Leesidee. Jaargang 3

[p. 176]

Powers' writer's block

Hoe ga je als auteur om met het zo gevreesde writer's block? Heel dikwijls is het een onoverkomelijke hindernis. Dat is niet zo bij Richard Powers. Hij maakt van de nood een deugd en neemt in Galatea 2.2 de creatieve droogte als uitgangspunt. Het resultaat is een hoogst persoonlijke roman over creativiteit, die bovendien zijn vroeger werk in een autobiografisch daglicht plaatst.

Na vier romans was Powers op een dood punt gekomen; er diende zich geen nieuw onderwerp meer aan. ‘Drie keer eerder had het einde van een lang project tevens het begin van een nieuw project ingeluid. Ik had de kunst om een narratieve whiplash te boven te komen onder de knie. [...] Maar deze keer voelde het anders. Deze keer lag er, nadat ik had afgerekend met de Rattenvanger, niets op me te wachten diep in de opengesperde verhaalberg’. Verder dan een onvruchtbare openingszin over een vertrekkende trein komt hij niet. Zelf heeft hij het gevoel ‘te zijn afgezet op een verlaten rangeerterrein, gevoelloos en zonder enig idee hoe ik daar terecht was gekomen’.

Hij tracht dit dood punt waarop hij is aanbeland, te doorbreken door het onvermogen om te schrijven, de creatieve droogte, tot uitgangspunt en onderwerp van zijn nieuwe roman te maken. Tezelfdertijd is Galatea 2.2 tot op zekere hoogte een zeer persoonlijke autobiografische tekst. Het ik-personage in de roman heet Richard Powers, is auteur van dezelfde boeken en heeft ook een stukgelopen relatie achter de rug. Powers gunt je niet alleen een inkijk in het leven dat achter hem ligt en in zijn relatie met zijn geliefde C. Doorheen de autobiografische fragmenten waarin hij zijn leven met C. in kaart brengt, toont hij ook aan hoe en in welke mate autobiografische elementen aan de basis liggen van het ontstaan van zijn vier vorige romans en van zijn schrijverschap in het algemeen. Op die manier brengt hij een innerlijke samenhang aan het licht tussen die vier teksten en dit boek. Leven en werken raken vervlochten tot een opus met een eigen autobiografische logica. De auteur tracht zo niet alleen zicht te krijgen op het ontstaan van zijn boeken maar ook op zijn eigen leven. Hoe zijn de dingen kunnen worden wat ze zijn? Vanuit dat perspectief bekijkt Powers zijn leven en zijn relatie met C. ‘Ontstaan’, ‘wording’, ‘genese’ zijn cruciale begrippen voor een auteur die kampt met mentale schrijfkramp. Het mag dan ook geen verwondering wekken dat hij als verhaallijn teruggrijpt naar het klassieke Pygmalion-thema, waarin de beeldhouwer verliefd wordt op het door hem gecreëerde beeld en (vergeefs?) tracht zijn creatie, Galatea, tot leven te wekken.

De roman begint kort na de terugkeer van Powers naar de Verenigde Staten. De breuk met de vrouw met wie hij naar Nederland trok, heeft hij nog niet verteerd. Zijn mandaat van een jaar als writer in residence aan zijn oude universiteit te U. noemt hij ironisch ‘mijn Duinkerkense aftocht’. Schrijven lukt niet, hij vult zijn dagen met het bij mondjesmaat corrigeren van de drukproeven van Operation wandering soul. Deels uit frustratie, deels als vlucht sluit hij zich aan bij het project van dr. Philip Lentz, onderzoeker op het gebied van cognitieve organisatie met behulp van neurale netwerken. Het onderzoek dat wordt opgezet, is een variant op de bekende Turing-test, waarin een waarnemer aan de hand van vragen en antwoorden moet uitmaken of hij met een machine of met een mens te maken heeft. Lentz wil een computer zo trainen dat hij betere resultaten behaalt voor het examen Engelse letterkunde dan een mens. Doorheen de gesprekken met Lenz en in hoofdstukken of - beter uitgedrukt - tekstfragmenten van ongelijke lengte, verneem je broksgewijze meer over de achtergrond van Powers. Hoe hij zijn geliefde C. als jonge studente op de campus in U. ontmoette en verliefd werd, hoe hij net als de verliefde beeldhouwer Pygmalion uit de Oudheid trachtte vorm te geven aan C., zijn Galatea, en haar zelfs volgde naar het verre, vreemde Nederland, het vaderland van haar ouders. Powers vertelt over zijn worsteling met die vreemde taal, die als ‘een achtergebleven granaatscherf’ in zijn lijf zit. De parallellen tussen de levensloop van Richard Powers, de auteur van Galatea 2.2 en de romanfiguur Powers zijn overduidelijk. De reflectie op de verbroken liefdesrelatie tussen C. en Rickie, zoals zij hem noemt, levert soms ontroerende fragmenten introspectie op. De pijnlijke inzichten die bij Powers ontstaan, worden meer dan eens indringend verwoord: ‘Misschien is dat wel het enige dat ik ooit heb gedaan: haar echo zijn. Kijken wat zij te zeggen had. Zorgen dat zij zich uitsprak en me daar dan gemakshalve bij aanpassen’. Het mag allemaal niet baten.

