De Leiegouw. Jaargang 4

[p. 143]

Verslagen

Vergadering van 9 december 1961.

Drs. K. Maddens, asp. N.F.W.O., behandelt ‘De fiskale organisatie van de Staten van Vlaanderen’. Hij beklemtoont vooral het aandeel van het Kortrijkse in de gewestelijke belastingen in de 16de-17de eeuw.

Voor het midden van de 16de eeuw was het belastingsstelsel in Vlaanderen verbonden aan de smaldeling. Hierbij werden de beden die de Staten van Vlaanderen aan de vorst toestonden, volgens een vaste schaal - transport genoemd - over de verschillende kasselrijen en steden verdeeld. Een eerste schaal werd opgesteld in 1309. Volgens deze transport betaalden de stad en de kasselrij Kortrijk resp. 1,5 en 3,7 procent van de beden die in het vervolg aan de vorst zouden worden toegestaan. In 1408 werd een nieuwe transport opgesteld. Kortrijks aandeel daalde tot 1,25 procent, dat van de kasselrij daarentegen steeg tot 4,3 procent. In 1517 werd opnieuw een herziening gehouden. Kortrijks kwote verminderde nog tot 1,1 procent, terwijl de kasselrij voor 5,2 procent zou moeten instaan.

Van ca. 1550 werd de smaldeling secundair en gaven de Staten van Vlaanderen de voorkeur aan verbruiksbelastingen. Op het einde van de 16de eeuw moest men van de transport van 1517 afzien, daar hij door de verwoestingen onder de oorlog tegen Spanje de juiste verhoudingen tussen steden en kasselrijen niet meer weergaf. Telkens een bede gesmaldeeld werd, gebruikte men een nieuwe schaal. In 1631 ontstond een nieuwe, vaste transport. In tegenstelling met de schalen van 1309, 1408 en 1517, die op de bevolkingscijfers en allerlei criteria van welstand steunden, maakte men de transport van 1631 op volgens het aandeel van elke stad en kasselrij in de verbruiksbelastingen. Dit bevoordeelde sterk de steden, want het platteland, dat het grootste aandeel in de verbruiksbelastingen had, kreeg daardoor te hoge kwotes toegewezen. Toch bleef de transport van 1631 van kracht tot het einde van het oud regime. Kortrijks aandeel bedroeg nu 1,7 procent, dat van de kasselrij was abnormaal hoog gestegen tot 8,9. De drie grote Vlaamse steden, Gent, Brugge en Ieper zagen hun gezamenlijk kwote van 35,5 procent in 1517 dalen tot 13,8 in 1631. Het verval van deze centra en ook een onrechtvaardige bevoordeling verklaren deze spectaculaire daling.

De voorzitter dankt de spreker om zijn knappe uiteenzetting en wenst hem verder nog veel sukses met zijn studie, onderwerp van zijn doktorale dissertatie. Hij stelt als tweede spreker voor, de hr. P. Debrabandere, binnenhuisarchitekt, die het eerste deel van zijn grote studie over de Kortrijkse schilderkunst behandelt, nl. de periode 1400 tot 1550.

Schilderen werd door de middeleeuwse kunstenaars zuiver ambachtelijk opgevat. Velen verrichtten niets anders dan louter dekoratief werk, zodat zij moeilijk voor waarachtige kunstenaars kunnen aangezien worden. De 15de-eeuwse Kortrijkse schilders kennen we alleen uit de archiefbronnen; werk van hen kan men niet meer aanwijzen. De oudste met naam bekende Kortrijkse schilder is Boudewijn van Lebbeke. Men vindt hem in het ‘Register der schepenen van Gent’ van het jaar 1383.

[p. 144]

Op deze laatste vergadering van het jaar dankt Z.E.H. J. De Cuyper de bestuursleden voor hun ijverig werk in het voorbije jaar. Hij stelt aan de leden ook een paar bestuurswijzigingen voor. Wijlen dr. J. Soete wordt als ondervoorzitter door drs. F. Debrabandere opgevolgd, die echter verder voor de redaktie van het tijdschrift blijft instaan; jw. L. Polfliet wordt sekretares ter vervanging van jw. lic.

G. Speecke, die gewoon bestuurslid wordt.

Vergadering van 13 januari 1962.

