Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland). Jaargang 16

[p. 117]

Streektaalschrijvers aan het einde van de negentiende eeuw
door Joop van Loo

Tot nu toe is er nog maar weinig aandacht besteed aan de bijdragen in de streektaal in de Zierikzeesche Nieuwsbode uit de jaren negentig van de 19e eeuw. Wanneer men de betreffende jaargangen doorleest, ontdekt men een groot aantal verhalen van verschillende auteurs, geschreven in de streektaal van Schouwen-Duiveland. Sommige van hen leverden slechts een eenmalige bijdrage. Anderen daarentegen zonden regelmatig artikelen in die geplaatst werden in de rubriek ‘Ingezonden stukken’. Deze verhalen in de streektaal zijn, gezien in het licht van de veranderingen waaraan onze taal en ook onze streektaal onderhevig is van bijzonder grote waarde. Door de verscheidenheid van deze bijdragen is het mogelijk een goed beeld te vormen van de streektaal van Schouwen-Duiveland uit het eind van de vorige eeuw.

Dit artikel wil een kennismaking bieden met deze gevarieerde streektaalschat door een aantal van deze streektaalschrijvers aan het woord te laten. De personen en omstandigheden waarover zij schreven zijn in de vorm van noten nader toegelicht.

Piet van Sterjalland

Op zondag 12 mei 1889 werd het veertigjarig regeringsjubileum van koning Willem III herdacht. Op de 11e, 12e en 13e mei werd vanwege dit heuglijke feit in het hele land uitbundig feestgevierd, zo ook op Sirjansland en Oosterland.

In de Nieuwsbode van 18 mei 1889 lezen we het volgende verslag van de viering te Sirjansland en Oosterland.

Sterjalland, 15 mei 1889

Meneer!

Kiek 'k bin we' geen kranteschriever, mer noe kan 'k toch nie laete, om je wat van 't feest te schrieve. 'k Ao wê al h'oord, dat de meester 'n paer keer nae de burgemeester^1. ewist was, zoodà de jonges^2. zeie: dà zà zeker wat worre, en 'n Zaeturdag aevund waere der sommigste bie mekaore gekomme om over 'n optogt te spreke, zoodà'k wel wist dat er wat zou gebeure, mer dà 't zoo aorig^3. zou weze, nee, mer kiek, dat ao 'k nie durve dienke. Den baes wou ê, da' m'n gienge zitte, mer da wouwe m'n toch nie an, wan dae was al 'n poorte op 't durp en de schooljufvrouw ao de schole 'egroend^4., en de schooljongers mosten om 10 ure op schole weze en om 2 ure goeng^5. den optogt, dan zou je toch ook nie veel zinne in 't werk è?

De kinders krege op schole sukeloademelk, krentekoekjes, 'n appelsiene en een mooi pertret van de Konink. De meester^6. most van ielk kind ééne cent ao, en daevoo wier 'n telefoon^7. an de Konink gestierd om Um te filsisteeren; die telefoon ao de meester op de schole 'ehange, dan kon ieder 't leze. - Jans, m'n wuuf, zei: dienk-je dà de Konink dà ziet? Kunje begriepe! mer wa-blie, dae komt werachtig

1. Burgemeester: Adriaan van der Have, geboren te Ouwerkerk, 27 september 1825, overleden te Oosterland, 1 september 1895, landbouwer. Van 1 september 1853 tot zijn overlijden burgemeester van Oosterland en Sirjansland.

2. Wat betreft de spelling van het zelfstandig naamwoord ‘jongen’ is Piet niet consequent. Hij schrijft jonges, jongens, jongers en joenger.

3. Aorig: aardig, lief, mooi.

4. Groenen: het met groene takken en meien opsieren van straten en huizen.

5. Ook bij het gebruik van de verleden tijdsvorm van de werkwoorden ‘gaan’ en ‘staan’ is Piet niet consequent. ‘M'n gienge’; ‘de optogt goeng’; ‘ds. Siemense stoeng’ en ‘eel de krante gieng vol’.

6. De meester: Batholomeus Brëas, geboren te Wissekerke, 20 april 1847, overleden te Sirjansland, 24 mei 1899. Hij werd bij raadsbesluit van 13 oktober 1877 benoemd tot hoofdonderwijzer tegen een jaarwedde van f 700, -. Hij vestigde zich op 14 november 1877 te Sirjansland, komende uit Werkendam.

