Leesidee. Jaargang 2

[p. 465]

Pockets

Van de pocketmarkt

Er is keuze te over op de pocketmarkt voor wie tijdens de vakantiemaanden een prijsvriendelijk boekje op zak wil hebben. Hoewel de Pandora-klassiekers van Brontë of Flaubert wellicht te lijvig zijn voor de jaszak en ook de kolossale drie-in-één-uitgaven van Ooievaar zijn wat buitenmaats. Verder kan ik de Geuzenpockets zeer aanbevelen en uit Scandinavië duiken twee ietwat vergeten, duistere vertellingen op. Een greep uit de overvloed.

De Geus

Blaas je huis op is de heruitgave van Pat Barkers (Booker Prize 1995) tweede roman die in 1986 verscheen o.d.t. Nergens ben je veilig. In een grauw industriestadje in het verarmde Noord-Engeland speelt zich een rauw verhaal af over verpaupering, sociale wanverhoudingen en structureel geweld. Nadat een aantal prostituees werden vermoord, verlamt de angst de vrouwen van het stadje volkomen. Er lijkt geen mogelijkheid te zijn om aan de moordenaar te ontsnappen en de politie legt weinig initiatief aan de dag. Fatalisme en onmacht liggen in de maatschappij ingebed, de onleefbare angst waarmee de vrouwen toch moeten leren omgaan, shockeert. Een knap en confronterend boek.

Fatima Mernissi werd geboren in een van de laatste harems in Fes, Marokko. Het verboden dakterras doet het relaas van haar jeugd daar, een verhaal van pracht en praal, van warme geborgenheid en een doorlopend verlangen naar de onbereikbare vrijheid. Het (bescheiden) notenapparaat werkt verhelderend en stoort het verhalend karakter nauwelijks. Mernissi is sociologe en houdt zich bezig met onderzoek naar de positie van de vrouw in de islam.

Kader Abdolah, natuurkundige, ontvluchtte in 1985 Iran. Hij leeft sinds 1988 in Nederland. De adelaars, zijn debuut in het Nederlands, bevat verhalen over de terreur in Iran, politieke vluchtelingen, het leed in de gastlanden. In het titelverhaal wordt een tegenstander van het regime vermoord. Zijn broer begraaft hem clandestien in de bergen, waar er veel zulke graven zijn, bedekt door sneeuw of wilde bloemen, ‘alsof de natuur bang is dat ze ontdekt worden’. ‘Een ochtend in het opvangcentrum’ is een eenvoudige, directe schets van schrijnend leed dat zich in de ontoereikende en onmenselijke voorzieningen van het gastland verderzet. Abdolah werd voor deze bundel bekroond met het Gouden Ezelsoor 1994.

De schaduwkoningin van de Algerijnse Assia Djebar geeft via het verhaal van twee Noord-Afrikaanse vrouwen, getrouwd met dezelfde man, een zeer poëtisch geschreven beeld van het leven van onderwerping van de vrouw in een traditionele islamitische maatschappij. Een zeer knap boek in een sterk beeldende taal en een krachtige elliptische stijl.

Het is oorlog in Rusland. Dzjamilja is de vrouw van een soldaat en zij doet zware arbeid op een kolchoze. Wanneer een gewonde soldaat in het dorp aankomt, ontstaat er een gepassioneerde en fatale liefde tussen hen. De Kirgizische schrijver Tsjingiz Ajtmatov werd in 1938 beroemd met zijn novelle Dzjamilja. Zij is doordrongen van Ajtmatovs filosofie dat ‘de mens alleen doorheen het lijden zijn ware betekenis kan begrijpen’.

