Logo DBNL
De Leiegouw. Jaargang 11 (1969)

De Leiegouw. Jaargang 11

(1969)– [tijdschrift] Leiegouw, De–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Voornamen uit de ridderliteratuur(1)

We mogen niet al onze middeleeuwse voorouders als analfabeten bestempelen. Ook in die verre en duistere middeleeuwen was er belangstelling voor de toenmalige Westeuropese literatuur. De helden uit de epen en ridderromans waren zowat de vedetten van die tijd. Niet zelden gaf men daarom aan kinderen voornamen van helden uit de verhalende literatuur. Voornamen als Arthur, Lanseloot, Tristan, Walewein, Roeland en Olivier kunnen daarom als de vedettenamen van de middeleeuwen beschouwd worden. We willen deze voornamen hier even onder de loep nemen.

Arthur

Als we van de Brits-Keltische romans spreken, denken we in de eerste plaats aan koning Arthur, koning van de ridders van de tafelronde. De naam wordt wel eens verklaard uit Keltisch artus ‘beer’, maar er bestaan nog enkele verklaringen van de naam, zodat over de betekenis wel diskussie maar geen zekerheid bestaat. Een paar historische Arthurs zijn b.v. Arthur I, graaf van Bretagne van 1187 tot 1203, en Chester Alan Arthur (1830-86), de 21ste president van de V.S., maar hier is Arthur al familienaam. Dichter bij ons staat generaal Douglas Mac Arthur (1880-1964), die in de Tweede Wereldoorlog krijgsroem vond in Japan. We keren even tot de literatuur terug met Arthur Miller en Arthur van Schendel. Maar ook in de muziekwereld is Arthur beroemd geworden, in de persoon van Arturo Toscanini en Arthur Honegger.

We noemden intussen al een paar familienamen. Engelse varianten van Arthur zijn de genitiefvorm Arthurs of Arthars en Arter. Ook de archaïscher vormen Arthus en Artus komen voor. Daar een Middelnederlands huus in modern Nederlands huis geworden is, werd Arthus later Arthuys geschreven. In het Frans kreeg Arthur enkele vleivormen: Arthurel, Arthurot, enz. Verkortingen van deze vleivormen gaven het ontstaan aan volgende familienamen: Thurel, Thureau, Thurin, Thuron, Thurot. Al deze namen konden met of zonder h (Turel, enz.) worden

geschreven. Met het -lot- suffix als in Jakeloot of Ke(r)sieloot werd de naam Turlot of Tureloot gevormd.

Tristan en Isolde

In de Keltische sfeer bewegen zich ook Tristan en Isolde, het tragisch liefdespaar. De oorsprong van de naam Tristan is misschien wel Keltisch Drystan, Drustan, waarin drest of drust ‘lawaai, gekletter’ betekende. Het verhaal is ons bekend uit ‘Tristan et Iseut’ van Thomas de Bretagne en uit de Duitse bewerking ‘Tristan und Isolde’ van Gottfried von Strassburg. De naam werd geassocieerd met Frans ‘triste’; zo noemde Lodewijk IX zijn zoon Tristan wegens het trieste van de omstandigheden bij zijn geboorte. De naam was vroeger vrij verspreid, ook bij ons. Een fantazievorm, met gepersevereerde tr, is Tristram. Zo kon in Kortijk in 1431 de voornaam Tristram verkort worden als voornaam van Tram van Outrive. Misschien is het omdat Tristan wel iets met zeereizen te maken had - op zee dronk hij nl. het liefdeselixir dat hem levenslang op de blonde Isolde verliefd maakte -, dat een paar zeereizigers die naam dragen. Tristan da Cunha ontdekte de eilandengroep in de Atlantische Oceaan ten zuid-westen van Kaap de Goede Hoop; deze eilanden dragen nu nog de naam van deze Portugese ontdekkingsreiziger. Een ander Portugees zeevaarder is Nuño Tristam uit de 15de eeuw. Maar de naam bleef ook in de letteren bekend. François l'Hermite, bijgenaamd Tristan, is een Frans schrijver uit de 17de eeuw (1601-55). De Engelse 18de-eeuwse auteur Laurence Sterne schreef een best-seller, Tristram Shandy (1760-67). De hernieuwde belangstelling voor Tristan is vooral te danken aan Wagners opera ‘Tristan und Isolda’.