7. Telefoon: telegram.

[p. 118]

een telefoon van de Konink verom. Dat de meester dat ook te lezen ieng, begriep je. De schoolkinders waere ook nog nae de burgemeester egae, om 'Um te bedanken; noe die man eit 't wè verdiend, wan ie ao er veel voor over. 's Middags goeng den optogt nae Oosseland; 't was aorig: 2 vlaggedraegers vooruut, dan 15 jongens te paerde en dan 6 groen gemaekte waegens. Op den eesten waeren mensen meê schrepels, sekels enz., dat was de landbouw; op de tweede waegen aolles van de meeë^8.; op den derden de ambachten en op de drie aore waere knipsters^9., groenders^10. en schoolkinders, kiek 'k'ao er klucht van zoo aorig^11..

Toen nae Oosseland, dae stoenge ze op ons te wachten. M'n gienge toen de Konink^12. inaele, die van Nieuwekerke kwam, mer joengen! joengen! da' was een reke^13. aolles bie mekaore. Dominee Siemense^14., dien goeien ouwen man, stoeng mer mee z'n steekje te zwoaien en te groeten. De schoolkinders van Oosseland goenge noe nae de burgemeester mee d'r meesters en de optogt mee de Konink voorop nae Oosseland verom. Dae deur de Kerkstraete, onder de mooie poorte deur achter om de kerke en zoo't durp uut nae de burgemeester mit 'eel dien stoet. De meester van Sterjalland 'ieuw toen nog 'n 'anspraeke^15., om den burgemeester te bedanken en d'r op te wiezen, dà we feest mogte viere, wan' da' m'n zoo lank vreê ao; ie sprak nog al 'eel wat, mer veel zulle 't nie verstaen ê; de burgemeester bedankte voor de eere van 't bezoek, en ie 'oopte, dà we varder plezierig zouwe wezen, mer ordelik; dà' 'ebbe ze verstae wan 't was ordelik 's aevunds zoowel op Oosseland as op Sterjalland.

Toen nae Sterjalland; da' de mensen dae stoenge te kieken nae zoo'n stoet, da' kun je dienke. Wè 10 waegens, 50 paeren en 'k weet nie 'oeveè mensen, 't was aorig. Dae bleve de Oosselanders nog 'n bitje, toen brogte wilder ze 'n endje vort en giengen toen den optogt bedanken. 's Aevunds deeën we 't nog eens dunnetjes over om plezier te maeken, dat kun-je begriepe, mer aolles goeng ordelik 'oor. 'k Doch zoo bie m'n eige: da' za' 'k is an Meneer van de Zierikzeesche Nieuwsbode schrieve, mer ie mo' niet' nae de fouten kieke, wan' 'k bin mer 'n errebeier, mer 't was toch zoo mooi, en zoo aorig en zoo plezierig dat, 'oe 'k er in 't eeste ook tegen opzag om 't te doen, 'k niet laete kon om te schrieve. Mer noe ‘ouw ik op, wan’ anders ging eel je krante nog vol, Meneer den Uutgever.

Uw Dienaer,

PIET.

8. Meeë: meekrap.

9. Knipsters: vrouwen en meisjes die papieren rozen hadden geknipt voor de versiering van het dorp en de praalwagens.

10. Groenders: zie noot 3.

11. Kiek 'k ao er klucht van zoo aorig.: Ik werd er vrolijk van, zo mooi.

12. Hier is sprake van een namaakkoning.

13. Reke: rij.

14. Dominee Siemense: Ds. Pieter Siemense (1817-1897), predikant te Oosterland. Hij diende de Christelijke Gereformeerde gemeente te Oosterland van 11 november 1858 tot aan zijn dood. Ds. Siemense was een eenvoudig en geliefd predikant. In 1859, toen Willem III Schouwen-Duiveland bezocht, stond ds. Siemense eveneens langs de weg, samen met zijn catechisanten. Bij het passeren van de stoet zongen zij de koning de zegenbede uit psalm 139 toe. Het gevolg was dat de stoet stopte en ds. Siemense bij de koning ontboden werd.