Het project met de Analytisch-Programmatische Interpretatie-Eenheid (APIE), waarin Powers is weggevlucht, komt traag op gang. Lenz zorgt voor de hardware, de stimulus- en responsvectoren, de driedubbele laag neuroden enz. Powers op zijn beurt zorgt voor de input. Hij traint de computerconfiguratie in het werk van Austen en Shakespeare, Chaucer, Homeros, Blake en alle andere

[p. 177]

grote namen uit de westerse literaire canon. Vertrouwdheid met die teksten verhoogt dan ook het leesplezier.

In het begin blijft het bij brabbelen van absurde klank- en woordcombinaties. En APIE A wordt gevolgd door APIE B, C, D, E... Doorheen deze perikelen rond het creeëren van een valabele computerconstellatie tast Powers de mogelijkheden en grenzen van de taal af. Na zeven mislukte pogingen ontwikkelt het achtste neurale netwerk, ‘H’, vlug zijn eigen leesstrategieën. APIE H verwerft zelfs een gevoel van identiteit en wordt een ‘zij’, Helena. Gevoed met de grote boeken van de westerse canon leert Helena de juiste vragen stellen en de correcte antwoorden te geven. Opnieuw wordt Powers gefascineerd door de vooruitgang die hij boekt met zijn nieuwe Galatea. Tot hij door A., een 22-jarige vrouwelijke gegradueerde, die de handschoen tegen Helena zal opnemen, uit zijn droom gewekt wordt. Sedert Powers is afgestudeerd, zijn de spelregels veranderd. De ‘lijst’ met klassieke, te kennen werken is niet langer van kracht.

Studenten kiezen zelf auteurs en werken, stellen zelf de vragen en antwoorden op. ‘Boeken zijn wat we er van maken, en niet andersom’, stelt A. boudweg. Het kennisveld wordt daardoor zo breed dat Helena's achterstand onoverbrugbaar wordt. Powers laat haar vijf jaargangen van de leidende tijdschriften lezen, te beginnen vanaf 1971. Maar Helen geeft er de brui aan: ‘Ik wil niet meer meespelen’. Helena verliest de test en met de woorden ‘Pas goed op jezelf, Richard. Bekijk alles voor me’, heft zij zichzelf op.

Galatea 2.2 is een rijke, gelaagde roman: autobiografie, reflectie op de eigen creativiteit en het functioneren van de taal worden vruchtbaar met elkaar vermengd. Net zoals Op weg naar een dansfeest en De dubbele helix van het verlangen geeft deze roman zijn volle rijkdom niet bij de eerste lezing prijs. De complexe verhaallijnen, de vele verwijzingen naar het eigen werk én naar de werken uit de wereldliteratuur maken van Galatea 2.2 een literair netwerk dat aandachtig lezen en herlezen vergt. Powers heeft het haperen van zijn creativiteit omgebogen tot een belangwekkend moment in zijn oeuvre.

[Geert Swaenepoel]

Richard Powers: Galatea 2.2

Contact, 364 p., 1200 F

ISBN 90-254-0620-3

Galatea 2.2 toont de samenhang van Powers' oeuvre op een persoonlijk niveau. De schrijver wiens eerste boek de bedrieglijkheid van de biografie tot thema had, laat zien hoe al zijn werken gebaseerd zijn op persoonlijke ervaringen. Maar de roman helpt ons ook de continuïteit in Powers' werk te ontdekken, die misschien onopgemerkt was gebleven: de technische en structurele verfijning, de densiteit van de taal, de vermenging van hoge en lage cultuur, en de veeltalige intertekstualiteit worden aangewend in dienst van erg verschillende literaire en esthetische doelstellingen.
Geert Lernout in ‘Post-War Lite-ratures in English’.

Richard Powers is misschien wel een van de meest ambitieuze jonge auteurs van het moment in Amerika en dat heeft niet alleen te maken met de literaire kwaliteiten van zijn werk. Vanaf zijn eerste roman heeft hij de grote thema's niet vermeden: leven, kunst, dood, geschiedenis, pijn. Dat hij eerst en vooral een moralist is, mag duidelijk zijn. Hij is op zijn best op het precaire domein waar kunst en ethiek elkaar ontmoeten. De centrale metafoor die beide verenigt, is wat Powers zelf ‘de narratieve genezing’ heeft genoemd. In Op weg naar een dansfeest is die historisch van aard: het verhaal toont hoe levens kunnen verbonden worden over de door ons opgelegde grenzen van tijd heen. In Prisoner's dilemma is het de taak van de verbeelding een wereld te creëren waar iemand zich lang genoeg kan verbergen om zich te herinneren hoe terug te keren naar de echte wereld en het verschil te maken. In De dubbele helix van het verlangen toont Powers hoe vertelling en variatie zowel op moleculair vlak werken als op dat van het echte leven. In Operation wandering soul werkt deze kuur homeopathisch: door het aanwenden van een begrensd en eindig beeld van de oneindige gruwel die ons omringt, kan fictie ons immuniteitssysteem versterken en ons helpen het grotere vergif tegen te gaan en te overleven. In Galatea 2.2 tenslotte past Powers deze inzichten toe op neurologische netwerken. Zo draagt elk van Powers' vijf romans in zich een verdediging en rechtvaardiging voor de act van het fictie schrijven. De fictie kan zich geen betere verdediging dromen.

Geert Lernout in ‘Post-War Lite-ratures in English’.