Ook de meisjesnaam Isolde genoot in de middeleeuwen een zekere populariteit. Zoals echter Bold-win tot Boidin werd, zo ook verklaren we Isoide uit Isolde. In Isoide zou de d tussen twee klinkers wegvallen, zoals in broer uit broeder. Isoide werd Ysoie of Yzoeye. In Kortrijk noteerden we in 1421 een Zoeykin van Yseghem, dochter van Zoeye vander Wulghen. De Franse vorm van de naam is Iseut (of Iseult) en de Italiaanse Isotta. De geliefde en de vrouw van Tristan heetten bij Gottfried von Strassburg Isolde Goldhaar en Isolde Weisshand.

Ferguut

Omstreeks 1350 werd door een Oostvlaming de Britse Arturroman geschreven, de Ferguut. Het gaat om een rijke dorperszoon die ridder wil worden. Hij krijgt de ridderslag en door zijn louterende liefde tot Galiëne wordt hij een voortreffelijk ridder. Ferguut komt ook in de

vormen Ferraguut en Fernaguut voor. In 1424 ontmoeten we in Kortrijk heere Fernaghuut Maes priestre. Diezelfde Ferguut wordt in 1431 door Boekenoogen(2) genoemd: ‘domini Ferraguti Maes’. De naamvervorming zal wel uit het Frans te verklaren zijn, waar de naam Ferguut met ‘fer aigu’ geassocieerd werd en bijgevolg opgevat als een bijnaam voor een ridder met scherp zwaard. Een passende naam voor de held van een ridderroman! Zo verklaren we de Franse vormen Ferragu, Ferragut en Féragus. Andere riddernamen die door het ijzer geïnspireerd zijn, luiden trouwens Fierabras en Taillefer. Daar de naam Ferguut uit de Brits-Keltische literatuur stamt, zal hij wel als Schotse of Keltische naam te verklaren zijn. In Keltisch fer gusti, schuilt vooreerst fer, dat we herkennen in Lat. vir en Ndl. weer in weerwolf en dat ‘man’ betekent. Gusti is verwant met Lat. gustus ‘smaak’, Ndl. kiezen en de uitdrukking ‘te kust en te keur’ en betekent ‘keuze’. Fer gusti is dan zoveel als ‘mannelijke keuze’ of ‘hoogste keuze’. De naam Fergus is in Schotland nog altijd populair. Zijn Schotse afstammeling draagt de familienaam Ferguson. De 18de-eeuwse dichter Robert Fergusson schreef een groot deel van zijn literair werk in het oorspronkelijk Schots dialekt. Een variant van de familienaam is Fergyson of Vergison.

Lanceloot

Een ander ridder van de tafelronde is Lanceloot, door Chrestien de Troyes als Lancelot du lac in de ridderliteratuur binnengebracht. In onze Nederlandse letteren kennen we wat later (14de eeuw) Lanseloot van Denemarken, een abel spel. De naam kan een Germ. land-naam zijn met het stapelsuffix -eloot dat gehecht wordt aan de vorm Land-zo, die zelf al een afleiding is. In het Engels werd Lancelot een typische boerennaam. In Shakespeares ‘Merchant of Venice’ is Launcelot Gobbo de knecht van Shylock. Dom Claude Lancelot is een jansenistisch geestelijke van Port-Royal (1615-1695), auteur van de ‘Grammaire de Port-Royal’, samen met Arnauld. De familienaam Loots of Lo(o)dts kan wel op de voornaam Lanceloot teruggaan.