15. Anspraeke: toespraak, met het oogmerk de toehoorder tot iets op te wekken of te bewegen.

[p. 119]

Stoffel Bieze en Jilles Krukel

‘Correspondentie’, onder deze titel werd in de krant van donderdag 23 oktober 1890 de volgende aankondiging opgenomen:

Een paar landbouwers uit dit eiland hebben ons meegedeeld, dat zij voornemens zijn in den aanstaanden winter volgens oude gewoonte bij elkaar te komen ‘stoppen’, en dan te bespreken den landbouw en de landbouwers van voorheen en thans. Zij hebben ons gevraagd deze gesprekken in den Nieuwsbode op te nemen. Gaarne hebben wij dit toegestaan en wij geloven ook vele abonné's daarmede geen ondienst te zullen doen.

Het eerste gesprek zal in ons No. van Zaterdag worden opgenomen.

De Directeur-Uitgever J. Waale.

In de Nieuwsbode van zaterdag 25 oktober 1890 vinden we de eerste van een serie van minstens honderd afleveringen, die gedurende twaalf jaar onder de titel ‘SAIMENSPRAIKE TUSSCHEN STOFFEL BIEZE EN JILLES KRUKEL’ zijn verschenen.

Inderdaad bepalen de eerste gesprekken zich, zoals aangekondigd, bij de landbouw, de landbouwers en alles wat daarmee samenhangt. Al spoedig, reeds na enkele afleveringen, begeven zij zich op andere terreinen, o.a. de politiek, zowel plaatselijk als landelijk. In aflevering 4 van zaterdag 24 januari blijkt Haamstede de woonplaats van Stoffel en Jilles te zijn.

Verschijnen de samenspraken de eerste jaren maandelijks, geleidelijk aan worden de tussenpozen groter. Als excuus hiervoor laat de auteur Jilles naar Zierikzee verhuizen. Als gevolg van de slechte verbindingen op het eiland is het niet meer mogelijk elkaar maandelijks te ontmoeten. Donderdag 25 december 1902 verschijnt de honderdste aflevering.

Wie de auteur van Saimenspraiken is geweest, is momenteel nog niet achterhaald. Het zou de directeur-uitgever dhr. J. Waale geweest kunnen zijn.

In aflevering VIII d.d. zaterdag 6 juni 1891 wordt uitvoerig gesproken over de komende verkiezing van de leden van de Tweede Kamer op dinsdag 9 juni 1891. De kamerleden werden gekozen volgens het kiesdistrictenstelsel. Schouwen

[p. 120]

Duiveland vormde samen met Goeree-Overflakkee het hoofdkiesdistrict Zierikzee, dat één van de honderd kamerleden leverde. Stoffel vraagt Jilles om een stemadvies. Hij heeft kennelijk problemen met de manier waarop hij bij de vorige verkiezing zijn stem heeft uitgebracht. Jilles heeft een duidelijke politieke voorkeur. Hij adviseert Stoffel zijn stem uit te brengen op de liberaal J.J. van Kerkwijk.

Ingezonden stukken.

Saimenspraike tusschen Stoffel Bieze en Jilles Krukel VIII

Stoffel. Goeije morge buurt! Noe kom ik is gouw nair je toe om over polletiek te praiten, dair ek nog nooit an edai en porjeu^1. dair ek op eens de geest ekrege om oak an te beginnen.

Jilles. Je wilt toch geen lid van de 2de kaimer worre of menister wel?

Stoffel. Nee Jilles, die gekheid zou ik niet gairn in m'n oor aile, want dair zou ik niet passe, ik komme enkel en alleenig om over die zaike te te praiten. Je mot m'n is raid geve oe of dat op 9 juni in 't vat egote mot worre in wie of m'n motte stemme voor 'n lid van de 2de kaimer. Ik oorde dat het blange niet eender is wie je stemt. De vorige keer kwam Simon^2. bie m'n, en die zeide: Jongen, Stoffel, wil ik je briefje mar invulle, dan bin je zeker dat je 'n brave man zult stemmen.

Jilles. In wat dee je toe? Draoide je die vijnt niet uut de deure?

Stoffel. Uut de deure draoie, Jilles, dat aod ik niet gairu edai, m'n goeije man as je Simon is oare bidden ao over land en volk, in over de stembusse in over de liberale briefjes dat die onleesbair mochte worre, kiek man, m'n air rees d'r van overende, in ik weet zeker dat je oak net edai zou è as ik, je briefje in laite vulle.

Jilles. Lait je noe je briefje weer invulle deur die braove Sieme?

