geleerden, verdienstelijke personen, enz. of via verhoofding.

Vragen i.v.m. het waarom van het poorterschap, welke steden een poorterschap hadden en de Kortrijkse poorterie werden - tegen het einde aan - uitvoerig behandeld.

Vergadering van 23 februari 1974.

In de bovenzaal van het Kortrijkse Stadhuis werd voor een selekt gezelschap de komponist, beiaardier en organist die Arthur Vermeulen was, met een schitterende hulde herdacht. Van zijn drie zonen was de oudste - dr. Gaston Vermeulen (de wetsdokter) - nog aanwezig, een tikkeltje ontroerd bij het aanhoren van zoveel moois, 36 jaar na de dood van zijn verdienstelijke vader. Veertien dagen later - op de ledenvergadering van 9 maart - moest Jan De Cuyper al de dood van deze laatste zoon van Arthur Vermeulen melden. Het lijkt erop dat Gaston op deze herdenking heeft gewacht om dit aardse toeven definitief los te laten...

De herdenkingsplechtigheid begon met een inleidende voorstelling van de gevierde door Klaas Maddens naar een tekst van zijn broer Jan. Uit de volledige biografische notitie noteerden we: geboren in Poperinge in 1871 als enige zoon van Frederic Vermeulen, koster van de Poperingse St.-Janskerk en nadien van de St.-Salvatorskerk in Harelbeke. In 1898 vestigde Arthur zich als deurwaarder in Kortrijk en trouwde er met een nicht van Alida Staelens, vrouw van Streuvels.

Naast zijn deurwaardersfunktie oefende hij heel wat muzikale funkties uit, officiële en andere: komponist, stadsbeiaardier, organist, dirigent, examinator Muziekschool, muzikaal chroniqueur enz.

Vriend van Peter Benoit, Caesar Gezelle, Stijn Streuvels, Hugo Verriest, overleed hij erg plotseling in de winter 1937-38.

Begeleid aan de vleugel door Jan Maddens, leraar aan het Gentse Conservatorium, zong daarna mevr. Lydia Risack-Lesage, operazangeres, liederen op muziek van Vermeulen. Met name: Kortrijk, Mijn Hart is in Vlaanderen, Zou ik m'n land niet minnen, Driekoningen, Van het beekje, Annemieken en 's Avonds in de mane. Met schitterend timbre en onvergetelijk volume debiteerde zij - keurig gekommentarieerd door Jan Maddens - deze zeven liederen op teksten van T. Sevens, E. Hiel en C. Gezelle.

De plechtigheid werd besloten met het beluisteren van oude grammofoonplaten uit de jaren 1930 van Vermeulen-liederen, dank zij de technische hulp van Jacques Verhaeghe.

[p. 246]

Klaas Maddens deed namens De Leiegouw het voorstel aan schepen Sansen om binnenkort een nieuwe straat naar Arthur Vermeulen te noemen, wat op applaus werd onthaald.

Voor leven en werk van Arthur Vermeulen, verwijzen we naar de bijdrage van Jan Maddens in De Leiegouw XVI (1974), 77-93.

Vergadering van 9 maart 1974.

Een lang en interessant referaat over het mandenvlechten hield de heer W. Ver. lonje - gewapend met een keurige reeks diapositieven die hij bij zijn zegsman (Aloïs Verstraete uit Lo, in 1972 overleden), zelf heeft gemaakt.

Vooreerst had hij het over het materiaal waarmee gewerkt wordt: tenen of wijnen wissen die het best gedijen in natte weiden en op poldergrond; de plantenscheuten worden in maart op 15 cm. van elkaar in de grond gestopt, groeien zeer gemakkelijk en worden al geoogst na Allerheiligen; de stengels worden even boven de grond afgeknipt en in een modderbad gezet; het schillen van die z.g. wissen gebeurt nogal 'ns door vrouwen, is lastig werk (blaren op de handen) en gaat 't best bij zonnig weer omdat de tenen dan vlug kunnen drogen.

In een tweede deel vertelde W. Verlonje uitvoerig en met tientallen anekdoten over het aloude ambacht dat vroeger veelal als huisjob fungeerde in bepaalde gewesten (want er zijn ook goede teeltgronden en minder goede) en soms bedreven werd door kinderen vanaf 7 à 8 jaar. In een driejarig cyclus werd de leerling trouwens meester: van ‘peller’ tot ‘vlechter van vierkante manden’ zou je kunnen zeggen.

De mandenvlechter was (is nog?) een stukwerker, die wel 'ns elf tot twaalf uur per etmaal werkte en dan bijv. in 1964 wel 'ns 58 fr. per uur verdiende... Een stiel dus om droog brood te eten.

In een derde deel vertelde de spreker over de vele soorten manden die met weinig (origineel) gereedschap werden gevlochten: kalvermuzels, kattekniezers, zwijnemanden, vis- en palingmanden, kinderwiegen, eier-, was- en duivenmanden, garnaalmanden enz.

Eigenlijk jammer dat blik, karton en plastiek de stiel grondig verpest hebben, zodat het beroep nu welhaast helemaal verdwenen zal zijn, behalve wellicht in de streek van Schelde en Rupel, vanouds befaamd voor goede wissen, d.z. wissen die niet gemakkelijk breken of afknappen.

L.D.