Walewein

De literatuurnaam Walewein lijkt echter van Germaanse oorsprong te zijn. In het eerste deel van de naam zou het Germaanse woordje wald schuilen, waarin we Ndl. ‘geweld’ en Duits ‘walten’ herkennen en dat

‘macht’ betekent. Maar clan zou het tweede element Germ, win ‘vriend’ zijn, dat later tot -wijn gediftongeerd wordt. In dat geval zou de juiste naamvorm Walewijn moeten zijn(3). De Middelnederlandse roman ‘Walewein’ werd geschreven door de Westvlaming Penninc en voltooid door Pieter Vostaert. Op het eerste gezicht lijkt de naam Walewein, net zoals die andere riddernaam Iwein trouwens, wel aan de oorsprong van de namen Weyns en Weijnen te kunnen liggen. Dat zou de neerlandicus Weijnen en de volkskundige Weyns helemaal niet misstaan. Maar dr. J. Weyns, de bekende conservator van het openluchtmuseum in Bokrijk, verzekerde me dat zijn voorouders de familienaam Wijns spelden. Daar dr. Weyns een Brabander is, is deze verwarring van ij/ei normaal en kan hij zowel van een Boudewijn als een Walewein afstammen. De naam Walewein klinkt in het Frans Gauvain. De Germaanse w-woorden werden trouwens in het Frans met g gerealizeerd; denk maar aan onze want, die in het Frans gant geworden is, aan Willem en Wouter, die resp. Guillaume en Gautier werden. Deze Gauvain, Gauvin of Gauwain of Gavain of Gavin keert dan als Gawein, Gawijn of Gawy naar Vlaanderen terug. In Engeland vinden we hem terug als Gavin, Gaven, Gauvain, Gauvin, Gawen, Gawn, Gawne, Wawn of Wawne. De Engelse vormen Walwin, Walwyn, Wallwin en Waldwyn lijken naar de vorm te oordelen op een Germaanse naam wald-win ‘machtvriend’ terug te gaan. Ze kunnen echter net zo goed tot Walweyn opklimmen, dat makkelijk geïdentificeerd kan worden met Welsh Gwalchmai ‘valk van de vlakte’. De Keltische verklaring van de naam lijkt me meer in overeenstemming met de Brits-Keltische herkomst van de literatuurnaam Walewein.

Persevaal

Parsifal of Persevaal is onder de ridders van de tafelronde de graalridder bij uitstek, d.w.z. de ridder die op religieus avontuur trekt, op zoek naar de heilige graal. We kennen zijn geschiedenis uit de ‘Perceval’ van Chrestien de Troyes en de ‘Parzival’ van Wolfram von Eschenbach. Richard Wagner verwerkte de stof tot zijn machtige opera in drie bedrijven, zijn beroemde ‘Parsifal’ (1882). Wolfram vertelt ons hoe Parzival door zijn moeder Herzeloyde (Herze-leid of hartepijn) in een bos ver van de ridderwereld opgevoed wordt, omdat zijn vader in een steekspel gesneuveld is. Als hij op een zekere dag enkele ridders in schitterende wapenuitrusting ontmoet, kan zelfs zijn moeder niet meer verhinderen dat

hij onmiddellijk op avontuur uittrekt. Het prototype van Parsifal is een legendarische held uit Wales, Peredur, wat betekent ‘strijder in de heksenketel’. Chrétien heeft in zijn ‘Perceval li Gallois’ (1190) de naam aan het Frans aangepast en er de betekenis ‘perce val: doordring het dal’ aan gegeven.

De voornaam was in de middeleeuwen vrij gebruikelijk, zodat hij in enkele familienamen is blijven voortleven, zoals Persevale. Doordat de v en de g in onze dialekten wel eens konden afwisselen, zoals in Vander Schage dat Vander Schave en zo de familienaam Verschaeve(4) werd, kregen we daarnaast de familienaam Peirsegaele. Uit Frans Perceval / Perseval ontstonden de gevokalizeerde vormen Percevau, Percevaut, Percevaux of Persevaux. Deze varianten kunt u wellicht beter begrijpen als u eraan denkt dat het meervoud van ‘cheval’ ‘chevaux’ is. Spencer Perceval was een Engels staatsman (1762-1812). Andere Engelse vormen van deze naam zijn Percival, Percifull, Purcifer, Passifull.

Isoreit

Izoreit was een legendarische reus uit de chansons de geste. De Franse vorm is Isoré of Isorez. Förstemann(5) noemt de naam Ysored al in 716. In 1428 treffen we de naam in het Kortrijkse als volgt aan: Oreyt van Bethlehem die men zeidt Ysereyt van Belle. Een Parijse straat heette vroeger ‘Rue de la tombe Isoré’, maar heet nu ‘Rue de la Tombe-Issoire’.