Stoffel. Dair kwam ik juust is over praite, ik geloave dat ik de vorige keer dom eweest è en leelik bie de neuze nome bin, want ik oarde dat op slot van de rekeninge aol die vrome mensen vergete è om voor onze stoffelikke belangen goed te zurgen doch die van der eige zichzelvers in van der neefjes in nichtjes è ze niet vergete.

Jilles. Ho! ho! Stoffel wat slai je noe toch deur, zoo ek je nog nooit oord. ik geloave dat je de geest ekrege eit, dat is zeker nog 'n overschotje van de pienkster dat mit et slechte weer achterwege bleve is?

Stoffel. Nee buurt ik bin mar wat werm eworre omdat ik 'r niet tegen kan as m'n onrechtvairdig beandelt worre. Ik è oare zegge dat die braove mensen ons boeren leelik benaideeld è mit de belastinge op de suuker in dat alleenig omdat ze zels possie^3. è in de Oost, je begriept, ze dochte wel et emde is naider dan de rok.

Jilles. Noe bin 'k toch blie dat je oagen is opegai, eije oak oor zegge wat den liberalen Van Kerkwiek^4. dair voor edain eit?

Stoffel. Dair ek weinig van oort en dat kwam zeker omdat de meeste van de antiliberale partie ware, dat wie m'n laiter ezeit.

Jilles. Noe Stoffel as de anti-liberale zels bekenne dat eur partie niet in den aik andeld è, dan begriep je wel dat 'r 'n zwair luchtje an is, das wair oak want as Kerkwiek z'n eige zoo goed niet ouwen ao dan zou er nog wel meer ebeurd weze. - Die man eit voor onze eilanden altied druk ewerkt, mar je begriept, ie eit oak mar eene stemme op de onderd, in noe mot je weten dat de 99 niet wonder veel op è mit onze eilanden, wel om wat te botten mar niet om te pooten^5..

1. Porjeu, parjeu, parjabel: uitdrukking van verbazing of verwondering.

2. Simon: Hiermee wordt vermoedelijk bedoeld: Simon Bouman, geboren te Noordwelle, 28 november 1813, overleden te Haamstede, 20 maart 1908. Hij was vanaf 1856 ouderling van de Christelijke Gereformeerde gemeente te Haamstede (vanaf 1892 Gereformeerde Kerk). Het ligt voor de hand te vermoeden dat Stoffel het gebed door Bouman heeft horen uitspreken tijdens een politieke vergadering van de Anti-Revolutionairen.

