Leesidee. Jaargang 5

[p. 212]

Auteur in de kijker

Oscar van den Bogaard

In de ‘Haagse Post’ van 3.11.1995 kon men lezen dat Oscar van den Boogaard (geb. 1964) in een luxe Saab 900 rijdt, een pied-à-terre in Amsterdam heeft, een prachtig huis annex galerie in Brussel en een werkkamer in Parijs. Is het publiceren van vijf romans in tien jaar tijd dan zo'n lucratieve onderneming? Neen, want Van den Boogaards romans zijn geen hypes à la Connie Palmen. Nochtans is hij best tevreden met een verkoop van gemiddeld 2000 exemplaren per roman, met de doorgaans uitstekende receptie en met de bekendheid die hij verworven heeft in Vlaanderen en Nederland.

Oscar van den Boogaard bracht zijn kinderjaren door in Suriname, waar zijn vader een hoge militaire functie vervulde. In zijn recentste roman, Liefdesdood, is een van de hoofdpersonages een legerofficier, wiens dochtertje verdrinkt in het zwembad van de buren. De kloof die al bestond tussen Paul en zijn vrouw Oda wordt daardoor een afgrond. Paul vertrekt voor een missie van drie jaar naar Paramaribo. In dat personage heeft Oscar van den Boogaard herinneringen aan zijn vader verwerkt, die zelf het gezin verlaten heeft toen Oscar 13 was. In Bruno's optimisme (Querido, 1993) wordt het verhaal van scheiding van de vader en, als gevolg daarvan, het nauwer worden van de band met de moeder die zwaar drinkt, verteld door het personage Max Cahn, een 32-jarige arts met wie de veel jongere Bruno een korte maar hevige relatie heeft.

De lagere en middelbare school liep Oscar van den Boogaard in Deventer. Zijn lievelingsvakken waren naar eigen zeggen Latijn en Grieks. In Bruno's optimisme heeft hij die voorkeur geprojecteerd in het personage Edith Felsmann, de slimste van Bruno's klas. Van den Boogaard ging rechten en Frans studeren in Montpellier en Amsterdam. Hij studeerde af als hij 23 was en volgde dan nog een postdoctorale opleiding Europees recht aan de ULB. Hij werkte een paar jaar in Brussel op een advocatenkantoor, gevestigd op de hoogste verdieping van een flat in de Louizalaan. Die periode uit zijn leven heeft hij gefictionalisecrd in Fremdkörper (Athenaeum-Polak & Van Gennep, 1991), dat opgedragen is aan J.M., galerijhouder Jan Mot, zijn levenspartner. Terwijl hij als advocaat dossiers doornam was Oscar van den Boogaard al stiekem bezig met het schrijven van een roman op notitieblokjes. Dentz (Ten Bosch, 1990) werd zijn romandebuut en het einde van zijn advocatencarrière.

Van den Boogaard noemde Dentz zijn meest autobiografische roman. Het is het verhaal van een gezin waaruit de vader wegvalt, zodat de dochter en de veel jongere zoon nog meer met de moeder samenklitten. Dat creëert ook spanningen. Eerst gaat de dochter haar eigen weg, later verlaat zoon Arthur het moederlijk huis en kan zijn zoektocht naar zijn eigen seksuele identiteit pas goed beginnen. Van den Boogaards debuut kreeg veel welwillende aandacht van de Nederlandse kritiek. ‘Als het leven geen feest is, dan maakt de literatuur er wel een feest van, speciaal die literatuur die uit puberteitstrauma's een tintelende champagne weet te brouwen’, schreef Jaap Goedegebuure.

Een jaar na Dentz verscheen Fremdkörper, een liefdesroman. Hoofdpersonages zijn Richard Merkelbach, Edurne Nieves Neus en Eduard. Richard is een Amsterdammer die in een Brussels advocatenkantoor werkt en door Julia, zijn grote liefde, in de steek is gelaten. Hij doet zijn relaas in het eerste hoofdstuk. Edurne is een Spaanse (haar volledige naam betekent driemaal sneeuw: in het Baskisch, het Castilliaans en het Catalaans) die verliefd wordt op haar docent Europees recht, Eduard, Duitser en homoseksueel. Door zijn zus Gertrud wordt hij gestimuleerd om te kiezen voor een heterorelatie. Het verhaal van Edurne en Eduard vormt het tweede hoofdstuk. In het derde hoofdstuk brengt de auteur de drie personages samen in het art nouveau-herenhuis met sierlijk smeedwerk voor alle ramen, dat Eduard in Brussel gekocht heeft. Het wordt het huis van de liefde, althans van de schijngestalten ervan. Zowel Eduard als Edurne vatten liefde op voor Richard, maar kunnen dat niet openlijk laten blijken. Richard voelt wel veel voor Edurne, maar durft dat evenmin te bekennen. In het vierde hoofdstuk krijgt de verwijdering tussen Edurne en Eduard haar beslag en in het slothoofdstuk verdwijnt Richard naar New York. Fremdkörper vertoont een symmetrische structuur: de hoofdstukken één en twee worden weerspiegeld in vier en vijf. De spiegelstructuur van de roman is een geslaagd formeel equivalent van het narcisme dat de hoofdpersonages in Fremdkörper in hoge mate kwelt.