Griffoen

De griffoen is een fabelachtig dier met het bovenlijf van een adelaar en het benedenlijf van een leeuw. Onder invloed van schorpioen ontstond naderhand de variant griffioen. De naam werd in het Nederlands geassocieerd met het werkwoord grijpen, vandaar ook ‘grijp, grijpvogel’. In het Frans associeerde men natuurlijk met griffe ‘klauw’. Zelfs in Vondels Lucifer speelt de griffoen nog een rol. Apollion roemt Adam:

 
Griffoen en adelaer quam luisteren naer dien man,
 
Oock draeck, en Behemoth, en zelf Leviatan.

Verder spiegelt Rafaël zijn vriend Lucifer zijn komende aftakeling voor, indien hij in het kwaad volhardt:

 
Ons licht verduisteren in eenen knoop van dieren,
 
En mengsel van gedierte en ondier onder een,
 
Griffoensklaeu, drakenhooft, en andre gruwzaemheên,
 
Misscheppen onbedacht?

Weer eens heeft de ridderliteratuur deze vogelnaam als voornaam bekend gemaakt. In het Kortrijkse komt deze voornaam in de 14de en 15de eeuw geregeld voor. Ik noem één voorbeeld: 1426 Griffoen van der Spiere f. Ruggers bastaert. Ook de bastaardzoon van Karel Martel heette Griffon of Grippon. De naam leeft voort in de familienaam Griffon(6).

Paridaen

We noemen nog de voornaam Paridaan, die in de roman der Lorreinen voorkomt en bijgevolg ook als literatuurnaam opgevat mag worden. Op Kortrijk-Buiten ontmoet ik de voornaam in 1398: Periden van der Beque, en in 1407: Paridaen van der Beke. Hieruit verklaren we vanzelf de familienamen Paridaens, Paredaens, Pardaen, Paridans, Paridant, Perdaens. Een kloosterzuster van het Leuvense Paridaensinstituut wordt er door de studenten wel eens oneerbiedig een ‘Paris-danseuse’ genoemd. Maar daarmee is filologisch niet bewezen dat Paridaen iets met Paris of Parijs te maken zou hebben.

Merlijn

We noemden al de griffoen als vogelnaam in de literaire sfeer; ook de merel heeft in de naamgeving een zekere rol gespeeld. De naam Merlijn gaat wel op Keltisch Myrddhin terug, de naam van een in Wales beroemde tovenaar. Maar de naamwijziging is wel te verklaren door bijgedachte aan de naam van de merel. De meisjesnaam Merle is trouwens gebruikelijk in Engeland en de V.S. Denk aan de filmster Merle Oberon en aan Madame Merle in ‘Portrait of a lady’ van de Amerikaanse auteur Henry James. De naam Merlijn komt echter rechtstreeks uit de Brits-Keltische romans, als naam van ‘Merlin l'enchanteur’ of Merlijn de tovenaar. Zijn roem blijkt alleen al uit de Keltische ‘Vita Merlini’ van 1148. Deze Merlijn tovert ons de familienamen Merlijn, Fr. Merlin en Duits Merlin voor. De namen Merlot (Merleau, Merlaud, Merlault) en Merlet zullen wel op Merle zelf teruggaan.

