Leesidee. Jaargang 6

[p. 640]

Auteur in de kijker

Rose Tremain
Lijden aan liefde

Van Rose Tremain verschenen tot nu toe drie romans in het Nederlands. In 1996 was er De gift van de koning, in 1998 Zo vond ik haar en vorig jaar Muziek en stilte. Het is maar een deel van Tremains literaire productie. Haar werk is zeer verscheiden en combineert literaire kwaliteit met toegankelijkheid. Een portret.

Rose Tremain is geboren in Londen op 2 augustus 1943 als Rose Thomson. Haar vader was een weinig succesvol toneelschrijver. Na haar middelbare school studeerde Tremain literatuur aan de Sorbonne in Parijs. Zij promoveerde in 1967 aan de University of East Anglia in Norwich. Na een korte loopbaan als leraar en als assistent-uitgever keerde zij in 1972 terug naar de academische wereld. Rose Tremain gaf jarenlang een cursus creatief schrijven aan de Universiteit van East Anglia. In 1971 huwde zij met Jon Tremain. Het echtpaar ging uit elkaar in 1978, maar zij blijft de naam Tremain als schrijversnaam gebruiken. Momenteel woont zij met de schrijver Richard Holmes afwisselend in Londen en Norfolk.

Tremain zette haar eerste stappen als auteur in het non-fictiongenre. Zo publiceerde zij in 1973 The fight for freedom for women, een geschiedenis van de vrouwenemancipatie en in 1975 Stalin, an illustrated biography.

Haar literaire debuut kwam er pas in 1976 met de roman Sadler's birthday. Het boek werd door de kritiek goed onthaald. Sedertdien heeft Rose Tremain een opmerkelijke literaire productie bijeengeschreven: behalve zeven romans publiceerde zij drie verhalenbundels, diverse hoorspelen, werk voor theater en televisie, en een kinderboek. Daarnaast verricht ze ook journalistiek werk en is zij actief als recensent.

Rose Tremain werd in 1983 door het literaire tijdschrift ‘Granta’ naar voren geschoven als een van de twintig getalenteerdste jonge schrijvers van Groot-Brittannië. Een verhaal van haar werd opgenomen naast werk van Salman Rushdie, Martin Amis, Ian McEwan, Julian Barnes en Kazuo Ishiguro. Een illuster gezelschap van auteurs die tijdens de jaren '80 en '90 het literaire landschap in Groot-Brittannië goeddeels bepaald hebben.

De doorbraak bij het grote publiek kwam er in 1989 met de publicatie van Restoration (De gift van de koning (Bibnet)). Het boek werd dat jaar genomineerd voor de Booker Prize en bekroond met de Sunday Express Award en de Angel Literary Award. Het werd een bestseller in zowel Groot-Brittannië als de Verenigde Staten en verscheen in heel wat landen in vertaling.

In Tremains eerste roman, Sadler's birthday (1976) blikt een oude butler terug op zijn leven. Het boek beschrijft twee dagen uit het leven van Jack Sadler, een zaterdag en een zondag, de eigenlijke dag van zijn 76ste verjaardag. Sadler was zijn leven lang butler bij de Kolonel en diens vrouw Madge. Hij heeft het landgoed geërfd na hun dood in een auto-ongeluk. Sadler woont in het grote huis, alleen met zijn herinneringen. Hij overloopt in gedachten zijn leven en dat van zijn moeder, Anne Sadler. Af en toe worden zijn mijmeringen doorbroken wanneer de verteller dieper ingaat op gebeurtenissen uit dat verleden. Jacks grootvader heeft als weduwnaar zijn dochter alleen opgevoed. Hij heeft haar altijd een warm nest bezorgd. En wanneer Anne in de steek gelaten wordt door de vader van haar kind, blijven de drie generaties veilig onder één dak wonen. Sadler's birthday is een verhaal over eenzaamheid, liefde en emotionele afhankelijkheid, vooral van ouders en kinderen, en over het korte leven dat liefde en geluk beschoren is. Het is een stevig debuut, dat helaas niet in het Nederlands vertaald werd.