3. Possie: possessie: landbezit, in het bijzonder van overzees gebied.

4. Van Kerkwiek: Jacob Jan van Kerkwijk, geboren te Ouddorp 19 december 1830, overleden te 's-Gravenhage 12 mei 1901, lid van de Tweede Kamer der Staten Generaal van maart 1863 tot mei 1901. Hij behoorde tot de liberalen.
Van Kerkwijk studeerde aan de Koninklijke Akademie te Delft, waar hij in 1852 het diploma voor civiel ingenieur behaalde. Kort na zijn afstuderen kwam hij in dienst bij de Antwerpen-Rotterdamsche Spoorwegmij. Per 1 september 1885 trad hij in dienst bij de Rijkstelegraaf te 's-Gravenhage. In 1866 werd hij benoemd tot ingenieur bij genoemde dienst. In 1869 werd op aandringen van Van Kerkwijk de administratie van de Rijkstelegraaf van Binnenlandse Zaken naar Financiën overgebracht, hetgeen een groot financieel voordeel tengevolge had.
Van Kerkwijk begon zijn politieke loopbaan in 1861 als lid van de Haagse gemeenteraad. In maart 1863 werd hij als opvolger van S.H. Anemaet tot lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal gekozen voor het hoofdkiesdistrict Zierikzee (Goeree-Overflakkee en Schouwen-Duiveland). Mr. Daniël van Eck, liberaal afgevaardigde voor Zeeland schrijft in zijn ‘Politieke Herinnering’ hierover het volgende: ‘Van Van Kerkwijk kan niet gezegd worden dat hij zijn best niet deed om vooruit te komen. Toen Anemaet aftrad, zocht hij hem te vervangen, deed zich door zijn orthodoxe familie op Goeree-Overflakkee aanbevelen als orthodox en door de Zierikzeesche Nieuwsbode, een schendblaadje, als liberaal in Schouwen-Duiveland. De deftige lui in Zeeland waren tegen hem. De mindere klassen, bewerkt door de Zierikzeesche Nieuwsbode, waarin men zegt dat hij aandelen genomen had, voor hem.’
Vele malen heeft hij zich sterk gemaakt voor zijn eigen kiesdistrict en zijn invloed ten dienste daarvan aangewend. Een vaste verbinding tussen Schouwen-Duiveland en de vaste wal was één van zijn politieke stokpaardjes. Op 28 april 1897 kwam, mede door zijn toedoen, de wet tot subsidiëring van de Rotterdamsche Tramweg Mij. tot aanleg van stoomtramlijnen op de Zuidhollandse en Zeeuwse eilanden tot stand. Enige jaren later, op 27 april 1900, werd de tramlijn Zijpe-Zierikzee-Brouwershaven feestelijk in gebruik genomen. Ook het behoud van de arrondissementsrechtbank te Zierikzee was één van zijn wapenfeiten. Door zijn toedoen werd het voorstel tot opheffing met 58 tegen 10 stemmen verworpen. In breder verband heeft hij zeer geijverd voor de herverdeling van de belastingdruk. Ter ere van zijn zeventigste verjaardag op 19 december 1900 ontving Van Kerkwijk een feestalbum met hijbehorende gouden medaille, aangeboden door vele honderden inwoners van Schouwen-Duiveland als bewijs van waardering voor de uitnemende wijze waarop hij van 1863 af de hem toevertrouwde belangen van het hoofdkiesdistrict Zierikzee had behartigd. Deze bevinden zich in het Stadhuis-museum te Zierikzee.
De uitspraak van Van Kerkwijk tot de eerdergenoemde mr. Van Eck: ‘Ik verdien meer dan de advocaten van de grootste praktijk in Den Haag’, toont een andere zijde van Van Kerkwijk. Het bleek dat Van Kerkwijk van ambtenaren en boden van het departement van Binnenlandse Zaken wist te vernemen welke belangen aannemers en concessionarissen bij het departement hadden. Hij wist zich dan bij hen in te dringen en hun belangen, welke meestal grote bedragen beliepen, te behartigen. Op deze wijze kon hij veel geld verdienen.
Uit het voorgaande kan worden vastgesteld dat het vertrouwen van Jilles in de heer Van Kerkwijk gerechtvaardigd is geweest, hoewel volgens de opmerkingen van Van Eck over Van Kerkwijk blijkt dat ook aan hem ‘'n zwair luchtje’ kon zitten.

5. Botten: rooien van veldvruchten (aardappelen, bieten enz.).
Pooten: planten van veldvruchten. Bedoeld wordt: wel om te ontvangen, maar niet om te investeren.

[p. 121]

Jacob Johan van Kerkwijk (1830-1901). (Foto Iconografisch Bureau, 's-Gravenhage)

Stoffel. Dat ek meer oort, maar Jilles zouwe niet gelukkiger weze as ons mar aleel an ons lot overliete en in ons eige sop gair liet koke?

Jilles. Das weer 'n wieze zet van je, as ze dan geen belasting beurde, dan waire m'n d'r goed an toe; dan kun ze voor mien part de spoorwaigen in de 2de spoorboot^6. an de mokereije perzent doe.

Stoffel. Wat dienk je wel buurt van de spoorwaigen, zou dair wat van kunne komme? Ik oarde verlee weke zegge dat onze Notaris ezeit eit dat m'n recht è om 'n spoorwaigen mit z'n toebeooren van de regeringe te eissen, omdat m'n altijd nog schappelik betaild è in nog nooit iets ekrege.

Jilles. Ik dienke dat m'n zoo'n spoorwaigen al gouw zulle kriege, mar 't zal d'r eene van kinderspeelgoed weze.

Stoffel. Zou jie dan dienke dat dair niks van komt?

Jilles. Dat zit nog. As de stemgerechtigden den 9 Juni allemaile trouw nair de stembusse komme, in ze vulle den briefjes in met de naim van J.J. van Kerkwijk, dan is d'r veel kanse dat m'n zoo ietwat kriege, want ik è oord, dat onze ouwe ofgevairdigde inwendig eet is, in as ie weer estemt wordt dat 'n dan ard zal werken voor onze eilanden. Dat doet ie trouwens altied wel, mar dat weete m'n, oe ouwer in de zaiken des te vertrouwder. Zukke ouwe gedienden è direct den draid van aoles beet, in d'r woorden è meer overtuugingskracht; 'n jongen in de leere mot eenige jairen zittinge è eer ze goed mee kunnen praite.

