Leesidee. Jaargang 6

[p. 466]

[Zomer van het spannende boek. Auteur in de kijker]

Michael Dibdin
Groots in alle verscheidenheid

In 1999 verscheen van Michael Dibdin Blood rain, het zevende boek met Aurelio Zen in de hoofdrol. Onlangs verscheen de Nederlandse vertaling, Bloedregen, een verwijzing naar de neerslag van fijn rood woestijnzand die de wind over Italië voert. Een metafoor ook voor de corruptie en het verderf dat niets of niemand onberoerd laat. Een portret van een auteur die het misdaad- en thrillergenre op hoog niveau beoefent.

Michael Dibdin werd geboren in 1947. Hij liep school in Noord-Ierland en studeerde Engels aan de universiteit van Sussex. Wanneer zijn huwelijk op de klippen loopt, trekt Dibdin naar Italië. Hij werkt er tussen 1980 en 1984 in Perugia als docent Engels. Zijn verblijf in Italië heeft alvast sterk bijgedragen tot de authenticiteit van de Zen-reeks. Momenteel leeft Dibdin met zijn derde vrouw, Kathrine Beck, en haar drie kinderen in Seattle.

Als tiener verslond Dibdin boeken. Als voornaamste invloeden noemt hij Conan Doyle, George Simenon, Raymond Chandler en de vroege werken van Len Deighton. Het zijn niet toevallig auteurs bij wie de sfeerschepping - net als bij hemzelf - erg belangrijk is. Een andere constante in zijn werk is de aanwezigheid van maatschappelijke en politieke thema's. Zonder zich te bekennen tot een of andere politieke ideologie, verwerkt Dibdin in zijn boeken de grote thema's van de samenleving: milieu, geweld, groepsegoïsme, witteboordencriminaliteit... Personages en plot zijn voor hem trouwens onverbrekelijk met elkaar verbonden: een plot is een reeks gebeurtenissen die op gang komen door wat de personages doen en laten; een personage wordt dan weer op zijn beurt bepaald door wat hij meemaakt en beleefd heeft. De lectuur uit zijn jeugd heeft blijkbaar vrucht afgeworpen. Michael Dibdin debuteerde in 1978 met The last Sherlock Holmes Story. Het boek verscheen pas 18 jaar later in het Nederlands (De laatste Sherlock Holmes - Li 1997, p. 419) en is een pastiche op het werk van Conan Doyle. Dibdin stelt het boek voor als een deel van de nalatenschap van de in 1926 overleden Doctor Watson. Watson vertelt erin over de jacht van Holmes op de ongrijpbare Jack the Ripper, de beruchte seriemoordenaar die aan het einde van de 19^de eeuw Londen onveilig maakte. Holmes meent in de Ripper de gestalte van zijn aartsvijand Moriarty te herkennen en gaat verbeten op jacht. Maar Watson twijfelt. Is het wel toeval dat Holmes altijd in de buurt is wanneer er een misdaad gebeurt? Dibdin kent zijn klassieken, maakt gebruik van alle (on)hebbelijkheden van de beroemde detective en produceert op die manier een verbluffende stijloefening. Hij bevestigt dit debuut in 1986 met zijn tweede misdaadroman, A rich full death, waarin de Victoriaanse dichter Robert Browning de hoofdrol speelt.

De grote doorbraak komt er pas met Ratking (1988 - De rattenkoning, De Arbeiderspers 1990), bekroond met de Golden Dagger Award. Voor het eerst treedt Aurelio Zen als hoofdpersonage naar voor. Hij wordt als Romeinse politiecommissaris naar Perugia gestuurd om een ontvoering op te lossen. Zen moet een rijke industrieel zien vrij te krijgen, maar voor het establishment is dat vreemd genoeg geen prioriteit. Het boek roept echo's op van de affaire Aldo Moro. De rattenkoning combineert een knappe intrige met een interessant hoofdpersonage én een erg geslaagde weergave van de Italiaanse samenleving. Dibdin bezondigt zich nergens aan clichés of stereotiepe beelden. Het beeld van Italië dat hij ophangt, is genuanceerd en complex. Dat blijft overigens ook zo in de verdere boeken waarin Zen de hoofdrol speelt. Zen komt erin naar voren als een man zonder veel illusies, die desondanks zijn werk naar behoren tracht te doen. Het fatalisme dat hij uitstraalt, is haast klassiek. In een interview met Bas Heijne in ‘NRC Handelsblad’ van 15 mei 1990 stelt Dibdin dat Zen geïnspireerd is op Simenon en zijn commissaris Maigret.