De volgende twee boeken sluiten nauw aan bij haar debuutroman. Ook in Letter to Sister Benedicta uit 1979 en The cupboard uit 1981 laat Tremain de hoofdpersonages terugblikken op hun leven. In het eerste geval schrijft het hoofdpersonage brieven aan een vriendin uit haar jeugdjaren. Daarin blikt ze terug op haar leven vol teleurstellingen. In The cupboard vertelt een stokoude vrouw haar leven in een interview aan een journalist. Hoewel de auteur de briefvorm en het interview als variaties gebruikt, blijven beide boeken een soort doorslag van haar debuutroman.

Vernieuwing in haar literair werk komt er met The swimming pool season uit 1985. Centraal thema in deze roman is de liefde en het (on)vermogen tot communicatie. Hoofdpersonages zijn Larry Kendall en zijn vrouw Miriam Ackerman. Het koppel is na het faillissement van Larry's zwembadfirma in een klein dorpje in Frankrijk gaan wonen. Door Larry's zakelijke mislukking wordt de druk op hun niet echt schitterende relatie nog verhoogd. En Miriams moeder, die altijd al heeft neerge-

[p. 641]

keken op Larry, tracht de kloof nog te vergroten. Wanneer haar moeder ziek wordt, verhuist Miriam naar Oxford. De fysieke afstand én de slechte telefonische verbinding staan symbool voor het onvermogen om écht met elkaar te praten. De vele nevenpersonages zijn evenzoveel illustraties van relationeel onvermogen en communicatiestoornissen. Maar Tremain wil af en toe te veel demonstreren, wat de kracht van haar boek niet ten goede komt. De titel van haar volgende roman, Restoration (1989 - De gift van de koning), verwijst naar de historische periode in het Engeland van de 17^de eeuw, onder de regering van Charles Stuart II. Voor Tremain is het een periode die veel gelijkenis vertoont met de late jaren '80 van onze eeuw. Ook toen waren onmatigheid, geld- en spilzucht en uiterlijk vertoon prominent aanwezig. De titel verwijst tezelfdertijd naar het louteringproces dat het hoofdpersonage doormaakt. Hoofdpersoon in deze historische roman is Robert Merivel. Via zijn vader, een handschoenmaker, maakt hij kennis met Koning Karel II en het koninklijke hof. Merivel is een kind van zijn tijd: losbandig en spilzuchtig. Hij geeft de brui aan zijn studie geneeskunde om zijn dagen te slijten in weelderig nietsdoen en potverteren binnen de koninklijke entourage. Merivel valt bij de koning in de smaak en op diens vraag wordt hij papieren bruidegom voor Celia Celemence, een van de koninklijke maîtresses. In ruil voor het schijnhuwelijk krijgt hij een adellijke titel en een fraai landgoed in Norfolk. Als Robert echter verliefd wordt op zijn vrouw, komt er een einde aan de koninklijke gunsten. Voor Merivel begint dan een zwarte periode waarin hij ook moreel aan de grond raakt. Rose Tremain schetst in haar roman een fascinerend psychologisch portret van Merivel, een man waarin onze eigen mentaliteit gereflecteerd wordt. De gift van de koning munt daarnaast uit door de talrijke plastische beschrijvingen en een erg zintuiglijk proza. Het resultaat is een goed gedocumenteerd en hoogst aantrekkelijk boek, dat terecht kon rekenen op bijval bij een brede lezersgroep.

Hoofdpersonage Mary Ward is pas zes jaar oud als zij zich ervan bewust wordt dat zij geen meisje maar een jongen wil zijn. Tremain volgt haar in Sacred country (1992) over een periode van dertig jaar. Zij laat zien hoe Mary vecht om haar droom waar te maken, om uiteindelijk Martin te worden. De roman is bevolkt met kleurrijke personages. Ook in hun levens laat Tremain zien dat verandering in een mensenleven mogelijk is. Het boek is rijk aan emoties, maar vervalt toch nergens in sentimentaliteit. Een vertaling is jammer genoeg niet beschikbaar.

