Een Zuid-Italiaanse familieroman
In 1995 verscheen in Milaan de roman Passagio in ombra van Mariateresa di Lascia. De schrijfster heeft deze publicatie niet meer meegemaakt. Zij stierf het jaar daarvoor aan kanker, op 40-jarige leeftijd. Overgang in schaduw, zoals de titel van de Nederlandse vertaling luidt, is het verhaal van Chiara D'Auria, de onwettige dochter van Anita en Francesco. Als zieke, oudere vrouw kijkt ze terug op haar jeugd op het Zuid-Italiaanse platteland en in haar herinneringen komen heel wat kleurrijke figuren opnieuw tot leven.
Haar vader, Francesco, leert ze pas kennen wanneer ze al drie jaar is. Hij was enkele jaren eerder als vrijwilliger naar de Tweede Wereldoorlog getrokken, om eerst aan de zijde van de fascisten, daarna aan die van de partizanen in Joegoslavië te strijden. Niet zozeer uit vaderlandsliefde werd hij soldaat, maar om te ontsnappen aan de grillen van zijn wispelturige vader, Tripoli. Na zijn terugkeer erkent hij Chiara als zijn dochter en probeert hij een landbouwcoöperatie op te richten. Een initiatief dat jammerlijk mislukt door het bedrog van enkele vijandige dorpsgenoten, waardoor Francesco, onschuldig, tot vier jaar gevangenisstraf wordt veroordeeld.
Tot een huwelijk met Chiara's moeder, Anita Riezetti, komt het ook daarna niet. Op hun geplande trouwdag laat hij haar op een beschamende manier in de steek voor iemand anders. Chiara, die hem tot op dat ogenblik had verafgood, beschouwt hem vanaf dan als een lafaard en een bangerik met wie ze niks meer wil te maken hebben. Andere personen die een grote rol hebben gespeeld in de jeugd van Chiara zijn o.m.: de dorpsagent Sciarmano, de schoolmeester Cantalupa, het kindermeisje Rosina, en vooral Giuppina, de zus van Francesco. Giuppina bewaart een groot geheim waarvan ze alleen Anita, en later ook Chiara, deelgenoot maakt: zij heeft een onwettige zoon, Saverio, die door een ruwe boer wordt opgevoed. Die Saverio zal in het leven van Chiara nog een belangrijke plaats innemen. Zij voelen zich steeds meer tot elkaar aangetrokken, maar wegens hun familieband - ze zijn neef en nicht - wordt het een onmogelijke liefde. Jaren later, wanneer Chiara als een oude, vereenzaamde en door astma gekwelde vrouw nadenkt over die hartstochtelijke periode, beleeft ze opnieuw ‘die smartelijke, verontrustende betovering, die je voelt als je door de liefde bezeten bent’. Naast Saverio, werd Chiara's leven beheerst door twee vrouwen: Anita, haar moeder, die de vroedvrouw van het dorp was, en Peppina Curatore, haar tante en de zus van Tripoli (Francesco's vader). Het belang van deze figuren blijkt ook uit de structuur van de roman, die uit twee grote delen bestaat, voorafgegaan door een korte proloog.
In deel één, ‘De stoutmoedigheid’, staat vooral Anita centraal. Zij wordt bijzonder liefdevol beschreven en op sommige bladzijden richt de ikfiguur zich rechtstreeks tot haar moeder met wie ze, ook nog na haar dood, altijd een innige band heeft gehad. Deel twee, ‘De stilte’, beslaat ongeveer eenderde van het boek en is grotendeels gewijd aan donna Peppina, bij wie Chiara gaat inwonen na het overlijden van haar moeder. Na de dood van Peppina en haar man blijft zij alleen in dat huis achter. Beide delen zijn opgebouwd uit korte hoofdstukjes, die meestal niet langer dan een tiental bladzijden zijn. De proloog kan worden beschouwd als de inleiding tot één grote flashback naar de jeugd.
Maar de terugblik zelf verloopt allesbehalve chronologisch. De ikfiguur laat zich vooral leiden door haar associatieve herinneringen en gevoelens, en soms wordt er over bepaalde gebeurtenissen gesproken die nog plaats moeten vinden, of komen er terloops personages ter sprake wier belang pas later in het verhaal duidelijk zal worden. De ikvertelster grijpt ook geregeld terug naar haar huidige situatie waarin ze wordt gekweld door hevige astma-aanvallen. ‘Ik probeer adem te halen en me niet te laten overvallen door de stemmen en de verschijningen terug te dringen die prompt tot leven komen om me heen, aangetrokken door een lokroep die in mij zit en die me toch onbekend is’. Nu iedereen van wie ze gehouden heeft, en dan vooral Saverio, dood of onbereikbaar is, heeft de toekomst haar niets meer te bieden. Daarom keert ze in gedachten terug naar haar jeugd, het schaduwgebied waarin ze zich thuis en veilig voelt, omdat de toekomst daarin al heeft plaatsgevonden.
Overgang in schaduw is een melancholisch en bijwijlen ontroerend boek over een voorgoed voorbije tijd en over de pijn van een onmogelijke liefde. Di Lascia verstaat de kunst van de suggestie. Veel blijft onuitgesproken tussen de regels nazinderen, maar na de lectuur van de hele roman blijkt toch hoe hecht het lot van alles en iedereen met elkaar vervlochten is in dit portret van het leven van een dorpsgemeenschap en van een familie die lief en leed met elkaar deelt. De roman werd bekroond met de prestigieuze Premio Strega, de belangrijkste literaire prijs in Italië.
[Koen Vermeiren]
Mariateresa di Lascia: Overgang in schaduw
De Geus, 364 p., 998 F, ISBN 90-5226-473-2
Auteursrechtelijk beschermd