met een licht ironische ondertoon bekijkt. Parks laat Montecchio, het dorpje in de buurt van Verona waar hij en zijn vrouw zich gevestigd hebben, tot leven komen. Met personages als Lucilla, de vrouw die aanspraak maakt op het appartement van de Parks, Giampaolo en de goedhartige Vittorina, probeert Tim Parks van Italiaanse buren een warm boek te maken. Hij heeft het over de hitte, het lawaai en de stank, over de impact van de politiek op het dagelijks leven, over de ambtenarij en de bureaucratische mallemolen waarin je terecht komt als je een telefoonaansluiting wil, over de gulle feesten in het dorp, over de liefde van de Italianen voor hun auto... Parks noemt het een ‘aankomstboek’ en wil tonen hoe hij geleidelijk aan tot het besluit is gekomen in Italië te blijven. Een écht goed beeld van een land als Italië krijg je natuurlijk nooit uit dergelijke reislectuur. Daarvoor zweemt het allemaal een beetje te veel naar de clichés die over het land de ronde doen. En omdat de humor wat al te nadrukkelijk op de verbazing van de verteller gebaseerd is, verliest het boek af en toe wat van zijn spankracht.
Hoofdpersonage in Europa (Li 1999, p. 800) is Jerry Marlow. Hij werkt als leraar Engels in Milaan. Marlow heeft zijn Italiaanse vrouw en hun 18-jarige dochter in de steek gelaten voor een avontuurtje met een Franse collega. Zijn affaire is desastreus geëindigd. Jerry is niet alleen vrouw en kind maar ook zijn minnares kwijt is. Toch kan hij de vrouw niet uit zijn hoofd zetten. Daarom is Jerry eigenlijk ook mee met de bus met een groep collega's en studenten op weg naar Straatsburg om een petitie in te dienen. De buitenlandse leerkrachten vinden dat ze worden achtergesteld bij hun Italiaanse collega's en vrezen dat hun baan op de tocht staat. Zij hopen eindelijk eens wat munt te slaan uit ‘Europa’. Hij heeft domweg ja gezegd omdat zijn voormalige minnares, een pittige Française, ook van de partij is. Ondanks zijn cynisme - hij noemt zijn veroveringen Bolognagleufje, Operagleufje, Psychogleufje... - is hij de klap nooit te boven gekomen. Terwijl de ‘wiptrip’, zoals Griffiths de busreis van gretige studentes en gefrustreerde leerkrachten noemt, zich een weg baant doorheen Europa, op weg naar Straatsburg, spoken de gedachten door Jerry's hoofd. Lucide zelfspot, frustratie, woede, wroeging en wanhopig-naïef verlangen vermengen zich tot één lange innerlijke monoloog. Tussendoor geeft hij zijn collega's met hun drankprobleem, hun angst om hun baantje te verliezen, hun kleine egoïstische besognes - in gedachten - een veeg uit de pan. Ook met de naïeve studentes, die hopen met hun avances een wit voetje te halen bij de docenten, steekt hij de draak. Maar alle cynisme en brutaliteit ten spijt komt Marlow naar voren als een gekwetst man, die hunkert naar wat warmte en genegenheid. Europa is afwisselend grappig, gruwelijk, teder, brutaal, plat, poëtisch... Een tragikomedie waarbij je het lachen vergaat naarmate de lectuur vordert en je verder meegezogen
wordt in de maalstroom van Marlows gedachten. Het boek werd dan ook terecht genomineerd voor de Booker Prize 1997.
Of een boek het lezen waard is of niet hangt niet af van de mening van critici of van recensies, heeft Tim Parks eens in een lezing gezegd. Je kan beter de eerste bladzijde lezen en dan kiezen of het boek je boeit. Dat geldt zeker voor Parks nieuwe roman Bestemming (2001). De eerste zin en eigenlijk het hele eerste hoofdstuk heeft hij de lezer te pakken. En dat blijft zo tot het einde toe. Drie maanden nadat hij naar Engeland teruggekeerd is, krijgt Christopher Burton via de hoteltelefoon te horen dat zijn zoon, Marco, zelfmoord heeft gepleegd. Wanneer hij de hoorn neerlegt, beseft hij meteen ‘dat dit het einde betekende voor mijn vrouw en mij. Het einde van ons leven samen, bedoel ik. Er is geen enkele reden, zei ik tegen mezelf, geschokt door de snelheid en helderheid waarmee ik tot dit besef was gekomen [...], geen enkele reden voor jou en je vrouw om nog samen te blijven nu je zoon dood is.’ Vraag die onmiddellijk rijst, is: waarom? Waarom na dertig jaar huwelijk? Burton heeft als journalist carrière gemaakt in Italië, niet het minst dankzij de steun van zijn Italiaanse vrouw, die uit een zeer goede familie komt. Burton werkt aan een boek over de Italiaanse nationale identiteit en wil in dat verband ex-premier Andreotti interviewen. Houdt de zelfmoord van hun schizofrene zoon verband met de onverenigbaarheid van Burtons karakter met dat van zijn vrouw Mara? De aankondiging van diens dood is de lont aan het kruitvat, het begin van een explosieve midlife-crisis. In de dagen voorafgaand aan de begrafenis van Marco, blikt Christopher Burton terug op zijn huwelijk en op het wederzijds overspel en onderling onbegrip. Hij meldt met een vreemd gevoel voor timing aan zijn vrouw dat hij haar verlaat, maar komt later, wanneer Mara het hem smekend vraagt, op zijn beslissing terug. Aan het eind van het boek is er loutering: het rouwen om hun kind kan eindelijk echt beginnen. Het boek beslaat hooguit drie dagen. Wat Burton
meemaakt tijdens de crisisperiode heeft Tim Parks bijzonder goed stilistisch weergegeven: de lange zinnen en vele bijzinnen, mét de nodige gedachtesprongen tussen gedachtestrepen, geven aan het boek een gepast koortsachtig tempo, die de verwarring en de pulserende, heen en weer springende gedachten van Burton bijzonder goed weergeven. Hij kiest daarbij, net zoals in Europa, voor de innerlijke monoloog. De geestelijke verwarring, nu eens nuchter, dan plots weer woedend op het hysterische af, komt daardoor erg goed tot haar recht. Bestemming is vooral een roman over de onvatbaarheid van de menselijke psyche. Ook bij Burton voltrekken zich onmerkbaar haast innerlijke veranderingen. Parks laat de lezer subtiel ‘meegroeien’ met zijn personage. De koude persoonlijkheid van Burton wordt daardoor geleidelijk aan meer en meer invoelbaar. De emoties worden bijzonder trefzeker verwoord. Bestemming werd niet genomineerd voor de Bookerprijs. Een vergissing, want wie het eerste hoofdstuk leest, weet dat hij een krachtige roman in handen heeft.
Bestemming is zowel vanuit stilistisch als inhoudelijk standpunt een complex en rijk boek. Tim Parks groeit ook daardoor naar mijn gevoel - op basis van wat er van hem vertaald is - meer en meer uit tot een groot auteur van wie waarschijnlijk nog belangrijk werk verwacht kan worden.
[Geert Swaenepoel]
Tim Parks: Bestemming, De Arbeiderspers, 2001, 233 p., 726 F / 18 €, ISBN 90-295-3573-3
Vert. van: Destiny door C.M.L. Kisling
huwelijk / psychiatrie
Auteursrechtelijk beschermd