In 1989 verscheen The tryst, een verhaal waarin psychiater Aileen Macklin onweerstaanbaar wordt aangetrokken tot de jonge Gary Dunn en zo haar huwelijk in gevaar brengt. Een roman waarin geestelijk onevenwicht centraal staat. In Vendetta (1990) schept een rijke excentriekeling er plezier in de exploten van zijn hoge gasten op videoband vast te leggen. Wanneer een van zijn privé-feestjes in een bloedbad herschapen wordt door een geheimzinnige overvaller, wordt ook de slachtpartij op band vastgelegd. Aurelio Zen wordt naar de versterkte Villa Burolo op Sardinië gestuurd om de misdaad op te helderen. Het brengt hem andermaal in een lastig parket. Dibdin laat hier voor het eerst merken dat Aurelio Zen zin voor humor en theater heeft. Dat komt tot uiting in de manier waarop hij de daders van het bloedbad te pakken neemt.

Dirty tricks (1991) werd in 1992 vertaald als Vuile streken. In een verzoekschrift aan een gerechtshof in Zuid-Amerika wil

[p. 467]

het hoofdpersonage zijn uitlevering aan Groot-Brittannië verhinderen. Want daar wacht hem een proces wegens dubbele moord. In zijn pleidooi bekent hij een hele resem misdaden, maar ontkent de moorden, precies de enige misdaden waarop uitwijzing staat. Het is een verhaal over leugen en waarheid. Juist omdat de lezer enkel de verdachte te horen krijgt, wordt die problematiek hier op zijn scherpst gesteld. Het hoofdpersonage herinnert aan Ripley van Patricia Highsmith, ook een misdaadauteur aan wie Dibdin duidelijk schatplichtig is.

In Cabal (1992 - Moord in het Vaticaan, Atlas 1992) belandt Aurelio Zen in Vaticaanse kringen. Tijdens een dienst in de Sint-Pietersbasiliek valt prins Ludovico Ruspanti van een balkon in de koepel te pletter. Zelfmoord? Of kreeg de prinsplayboy een duwtje en werd hij het slachtoffer van een complot binnen de orde van de Ridders van Malta? Het wordt voor Zen balanceren op de slappe koord om zijn oversten én het Vaticaan niet voor het hoofd te stoten. Ook privé zit hij gewrongen tussen zijn bazige moeder en zijn vriendin Tania.

The dying of the light (1993 - Het stervende licht, Atlas 1993) is duidelijk schatplichtig aan Agatha Christie. In ‘Huize Avondrood’ wonen een rijke invalide dame, een jood, een gepensioneerd kolonel, een dominee en andere bejaarden samen in een mooi landhuis. Dorothy Davenport en Rosemary Travis verdrijven de tijd door moorden en andere misdaden te verzinnen. Maar gaandeweg wordt de sfeer grimmiger. Het bejaardenhuis lijkt meer op een gevangenis, geleid door twee louche figuren die enkel uit zijn op winstbejag. De fantasie wordt echter overtroffen door de realiteit in deze grimmige pastiche.

In Dead Lagoon (De dode lagune - Li 1995, p. 278), het vierde avontuur van Aurelio Zen, keert de speurder terug naar zijn geboortestad Venetië. Aanleiding en dekmantel is de klacht van een bejaarde contessa, een oude bekende, dat haar palazzo 's nachts bezoek krijgt van een geestesverschijning. Intussen onderzoekt hij in het geheim de ontvoering van een Amerikaans zakenman. Zen krijgt te maken met een Venetiaanse onafhankelijkheidsbeweging, die echo's oproept van de Lega Nord, de Italiaanse afscheidingsbeweging van Bossi. Het zwarte water van de lagunes, de hardnekkige mist die een deken van somberheid over de stad legt, maken van Venetië bijna een personage. De seriemoorden die Dibdin als onderwerp voor Dark spectre (1995 - Duister visioen, Li 1996, p. 716) kiest zijn angstaanjagend in hun koude onvoorspelbaarheid. Ze gebeuren ogenschijnlijk zonder reden, volledig in koelen bloede. En niemand eist de verantwoordelijkheid op. Er zit geen lijn in de gruwel. Nu eens zijn de slachtoffers bejaard, dan weer in de bloei van hun leven, maar ook baby's worden niet gespaard. Elk motief ontbreekt. Het boek speelt zich af in de ruime omgeving van Seattle. Dibdin vertelt het verhaal vanuit steeds wisselend perspectief. Die werkwijze levert een uiterst spannende plot op. Duister visioen is duidelijk geïnspireerd op de gebeurtenissen rond Wacko. Daar kwam het tot een ware veldslag tussen de FBI en een christelijke sekte. Dibdin combineert hier een sterke plot met een meeslepende structuur.