Moreel

Na de griffoen en de merel komt ook het paard aan de beurt, bepaald een zwart paard. Zo een zwart paard heet in het Nederlands een moor, maar in het Oudfrans heette het morel. Een Moor was oorspronkelijk een bewoner van Mauretanië, maar naderhand werd door uitbreiding elke zwarte of neger een Moor genoemd. Vandaar de zegswijze: ‘hij ziet zo zwart als een Moor’ en huisnamen als ‘De Drie Moren’. Ook de Arabieren werden vaak Moren genoemd. Doen we vergeefse moeite, dan kunnen we net zo goed een Moor schoon willen wassen; het is de Moriaan gewassen. In Zuid-Nederland wordt zelfs de zwartgerookte waterketel een moor genoemd. We weten ook uit de geschiedenis dat het zwart paard van Robert d'Artois in de Guldensporenslag Morel heette. Nog in de 16de eeuw werd in de naam Morel de betekenis ‘zwart’ gezien. Een Jan Morel wordt in Rijsel ontpoorterd en wordt na zijn huwelijk met Antoinette de Muelnaere van Kortrijk in 1572 poorter van Kortrijk. De bronnen vermelden hem nu als ‘Jan Morel alias de Moor’. Vermoedelijk heeft deze paardenaam via de toenmalige literatuur als voornaam ingang gevonden. In de literatuur is Morriaus, ‘fils de Desramé’, bekend. Geregeld komt de voornaam Moreel in Vlaanderen voor; ik noem in Gullegem in 1382: onder Moreele van Halewine; in 1418 in Kortrijk: Moreel vander Wedaghe. Deze naam is ons nog altijd bekend uit de familienaam Moreel of Moreels. Zoals château uit castel, zo ontstond Moreau uit Morel. Varianten van Moreau zijn Moriau, Moureau en Moureaux. Een vleivorm van Morel is Morelet, samengetrokken tot Morlet. Ook het Engels kent de namen Morel, Morell, Morill, Morrell, Morrill, evenals het Duits met Morel(l) en Moriell.

Wieland

Een echte Germaanse naam is nu Wieland. De naam is eigenlijk een tegenwoordig deelwoord van een werkwoord dat betekent ‘op kunstvaardige wijze maken’. In de Oudnoorse heldensagen was Vϕlundr de naam van een kunstvaardige smid, de smid uit de onderwereld, de tegenhanger van Vulcanius in de klassieke mytologie. Tot voor kort regisseerde Wieland Wagner in Bayreuth de opera's van zijn grootvader, Richard Wagner. Christoph Martin Wieland (1733-1813), dichter van Oberon, staat bekend als de Duitse Voltaire. De familienaam Wielant kwam al in de 14de eeuw in West-Vlaanderen voor. Ook in Duitsland was het tot in de 15de eeuw een gegeerde voornaam. Een paar Duitse varianten zijn Wieladt en Weland.

We zegden al dat Germaans w in het Frans g werd en noemden als voorbeeld Frans Gauvain voor Walewein. De naam Wieland is dan, waarschijnlijk over een variant Walant of Welant, in het Frans Galant geworden. Inderdaad, in het Oudfranse epos heeft de beroemde smid de naam Galant. Die naam wordt nu - op Franse wijze - op verschillende manieren geschreven: Galan, Galand, Galland. Het spreekt vanzelf dat deze naam achteraf als adj. galant opgevat werd, dat eveneens op een Germaans w-woord teruggaat en dat oorspronkelijk ‘levendig’ betekende en evolueerde naar de huidige betekenis ‘galant, vooral bij de vrouwen’(7).

Olivier

In de Karolingische epiek speelt Olivier een grote rol, als een van de paladijnen van Karel de Grote. Hij wordt gewoonlijk in een adem genoemd met Roeland. Zo gebeurde het in de middeleeuwen vaak dat twee broers de voornamen Olivier en Roeland droegen. De naam is het makkelijkst te verklaren uit Lat. olivarius, een afleiding van oliva ‘olijfboom’. Sommigen menen echter dat het oorspronkelijk een Germ. naam geweest is, die achteraf met olivarius geassocieerd werd.

Deze literatuurnaam is in de latere Engelse letterkunde nog produktief geweest. Denk aan Oliver in Shakespeares ‘As you like it’ en aan Oliver Twist van Charles Dickens. De voornaam heeft in Engeland aan populariteit ingeboet sedert Oliver Cromwell; de filmkomiek Oliver Hardy bracht de naam echter in een andere sfeer.