Stoffel. Dus jie dienkt dat meneer Kerkwiek den besten is voor ons belang om te kiezen?

6. Spoor- en bootverbindingen waren aan het eind van de negentiende eeuw zeer actuele zaken. Regelmatig werden vanuit de eilandelijke gemeenschap verzoeken gericht tot de landelijke en provinciale overheid tot uitbreiding en verbetering van de verbindingen van het eiland met de vaste wal.
In maart 1891 gaf de Zeeuwse Spoorboot Mij., nadat provinciale subsidie was toegezegd, opdracht tot de bouw van een tweede boot voor het veer Zierikzee - Katsche Veer - Kortgene. Op 1 maart 1892 werd de proefvaart gehouden.

[p. 122]

Jilles. Den besten? Wel wis en drie. Kerkwiek is 'n eenvoudige goeije man, die geen bluf slait, in die nooit prait om z'n eige te late ooren, mar om te andelen. 't Is 'n onpartiedige man, die niet vraigt voor wie of ie z'n eige inspant, ie werkt voor de mensen, in niet alleenig voor liberalen of anti-liberalen, voor joden of doleerenden, voor klericalen of roamse, in zoo'n man liekent mien. Niet zoo as Sieme zijt ‘ze motte den Eere in de Kaimers brienge.’ Nee Stoffel, den Eere mot mensen in de Kaimers è, die algemeene mensenmin uitoefene, in die voor de stoffelikke belangens van 't Nederlandse volk zurge, geen partieschap mar neuterjaal bluve.

Stoffel. Mar zou je dienke dat de anti-liberalen dat oak niet kunne weze, in zouwe doe?

Jilles. Wel nee, m'n goeije man, dair ek lest zoa veel van oart, dat is voor ulder onmogelijk, want ze bin altied ebonde, den eenen wordt ement deur dezen, in den anderen deur genen geestelikken sef, in dair motte ze d'r eige an ouwe.

Stoffel. Je zou zegge, dan motte ze toch aoltied volgens den Biebel andele.

Jilles. Dat doe ze oak, mar ze passe de teksten wel is verkeerd toe. B.V. meneer eemskerke^7. (oorde ik zegge) eit in Zaandam verteld, dat ie de doadstraffe op de mensen weer toe wil passen, noe zal ie den Biebel eleze è, ‘dat allen, die et zwaird neme, zullen deur het zwaird vergai.’ Kiek zoa ies komt dan in zoo'n man z'n eersens op, in dat wilt ie dan mar in werkinge brienge. Dan meent zoo iemand dat ie de vrieheid bezit om over leven in doad te beschikken, in dat in 'n verlichte 19e eeuwe. Nee Stoffel, zukke idees werke achteruut, nair de treurige tieden van dat lange verleden, toe de mensen as schaipen nair de slagtbank eleid wiere. Je mot die ouwe boeken is leze van de winter as je wat meer tied eit, in dan zal je gouw geneze weze, dan geloaf ik niet dat je ooit meer 'n man zult kieze die altied op de Biebel loapt te kouwen.

Stoffel. As je onkundig bint in die zaiken, wat kuij dan toch veel kwaid doe, al was 't alleenig mar mit je stembiljet in te vullen.

Jilles. Ja das wair, ik oarde gistere meneer Ate^8. zegge dat ie 'n diensdag 'n lid van de 2de Kaimer oore praite ao over de polletiek, in dat die is netjes verteld eit, oe ze vanaf 1848 voor ons land ewerkt è, dat scheen 'n eerlikke man te wezen, die z'n tegenpartie geen enkele keer ekwetst eit. Dat was wat anders as die anti-liberale woordvoerders, zei meneer Ate, die stai in den regel 'n eelen aivend te schelden op d'r tegenpartie, mar deze man gaf, as 'n iets van de anti-liberalen zei, deur geschriften d'r eige woorden ten geoore, zoo as ze dat in de Kaimers ezeit of voorgesteld aode. Meneer Ate aodde nog nooit zoo'n polletieke lezinge oord. Dair waire op die vergaiderienge oak nog anti-liberale, die scheene meneer Smeenge^9., geloaf ik dat die groote spreeker eete, niet goed begrepe te è'n, zoodat in 't leste meester Mulder^10., die neffen de beuze die schoole eit, eel netjes z'n gemoedsbezwairen te kennen gaf, in wees op diengen die ie gezeit adde, mar porjabel, zei meneer Ate, wat vertelde ie aan meester M. op 'n bescheije wiese dat juust die gezegden deur zie'n partij was esproke, in dat ie niet elasterd of elogen ao, mar gaf mit schriftelike bewiezen voor z'n, alles air fien an. In toe kwam er eel wat uut de mouwe, dat niet in 't voordeel van de anti-liberalen was. Kiek, zei meneer Ate, ik wouw wel dat al de partieën zoo eerlik waire, dan zou't mit et regeeren veel beter gai, want die geleerde spreker zeit, dat ze net zoo goed as zullie in steke laite vallen è, in zoo mot et weze.