Bruno's optimisme werd aangekondigd als de proloog van een cyclus met de overkoepelende titel ‘Het oceanisch verlangen’. Misschien had Van den Boogaard niet dezelfde ambitie als A.F.Th. van der Heijden met zijn cyclus ‘De tandeloze tijd’, maar de intentie om een oeuvre met een continu karakter te scheppen is bij Van den Boogaard zeker aanwezig. Bruno Oblanski, de hoofdpersoon in Bruno's optimisme, merkt tamelijk in het begin van de roman op dat je je hele leven met je familie blijft worstelen. Aan de worsteling met zijn morbide ouders, die zich 's middags vaak in hun kamer opsluiten en slaappillen gebruiken, kan een einde komen wanneer op een dag een

[p. 213]

vreemdeling arriveert in het hotel dat zij uitbaten in Friedenbach. De komst van de 32-jarige Max Cahn, arts in een nabijgelegen stad, doet het hele gezin Oblanski herademen. De radeloosheid van de vader vermindert, de moeder en Peter, de broer van Bruno, leven op, Bruno zelf vindt Max mooier dan zijn mooiste fantasieën en is hevig verliefd. Hij verlaat Friedenbach om bij Max in te trekken en ervaart dat als een enorme bevrijding. De liefdesroes maakt echter vrij vlug plaats voor een relatie waarin vernedering en agressie afwisselen met medelijden. Bruno verlaat Max, gaat alleen wonen, ontmoet in het stadspark een oude man met nog jonge kinderen, die Bruno's grootvader blijkt te zijn. Van hem leert hij dat iedereen verantwoordelijk is voor zijn eigen leven, wat Bruno aanzet om eindelijk een authentiek bestaan te gaan leiden, bevrijd van door anderen opgedrongen perspectieven en van de drukkende last van het verleden.

De heerlijkheid van Julia (Querido, 1995) was geen voortzetting van de aangekondigde cyclus ‘Het oceanisch verlangen’, hoewel het kernthema van de roman ‘het verlangen’ is van het hoofdpersonage Julia Callebaut. Haar verlangen is zo allesomvattend dat het leidt tot nymfomaan, mannenverslindend gedrag. Julia's niet te bevredigen verlangen krijgt soms mythische allures, bv. in het geregeld weerkerend beeld van de dreigende Medusa die haar aankijkt vanop een antieke klok die ze van een oom cadeau heeft gekregen. Julia was 17 toen ze in een café de 34-jarige Maurice ontmoette. Hij trouwde met haar en verbouwde voor haar een hoeve in Vollezele in het Pajottenland, die hij protserig ‘De heerlijkheid van Julia’ noemde. Hun kinderen Vladimir en Veerle worden er volwassen. Dan krijgt Julia haar midlife-crisis in de periode waarin Vollezele en heel België rouwt om de dood van koning Boudewijn. Julia levert zich over aan sterke libidineuze fantasieën, ze vertoont symptomen van anorexia, ze koopt zonder erbij stil te staan een potje stuifmeel van een Duitse kunstenaar voor een bedrag waarmee Maurice zijn droom, een tweedehandse mobilhome, had kunnen kopen. Een reis naar Rio in Brazilië waar zoon Vladimir in de banksector werkt, zou Julia's gestoorde evenwicht misschien kunnen herstellen. Op het strand van Rio laat Julia zich tegen betaling verwennen door een straatjongen die bij een politionele actie neergeschoten wordt. Bij haar terugkeer hebben Maurice en dochter Veerle als verrassing een welkomstfeest georganiseerd. Tijdens dat feest loopt Julia weg naar de hoeve van Omer, met wie zij destijds een passionele relatie heeft gehad ondanks een leeftijdsverschil van 40 jaar. In zijn schuur verrast zij de blind wordende Omer, inmiddels diep in de 80. Hij sterft in Julia's armen in zijn poging haar voor een laatste keer te nemen op zijn werkbank.

Oscar van den Boogaard vond zelf in een interview in ‘Knack’ (27.03.96) dat hij er in deze roman blijkbaar in geslaagd was als Nederlander iets wezenlijks van het Vlaamse leven weer te geven en als jonge man iets wezenlijks van een oudere vrouw. Elders verklaarde hij dat het verlangen de motor van zijn schrijverschap is, in tegenstelling tot de teleurstelling die vaker andere schrijvers van zijn generatie zoals Joost Zwagerman en Ronald Giphart aandrijft.

Het verbond van Eros en Thanatos is in alle romans van Van den Boogaard een belangrijk motief. In zijn recentste roman staat het expliciet in de titel, Liefdesdood. De plot is sober en de constructie van de roman is door zijn parallellisme erg overzichtelijk. Die nadrukkelijke eenvoud is echter bedrieglijk. De verhaalde dubbele tragedie: de verdrinkingsdood van het dochtertje Vera en de brand die het huis van de buren in de as legt, in wier zwembad het ongeval gebeurd is, zijn maar de oppervlakkige aanleiding om naar de kern van de eigenlijke tragedie in de roman te peilen: de dood van de liefde. Uitgerekend op de dag dat Vera verdrinkt, was haar moeder van plan definitief bij haar minnaar Emile in te trekken, die zelf een hechte vriend van haar man is. Omdat Emile vond dat hij de vrouw van zijn vriend niet kon afpakken op het ogenblik dat die zijn dochtertje verloor, verplichtte hij haar met haar koffers terug te keren. De dood van het kind was meteen de dood van de liefde. Pas aan het einde van de roman wordt deze toedracht onthuld. Liefdesdood beschrijft de vriendschap tussen mannen, de liefde tussen partners en minnaars, de genegenheid van kinderen voor volwassenen en de dubbelzinnigheden en paradoxen in al deze relaties. ‘Mijn werk is zwaar existentieel en lichtvoetig tegelijk’, verklaarde Van den Boogaard in ‘De Morgen’ (16.03.96). Deze rake typering van het eigen oeuvre getuigt van een gedegen inzicht in zijn schrijverschap.

[Joris Gerits]

Oscar van den Boogaard: Liefdesdood

Querido, 1999, 172 p., 750 F, ISBN 90-214-5323-1

dood; kinderen / eros en thanatos