Van een of andere Olivier stamt natuurlijk de familie Olivier, Ollevier, Oluvier of Oliviers af. De naam werd soms verkort tot Viers. Nu is een eigennaam wel zeer onderhevig aan affektief taalgebruik en een kenmerk van zulke taal is, dat stemhebbende konsonanten stemloos of scherper gemaakt worden. We kennen wel een Victor die Fikke genoemd wordt, zodat de vorm Fiers voor Viers ons helemaal niet verwondert. In het Middelnederlands werd een vleivorm gevormd door het -in-suffix aan de stam van de naam te hechten; zo ontstond de vleivorm Vierin. Plaats op die naam nu een Frans aksentje, en je krijgt de familienaam Viérin. Maar met een normale Nederlandse klankontwikkeling moet de i in de uitgang tot doffe e verdoffen en dan krijgen we de moderne naam Vieren of Vierens. Als we de v in affektieve taal dan weer tot f verscherpen, horen we Fieren of Fierens.

Ook in Frankrijk moet Olivier een bekende voornaam geweest zijn, blijkens de familienamen van François Olivier (1487-1560), kanselier onder Frans I en Hendrik II; Juste Olivier (1807-76), een Zwitsers dichter; Emile Ollivier (1825-1913), een Frans politicus; en le Père M.-J.-H. Ollivier (1835-1910), een beroemd kanselredenaar. Deze naam kan natuurlijk nog anders gespeld worden: Oliviers, Oliviez, Ollevyer. Een vleivorm is Olivreau uit Olivereau. Olivet en Olivon zijn afleidingen van Olive, dat soms wel een verkorting van Olivier kan zijn. Italiaans zijn Olivieri, Olivari, Ollivary en Olivetti.

De Engelse familienaam luidt Oliver, Ollivier, Olliver. Het is de naam van Laurence Olivier (o 1907), de bekende Engelse filmakteur en -regisseur. Ook in Duitsland komt de naam Oliver of Olivier voor.

Naast de jongensnaam Olivier is er nog een meisjesnaam Olivia of Oliva, Engels Olive. Dit is de Latijnse naam Oliva van de olijfboom of olijftak. De olijfboom was vroeger het symbool van de vrede. Hij was nl. in het zuiden vooral in de oudheid van groot belang, wegens de olijfolie. Daar de olijfboom zeer langzaam groeit, was het een teken van vrede als hij zonder oorlogsverwoestingen rustig kon groeien. De martelares Oliva wordt op 3 juni gevierd, in de tijd van de olijvenoogst. In de Ursulalegende, komt een hl. Oliva met haar verloofde Oliverius voor. Ook Olivia laat van zich horen in de Engelse letterkunde. Olivia is de gravin in Shakes-peares ‘Twelfth Night’ en Olive de oudste dochter van ‘The Vicar of Wakefield’ van Goldsmith. Dit neemt niet weg, dat de Franse familienaam Olive of Olyve een beroepsbijnaam voor een olijvenhandelaar kan zijn.

Olivier, medespeler van Roeland in het Chanson de Roland, is gewoonlijk onafscheidbaar met Roeland verbonden, zelfs in een Engelse zegswijze. ‘Give a Roland for an Oliver’ betekent er ‘met gelijke munt betalen, van repliek dienen’, wat impliceert dat Roeland zoveel waard is als Olivier.

Roeland

De hoofdheld uit het beroemde ‘Chanson de Roland’ is vanzelfsprekend Roeland zelf. Hij was een beroemd paladijn en een van de twaalf pairs van Karel de Grote. Toen hij de terugtocht van het leger dekte, sneuvelde hij in de vallei van Roncevaux. Met zijn laatste krachten blies hij op zijn hoorn ‘éléphant’ en sloeg hij met zijn krachtig zwaard tegen de rots, waardoor de zgn. ‘brêche de Roland’ ontstond. Dat zwaard droeg de naam Durandal. De avonturen van Roeland bleven de kunstenaars ook later nog inspireren. In de Italiaanse renaissance schreef Matteo Boiardo zijn ‘Orlando Innamorato’ (1495) of verliefde Roeland; het

werd voltooid door Ariosto in zijn haast barok ‘Orlando furioso’ of razende Roeland (1516). Later schreef Lulli de muziek voor de opera Roland van Quinault (1685). De naam Roeland kreeg hierdoor zo een populariteit dat hij niet alleen een bekende voornaam werd, maar dat zelfs de stormklok van Gent de naam ‘Klokke Roeland’ kreeg.