Met Così fan tutti (1996 - Li 1998, p. 275) gaat Dibdin de lichtvoetige toer op. Het Zen-verhaal is ‘gecomponeerd’ op het ritme van Mozarts opera. De intrige ontwikkelt zich van meet af aan in een wervelend tempo. Così fan tutti is thriller, romance én komedie tegelijk. Dibdin parodieert het Nieuwe Italië, waar alles eigenlijk bij het oude is gebleven, inefficiëntie, corruptie en bureaucratie incluis. Così fan tutti: vie zijn allemaal gelijk, lijkt de titel wel cynisch te willen zeggen.

In A long finish (1998 - Een goede afdronk, Li 1999, p. 628) zorgt een bekend filmregisseur en wijnliefhebber ervoor dat Zen gedetacheerd wordt naar Piemonte. Daar is een bekende wijnbouwer, Aldo Vincenzo, brutaal vermoord en gruwelijk ontmand. En dat nét aan de vooravond van wat een van de beste wijnjaren van de eeuw belooft te worden. Zen moet de onschuld van Manlio Vincenzo proberen te bewijzen en er zo voor zorgen dat de befaamde Barbaresco-wijn niet verloren gaat. Zen belandt in een kluwen van familievetes en rivaliserende wijnbouwers. In het pas verschenen Bloedregen vinden we Aurelio Zen terug in Sicilië. Hij is als verbindingsofficier tussen de speciale eenheden en het ministerie in Catania terecht gekomen, het hart van maffia-land. Zen belandt midden in het kluwen van grote en minder grote maffiaclans, die elkaar het leven zuur maken en dat van de verschillende rivaliserende politie-instanties. Waarover en aan wie Zen moet rapporteren is dan ook niet erg duidelijk. Dibdin vermijdt zoals altijd zwart-wittegenstellingen. Het resultaat is een boek vol chaos en vraagtekens. Ook Zens vermeende dochter Carla werkt tijdelijk in Catania. Zij moet het gloednieuwe computernetwerk van de speciale politie-eenheden klaar maken voor gebruik. Wanneer zij sporen van inbraakpogingen in het hart van het computersysteem ontdekt en verliefd wordt op de anti-maffiarechter Corinna Nunziatelli, is haar leven niet meer veilig. Carla en Corinna worden slachtoffer van een bomaanslag. Zen duikt onder en start een eigen onderzoek. In wat hij aan het licht brengt zijn goed en kwaad nog nauwelijks van elkaar te onderscheiden. Het einde van Bloedregen voorspelt niet veel goeds voor Aurelio Zen: ‘We leven nog, dat is het belangrijkste. De rest zijn maar details’, zegt Zen. De bomexplosie enkele regels verder doet echter het ergste vermoeden. Toch is er nog hoop voor de Zen-fans! Dibdin besluit een recent interview in ‘Crime Time On-Line’ met de mededeling dat zijn volgende boek opnieuw Zen als hoofdpersonage heeft, maar deze keer met Usland als decor.

Michael Dibdin heeft tot nu toe 16 misdaadromans gepubliceerd. Opvallend is de diversiteit van zijn werk. Dibdin speelt telkens opnieuw met zijn hoofdpersonage. Aurelio Zen en de avonturen die hij beleeft, verrassen telkens weer. Was De rattenkoning een harde politiethriller en De dode lagune een weemoedig verhaal met Venetië in de hoofdrol, dan valt Così fan tutti op door de komische ondertoon. En Bloedregen is doortrokken van fataliteit en tragiek. Die verscheidenheid kenmerkt ook zijn andere thrillers. En telkens valt de grote zorg op die hij aan taal en stijl besteedt. Dibdin was dan ook een van de eersten die de grenzen tussen thriller en literatuur met een grote L deden vervagen. Ook ruim tien jaar na de verschijning van De rattenkoning blijft Dibdin tot de top van de misdaadliteratuur behoren.

[Geert Swaenepoel]

Michael Dibdin: Bloedregen, Atlas, 2000, 271 p, 700 F, ISBN 90-450-0300-7

Vert. van: Blood rain door Pieter Bijker

detective