Jw. lic. B. De Walsche behandelt ‘De houding van de calvinistische magistraat te Kortrijk van 1578 tot 1580’. Dit onderwerp maakt een inleiding noodzakelijk. De gebeurtenissen in het graafschap Vlaanderen en in Gent blijken in deze periode immers zo kompleks en volgen elkaar zo snel op, dat een dieper inzicht in deze politiek-religieuze opstand tegen Filips II van Spanje onmisbaar is. Spreekster belicht de rol van Willem van Oranje en van de Staten Generaal, het belang van de Pacifikatie van Gent in 1576, van de Religievrede in 1578 en de betekenis van het Calvinisme zelf. Deze goed georganizeerde godsdienst is wel degelijk uit de Zuidelijke Nederlanden (Doornik) naar het Noorden doorgedrongen en zelfs betrekkelijk laat, door het uitwijken van Zuidnederlanders naar het Noorden, uit vrees voor represaillemaatregelen van de hertog van Alva. De politiek van Oranje, gericht op eenheid en godsdienstvrede, lijkt de radikale, Gentse voormannen, Hembyze en Ryhove, te gematigd. Vooral de bekwame, ambitieuze Jonker van Hembyze zal zich tot een echte volksmenner ontpoppen, en zal te Gent een staatsgreep wagen en er een raad van XVIII-Man aanstellen. Dezen hadden tot taak, de schepenbanken, die in hun vroegere demokratische vorm werden hersteld, onder toezicht te houden. Van nu af zullen ambachten, hoofden van de burgerlijke wacht en het leger, vooral dat van paltsgraaf Jan Casimir, alle calvinistisch getint, een rol spelen, ook te Kortrijk van 1578 af.

Hembyze en Ryhove willen van Gent een tweede calvinistisch Genève maken; tegen de bevelen van Oranje in, worden de kloosters gesloten, breekt een beeldenstorm los en wordt het calvinisme officieel erkend. Deze Gentse voormannen willen van Gent uit gans Vlaanderen beheersen. Daarom streven ze naar een ‘Unie der Steden’ en voeren ze van januari tot juli 1578 een calvinistisch bestuur in te Oudenaarde, Kortrijk, Hulst, Brugge, Brussel, Ronse, Aalst, Torhout, Menen en Belle. Dit verklaart de Gentse invloed in deze steden, o.a. te Kortrijk, en meteen de nauwe samenhang tussen de gebeurtenissen te Gent en te Kortrijk. Te Kortrijk immers zal het bestuur op dezelfde wijze worden georganizeerd als te Gent: de taak van de XVIII-Man, de oprichting van de wacht, de rol van de troepen, de aanstelling van een krijgsraad, de houding van de magistraat op godsdienstig en politiek gebied, de beeldenstorm en de versterking van de stad zijn alle geïnspireerd door het Gentse voorbeeld en zijn er niet van te scheiden. Dit parallellisme in de gebeurtenissen in de beide steden is dan het onderwerp voor de volgende vergadering.

Vergadering van 10 maart 1962.

Voor de zeer talrijk opgekomen leden behandelt jw. B. De Walsche de houding van de Kortrijkse calvinistische magistraat tegenover de Partikuliere Unie met Gent (1578). Spreekster geeft een overzicht van de toestand van de hervorming te Kortrijk tussen 1524 en 1578 en herinnert aan de belangrijkste gebeurtenissen die zich in Gent hebben voorgedaan. Steunend op onuitgegeven archiefstukken, op de korrespondentie

[p. 145]

tussen beide steden en de verslagen van de kerkelijke overheid, bewijst zij de vooruitgang van de hervorming, tot in de rangen van de magistratuur. Behalve met godsdienstige moeilijkheden, moest de magistraat nog rekening houden met sociaalekonomische problemen zoals de werkloosheid, vooral in de wijken Overbeke en Overleie, en militaire zoals de organisatie van de burgerlijke wacht en de versterking van de stad. De Gentse voormannen, Hembyze en Ryhove, raden Kortrijk aan, het kasteel onder de hoede van de burgerwacht te stellen en verzoeken in februari 1578 om de toetreding van Kortrijk tot de Partikuliere Unie met Gent. Onder druk van het volk en van de Gentse afgevaardigden zelf, treedt Kortrijk zonder noemenswaardig verzet onmiddellijk toe en zal verder de richtlijnen van Gent volgen in verband met de reorganizatie van de wacht, de eedaflegging tegen Don Juan en het opvorderen van de kerkelijke kostbaarheden. De invloed van Gent zal steeds toenemen, vooral na de komst van het Gentse garnizoen.

Zoals de eerste spreekbeurt van jw. B. De Walsche, wordt ook deze voordracht door een zeer levendige bespreking gevolgd. We hopen deze belangrijke studie binnen afzienbare tijd te kunnen publiceren.

F.D.