In Zo vond ik haar (Li 1998, p. 584) is een 13-jarige vroegrijpe puber het centrale personage. Lewis Little gaat een spannende vakantie tegemoet wanneer hij met zijn moeder Alice mee mag naar Parijs. Zij gaat er aan de Engelse vertaling werken van de nieuwe roman van Valentina Gavrilovich, een Russische emigré. De knappe maar weinig moederlijke Alice neemt met haar zoon intrek in het appartement van Valentina. Lewis voelt zich vlug thuis in Parijs. Omdat hij veel alleen optrekt en ronddwaalt door de straten, betekent zijn verblijf een kennismaking met de wereld van de volwassenen. Lewis raakt vooral betoverd door de exotische charme van Valentina en de sfeer van lome luxe die haar woonst uitstraalt. Zijn verliefdheid neemt hem meer en meer in beslag en verwijdert hem van zijn moeder. Zijn vakantielectuur, Le grand Meaulnes van Alain-Fournier en Misdaad en straf van Dostojevski, voeden zijn fantasiewereld nog meer. Dan verdwijnt Valentina plots op een mysterieuze wijze. Lewis wil het koste wat het kost zijn geliefde redden en trekt op onderzoek uit. Hij spreekt met personeel en buren, leest haar manuscript en doorzoekt Valentina's computerbestanden. Zijn onderzoek brengt hem dicht bij de waarheid. Zo dicht dat hij gekidnapt wordt en als medegevangene bij Valentina belandt. Hij heeft zijn geliefde eindelijk voor hem alleen... De ontknoping betekent een ruwe verstoring van zijn droom. Zo vond ik haar is een adolescentenportret en thriller tegelijk. De plot die Rose Tremain uitwerkt, is misschien niet ijzersterk. Maar dat wordt tenvolle gecompenseerd door de authenticiteit van het hoofdpersonage. Zijn onhandigheid, de verwarring waarmee hij de wereld van de volwassenen aftast en aarzelend betreedt, worden door de auteur vakkundig uitgewerkt.

Met Muziek en stilte (Li 2000, p. 33), haar jongste roman, brengt Rose Tremain opnieuw een boek met een historische achtergrond. Peter Claire, een jonge Engelse luitspeler, reist in de winter van 1629 naar Denemarken. Hij mag aan het Deense koninklijk hof in Rosenborg in het orkest van koning Christiaan IV meespelen. Zijn illusies over het luxeleventje aan het koninklijk hof is hij vlug kwijt. De orkestleden moeten hun muziek uitvoeren in de ijskoude kelder onder het koninklijke appartement en moeten dag en nacht klaar staan om op bevel de juiste muziek te brengen die past bij de fysieke ongemakken of de gemoedsgesteldheden van de koning. Peter Claire is uitzonderlijk mooi en trekt op die manier de aandacht van Christiaan IV. Hij stelt Peter aan tot ‘Engel van de Koning’ en roept hem bij zich voor nachtelijke gesprekken waarin de vorst zijn nood klaagt. Zijn vrouw, Kirsten Munk, is hem namelijk ontrouw. Zij is verslaafd aan seks met haar minnaar, graaf Otto Ludwig van Salm.

Wanneer Peter Claire verheid op wordt op Emilia Tilsen, de gezelschapsdame van de overspelige Kirsten Munk, wordt de situatie complexer. Ook Emilia is, net als Peter Claire voor koning Christiaan, steun en toeverlaat van Kirsten Munk. In de verschillende personages en verhaallijnen brengt Rose Tremain een waaier van liefdesvormen: de seksuele drift van Kirsten, de eenzame hunker naar contact van koning Christiaan, de ogenschijnlijk onbereikbare liefde van Peter en Emilia...

Het verhaal van Peter en Emilia is van alle tijden: het verhaal van een liefde tussen twee mensen en de hindernissen van andere verplichtingen. Muziek en stilte werd in 1999 bekroond met de Whitbread Prize voor romans.

Een aandachtig lezer zal ongetwijfeld enkele constanten in het werk van Rose Tremain herkennen. Haar personages ‘lijden’ heel dikwijls aan de liefde. De broosheid van menselijke relaties en de gevolgen van liefde in een mensenleven, zijn thema's die herhaaldelijk terugkeren. Haar personages komen dikwijls in een crisissituatie terecht en bewerkstelligen van daaruit verandering in hun leven. Tremain gaat daarbij de complexiteit niet uit de weg: de opzet van haar romans is breed, de personages talrijk én in de diepte uitgewerkt, de verhaallijnen geschakeerd en verrassend. Toch blijven haar romans toegankelijk. En ook dat is een verdienste.

[Geert Swaenepoel]