Pandora klassiek

Toen in 1900 bij Veen Louis Couperus' (1863-1923) Langs lijnen van geleidelijkheid verscheen, ontstond er opvallend veel opschudding rond de uitgave. Met name de vrouwelijke hoofdpersoon, Cornélie de Retz van Loo, die als vrije vrouw met de jonge kunstenaar Duco het leven en de liefde wenst te beleven, viel in slechte aarde. Het is zeker niet Couperus' beste werk. Hijzelf zag mettertijd ook met gemengde gevoelens op het boek terug en heeft de waarde ervan in de pers sterk gerelativeerd. Deze pocket ontleent de tekst (in oude spelling) aan de Volledige werken van Louis Couperus (Veen); in een uitgebreide verantwoording worden o.m. bronnen, ontstaan en receptie toegelicht.

Jane Eyre (1847), een van de grootste 19de-eeuwse klassiekers en de doorbraak van Charlotte Brontë (1816-1855), mag wellicht een zelfportret genoemd worden. Het ikverhaal van een passionele liefde van Jane voor haar brute meester klinkt misschien wat te melodramatisch voor moderne oren, maar zij was met haar openlijke weigering zich te schikken naar de maatschappelijke normen van haar tijd wel het eerste geëmancipeerde vrouwelijke personage in de Engelse literatuur. Stilistisch en verteltechnisch interessant voor literatuurliefhebbers. Veel meer dan het 19de-eeuwse verhaal, doet de vertaling van M. Foeken- Visser gedateerd aan.

Howards End van E.M. Forster (1879-1970) draait rond het landhuis Howards End en het leven van twee families: de gevoelige, wat excentrieke zusjes Schlegel en de prozaïsche, materialistische familie Wilcox. Margaret Schlegel wordt de tweede vrouw van Henry Wilcox en legt zich neer bij zijn bazige handelswijze, haar zus trekt zich - deels uit reactie tegen het ‘Wilcoxisme’ - het lot aan van Leonard Bast, die door toedoen van de gegoede klasse in het slop is geraakt. Forster werkt het conflict uit tussen ‘het verbeeldingrijke leven en zijn

[p. 466]

“praktische” pendant, tussen hoger streven en verdoemenis door materieel succes’. In 1992 schitterend verfilmd door James Ivory.

De leerschool der liefde is een van de grootste romans van Gustave Flaubert (1821-1880) en een voor zijn tijd stilistisch en romantechnisch revolutionair werk. Het verhaalt de liefde van Frédéric Moreau voor de oudere Madame Arnoux. Ze brengt hem in een mentale impasse, hij laat zich drijven op de stroom van gebeurtenissen zonder nog enig persoonlijk optreden. Hij faalt daardoor op elk vlak. Zijn falen symboliseert het faillissement van de toenmalige bourgeoisie die elk ideaal had verloren. Deze pocket bevat de veelgeprezen vertaling van Hans van Pinxteren en een hanteerbaar notenapparaat.

Zwarte Beertjes

Virginia Andrews kon met haar weliswaar irreële en op gemakkelijke effecten spelende ‘Dollanganger’-serie, waarin een erfeniskwestie aanleiding geeft tot een onvermoede uitbarsting van zeer duister menselijk streven, toch nog heel wat huiver wekken. De ‘Casteel-saga’ is op dezelfde leest geschoeid, met familieverwikkelingen waarin de sprookjesdromen van zuivere en liefhebbende harten in een ijzingwekkende hoeveelheid verschrikkingen vermorzeld worden. Gekonkel van door jaloezie en haat vergiftigde geesten, aangevuld met immoreel geweld, bedrog, laaghartig geintrigeer en welke scandaleuze praktijken dan ook, vind je in: Hemel zonder engelen, De duistere engel, De gevallen engel, Een engel voor het paradijs en De droom van een engel.

Meer schandalen bij Gwen Hunter in Bloedschande. Andermaal roert Hunter in de degoutante familieperikelen van de familie DeLande (zie Bloedverwanten). Haal je hart op aan ‘ziekelijke perversie, even broeierig als de moerassen’ van het Diepe Zuiden. Jazeker.

