De Leiegouw. Jaargang 4

[p. 245]

De radiolezingen van Dr. J. Soete †

In 1930 en 1931 en dan vooral van einde 1944 tot in 1958, in de rubriek ‘Westvlaamse Wetenswaardigheden’, heeft wijlen Dr. J. Soete voor de gewestelijke omroep Kortrijk talrijke voordrachten gehouden, voornamelijk over het Kortrijks dialekt. Deze lezingen hadden een populair-wetenschappelijk karakter - dat dit de bedoeling was, vernemen we in de inleiding tot de eerste radiocauserie op zondag 13 juli 1930 - en werden graag beluisterd; zij hadden trouwens een vrijwel lokale, maar toch ruime bekendheid verworven. Maar, zelfs de belangstellenden kunnen zich moeilijk een denkbeeld vormen van het aantal lezingen over zoveel jaar gehouden, nl. een negentigtal, wat samen meer dan 300 bladzijden tekst uitmaakt.

‘Verba volant, scripta manent’; daarom hebben wij het nuttig geoordeeld deze teksten in achtereenvolgende afleveringen van ons tijdstrift uit te geven. Hiermee willen wij niet alleen de nagedachtenis van Dr. J. Soete eren, maar ook een verzuim goedmaken. Dr. Soete was nl. de grootste en beste kenner van het Kortrijks dialekt, maar heeft die rijke kennis haast uitsluitend langs moeilijk toegankelijke wegen meegedeeld. Hij heeft b.v. heel veel gepubliceerd in ‘Zonneweelde’, het oud-studentenblad van het Koninklijk Ateneum te Kortrijk, een tijdschrift dat echter een te beperkt publiek heeft en voor alle belangstellenden te weinig beschikbaar is. De radiolezingen hebben uiteraard slechts enkele luisteraars, bovendien vluchtig en oppervlakkig, bereikt.

Wetenschappelijke studies moet men van deze vulgariserende opstellen niet verwachten. Hun belang ligt vooral in het vaststellen en vastleggen van een zeer grote hoeveelheid dialektmateriaal. Dr. Soete steunde niet alleen op eigen kennis van het thuis in de kinderjaren aangeleerde en gesproken Kortrijks, maar ging geregeld de gewone man of de oudjes in het ouderlingengesticht beluisteren en noteerde hun woordenschat en hun klanken. In de radiolezingen werd weinig over klank- en vormleer gehandeld, wel echter over de woordenschat rond de verschillende tema's uit het volksleven. Daardoor zijn deze opstellen niet alleen van gelang voor de dialektstudie, maar ook voor de volkskunde. Hij behandelt het vocabularium over godsdienst en kerk, van diernamen, over het weer en de jaargetijden, de familie en het kind, de menselijke gebreken en deugden, het huishouden, de koffietafel en de leeftijd, het brood, de spelen, de beroepen en o.m. termen van het weversambacht, enz. In zijn latere lezingen heeft

[p. 246]

hij ook de taal van de oude archiefbronnen behandeld, de bidprentjes, persoonsnamen, J. Goethals-Vercruysse, de stadsbiblioteek.

Wij gaan niet altijd met alle interpretaties van J. Soete akkoord; dit neemt echter niets af van de waarde van het dialektmateriaal dat in deze lezingen vervat ligt. Waar we het nodig oordeelden, hebben we in voetnoot een opmerking of aanvulling of een bibliografische referentie toegevoegd. De tekst hebben we aan de voorschriften van de Woordenlijst van de Nederlandse taal aangepast en - zoals het onze gewoonte is - in progressieve spelling omgezet. Hier en daar hebben we ook een verouderd of gewestelijk woord vervangen, zonder evenwel aan de stijl te raken. Enkele lezingen slechts, die wegens herhaling of het gelegenheidskarakter minder belangrijk leken, hebben wij achterwege gelaten.

Een grote moeilijkheid was het weergeven van de dialektteksten. In de teksten van 1929-30 gebruikte Soete het fonetisch schrift van Frings. Van 1931 af gebruikte hij een eigen systeem, daartoe om typografische redenen genoodzaakt bij de publikatie van zijn studies in ‘Zonneweelde’. Dit systeem bevredigt ons niet, omdat het alleen voor Kortrijkzanen leesbaar is; daar het alleen gebruik maakt van de letters uit ons gewoon alfabet, kan het nooit alle klanken en nuances precies weergeven. Daarom zullen wij in voetnoot de meeste dialektteksten in fonetische transkriptie, volgens het I.P.A.-systeem, weergeven. Enkele aanwijzingen volgen hier:

Wij gebruiken de epsilon voor de Kortrijkse i in gesloten lettergreep, als in K. wit, mis, lis, lik, lippe, gewichte, maar wijzen erop dat deze klinker niet zo open is als de e in Ndl. wet, mes, les, lek, mep, gevecht, waarvoor men in fonetisch schrift gewoonlijk ook de epsilon gebruikt. De i in K. wit heeft dezelfde klankwaarde als de e in Frans mettre, Duits setzen, Engels wet. Wij vermijden ook de [1] en [˄], gebruikt voor Ndl. wit en put, en gebruiken liever [e] voor de klinker in K. in, wind, wijn, mens, rijp, slim, en [ø] voor K. dun, punt, kruipen, ruite. Deze klanken hebben nl. dezelfde sluitingsgraad als de lange [e:] en [ø:] in weer en deur. Wij geven de voorkeur aan deze tekens, omdat de i en u in Ndl. wit en put, in het Noorden een veropeningstendens vertonen. Wij behouden duidelijkheidshalve de [g] van Ndl. goed, gaan, al hoort men te Kortrijk meestal een stemhebbende, laryngale frikatief. Bij verscherping in de assimilatie hoort men echter haast altijd een stemloze, velare frikatief, die we normaal weergeven met [x].

Mw. J. Soete en de heer P. Vandenbussche, direkteur-generaal van de B.R.T., gaven ons bereidwillig de toestemming tot het publiceren van de radiolezingen. ‘De Leiegouw’ dankt hun daarvoor hartelijk.

F. Debrabandere.