De naam Roeland is een Germaanse naam. Het eerste lid is rod- of hrôth- zoals in Robrecht en Roger en betekent ‘roem’; het tweede lid kan oorspronkelijk zowel -land- als -nand- ‘dapper’ zoals in Ferdinand zijn. Een paar vreemde naamvormen zijn Duits Roland en Ruland, Engels Roland en Rowland, Spaans Rolando en Roldan.

Het spreekt vanzelf dat de families Roeland, Roelandt, Roelan(t)s, Roelans, enz. van een Roeland afstammen. Roeland werd in de middeleeuwen in de gemeenzame omgang gewoonlijk kortweg Roel of met een vleivorm Roelin of Roelkin genoemd. Hieruit ontstonden de familienamen Roels, Roelen of Roelens en Roelkens. Er zijn nu echter dialekten die deze oe als uu uitspreken, b.v. voeten als vute; daar luiden genaamde familienamen Ruels, Ruelen, Reulen, Ruelkens, enz... Het spreekt ook vanzelf dat sommige van deze Roel-verkortingen op Roelof kunnen teruggaan, een voornaam die, hoewel minder bekend, toch ook voorkwam. Andere afleidingen van Roeland zijn Roelaert, Roelman en Roelac.

Een Franse afstammeling van Roland is de bekende Franse schrijver Romain Rolland (1866-1944). Net zoals onze Middelnederlandse vleivorm Roelin met het -in-suffix gevormd werd, is ook de naam Rollin te verklaren. Op het beroemde doek van Van Eyck zien we de kanselier Rolin devoot voor de madonna geknield. Charles Rollin is een Frans humanist en historieschrijver (1661-1741). Naamkundig verwant ermee is Maurice Rollinat (1846-1903), een Frans dichter. Een Frans prokureur uit de 17de eeuw, genoemd Rolet, werd door Boileau met volgend weinig vleiend vers bedacht: ‘J'appelle un chat un chat et Rolet un fripon’. In het Frans komen vormen met één of met twee l's door mekaar voor. Rollet is bijgevolg maar een spellingvariant voor Rolet; een klankvariant is Roulet. Daar de Franse -en-klank op zowat 36 manieren geschreven kan worden, vinden we voor Rol(l)and ook de spellingen Rolant, Rolang.

We noemden al de Engelse voornaam Rowland. Zijn afstammelingen heten Rowlands, Rawland, Rolland, Rollons, Roland, Rolance. Henry Rowland (1848-1901) was een Amerikaans fysicus, die het zonnespectrum bestudeerde. De zoon van Rowland heet Rowlandson. Die naam komt ook in andere grafieën voor, zoals Rowlingson, Rowlinson, Rowlison, Roli(n)-son, Rowlerson. Henry Rawlinson (1810-1895) was een Engels archeoloog en oriëntalist. De grillige Engelse spelling maakt hier weer allerlei spelling-

varianten mogelijk: Rollingson, Rollinson, Rollason, Rollerson, Rollison, Rollisson, Rolinson, Rolison. Het Engels kent ook zijn vleivormen: Rollet, Rollett, Rollit, Rollitt en Rollin, Rolling, Rollings, Rollins, Rolin, Roling.

De Duitse vorm Roland of Rolland komt ook als Ruland voor. Ook hier bestaan allerlei vleivormen, waarvan het evenmin als in het Nederlands duidelijk uit te maken is, of ze bij Roeland of Roelof, Rudolf horen. Ik noem er enkele: Roling, Rolke, Rolloke, Rollka, Rollik, Ruleke, Rulensohn, enz.

Nu we door vier Westeuropese landen gereisd zijn waar Roeland in al zijn varianten populair is en afstammelingen heeft, zijn we zowaar een bereisde Roel geworden. Nadat we de verliefde zowel als de razende Roeland hebben leren kennen, stellen we u alleen nog een stenen Roeland voor, die we ook een houten Klaas zouden kunnen noemen. Als de verliefde Roeland - hoeveel verliefder klonk niet de Orlando innamorato - u niet kan ontroeren, dan bent u een stenen Roeland(8).

F. Debrabandere.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen


Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


taalkunde