Op glad ijs is een Lucas Davaport-thriller. John Sandford laat zijn supercop in bijzonder barre omstandigheden opereren. De seriemoordenaar die moet worden gevat, vraagt een ‘doortastende’ aanpak. Absoluut stijlloos, maar het zit allemaal wel goed ineen.

Brian Morrison lees je ook alleen maar voor de actie: de plot van Genadeloos drijft op bloedige beschietingen, genadeloze afrekeningen en wraakgevoelens die tot bovenmenselijke heldhaftigheid leiden. Maar lezen doe je.

Ooievaar

Heksenkringen is het eerste deel in een vierdelige cyclus over de ontwikkeling van een Zweeds stadje sinds het einde van de vorige eeuw. De hoofdpersonen uit dit eerste boek slepen zich doorheen het leven; het zijn echter sterke karakters die zich door de beperkingen van hun sociale positie niet laten knechten. Kerstin Ekman is een van Scandinaviës topauteurs, maar werd hier pas bekend met Zwart water en De dwaas (Leesidee 1995, p. 186 en 447). Heksenkring is een zeer sterke roman, geschreven in een opvallend beeldende stijl.

Toen vorig jaar Koraal aan het einde van de reis (Leesidee 1995, p. 706) van de Noor Erik Fosnes Hansen werd vertaald, was de kritiek zijn opmerkelijke debuut allang vergeten. De valkentoren (debuutprijs in Noorwegen) speelt zich af in de Middeleeuwen. Het is een klassieke vertelling over een jongen die het geïntrigeer van zijn familie, de machtsstrijd om het beheer van het slot Valkenstein en zijn eigen groei naar volwassenheid niet kan dragen. Een zeer zwaarmoedig verhaal, klassiek en sfeervol, origineel en gedurfd van stijl.

Van Paul Scott is het eerste deel van zijn beroemde - in de jaren '80 als televisieserie uitgezonden - vierdelige romancyclus ‘De parel in de kroon’ verschenen: De verboden oever. De cyclus gaat over het tanende Britse koloniale bestuur in India. Daphne Manners, pas uit Engeland overgekomen, valt voor een knappe Indische journalist. De wrevel over hun relatie bij de inspecteur van politie escaleert tijdens de onlusten van 1942: geweld en willekeur heersen alom.

Het eerste deel van Hans Warrens Geheim dagboek werd in 1981 gepubliceerd. Hij startte zijn notities daarvoor in 1942 en in de 11 delen die daarop volgden, is zijn kritische zelfanalyse tot 1978 te volgen. Een dagboekpublicatie van dergelijke omvang en kwaliteit, en de kritische openhartigheid over zijn ontwikkeling zijn enig. Deze pocket (Geheim dagboek 1939-1951) van bij de 700 bladzijden verzamelt de dagboeken van 1942 tot 1951, voorafgegaan door het Natuurdagboek 1939-1940.

Gek veel misdaadauteurs telt het Nederlandse taalgebied niet en al helemaal niet van het niveau van deze dubbeldikke Dutch crime-pocket. René Appel (Gouden Strop 1991) is opgenomen met ‘Vlekkeloos’, een van zijn sombere ontwikkelingen in de menselijke relaties. Een vrouw wordt verliefd op een man met slechte bedoelingen; het wordt haar ondergang. ‘Drift’ van het duo Rood & Rood is een knap geschreven en meeslepende psychologische thriller. Haat, jaloezie, wraakzucht en mentale bruutheid voeren naar een onverwachte climax. De afsluiter, ‘De A van Afbraak’ is van Gerben Hellinga, dateert van 1969 en heeft de tijd goed doorstaan.

Nog ter verstrooiing voor de zomermaanden is er Rinus Ferdinandusse in drievoud: De terugkeer van Rutger Lemming bevat drie romans rond journalist-speurder Lemming en het Amsterdam van de jaren '60: ‘Naakt over de schutting’, ‘Zij droeg die nacht een paars corset’ en ‘De brede rug van de Nederlandse maagd’.

[Jen de Groeve]