Stoffel. Zou dien grooten eer niks ezeit è van den 9 juni.

7. Meneer Eemskerke: Mr. Th. Heemskerk, geboren te Amsterdam 20 juli 1852, overleden te Utrecht, 12 juni 1932. Sinds 1888 lid van de Tweede Kamer. Hij behoorde tot de Anti-Revolutionairen. Later werd hij ondermeer minister van Binnenlandse Zaken en Justitie.

8. Meneer Ate: Ate is waarschijnlijk de voornaam van een goede bekende van Stoffel en Jilles. Meneer is mogelijk schertsend bedoeld.

9. Smeenge: H. Smeenge, liberaal lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal voor het hoofdkiesdistrict Assen.

10. Meester Mulder: David Mulder, geboren te Zierikzee 16 augustus 1849, overleden te Zierikzee 31 maart 1934, van 1881 tot 1920 hoofdonderwijzer aan de Christelijke School te Zierikzee, toen nog gevestigd naast de Gasthuiskerk (‘De Beuze’). Mulder was een prominent lid van de Anti-Revolutionaire partij en trad regelmatig in debat met tegenstanders tijdens openbare politieke bijeenkomsten.

[p. 123]

Jilles. Ja Stoffel, meneer Ate zeit, dat ie vooral de kiezers anspoorde om overal 'n liberalen te kiezen, dan zal de spoorwaigen gauw van Zurkzee uutrie. Ja, die meneer eit oak nog ezeit, dat m'n dan waarschienlik onbelaste suuker, zeepe en zout zulle kriege, in dat de rieke lui dan 'n bitje meer zulle motte betaile voor de erme zielen.

Stoffel. Noe weet ik beter as de vorige keer wie ik stemme mot. Ik oope, dat geen mens buuten joe weet, dat de vorige keer mien briefje zoo verkeerd eweest eit.

Jilles. Ja, dair eit die meneer Smeenge het oak nog over aod, dat de anti-liberalen de vorige verkiezinge zoo elogen è om de liberalen d'r onder te kriegen, ie zei oak nog dat de heer Schaipman^11. (dat is die van de twee borrels, 'n rejaale vint) laiter dat verweeten is, in dat die dairop antwoordde: Noe ja, in de verkiezingsdaigen doet ieder zoa iets dat niet in den aik is.

Stoffel. Ik bin blie da'k is an ekomme bin, noe gai'k nair uus in direct m'n briefje invulle mit den naim van J.J. VAN KERKWIJK.

Jilles. In as Simon noe komt.

Stoffel. Dat oop ik niet, want dan was ik in stait om de vijnt met z'n oore an de muure te spiekeren in te laiten bidden tot de spieker vrot was.

Noe Jilles, bedankje oor. Gegroet!

In aflevering IX van zaterdag 4 juli maken Stoffel en Jilles melding van een liberale overwinning. Het coalitiekabinet van Anti-Revolutionairen en Rooms-Katholieken onder leiding van baron Mackay werd opgevolgd door het liberale kabinet Van Tienhoven-Tale van Poortvliet. Stoffel en Jilles spreken de hoop uit dat de liberalen ‘zulle toone dat ze kunne regeere’.

Na bestudering van de ‘Saimenspraiken’ van Stoffel en Jilles lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat de auteur de streektaal zelf niet volledig beheerste of zich onvoldoende heeft bezig gehouden met een zo correct mogelijke weergave van de streektaal. Teveel woorden, zoals ‘liberale’, ‘meeste’, ‘maar’, ‘wel’, ‘voor’ enz. welke normaal in de streektaal worden uitgesproken als ‘lieberaole’, ‘mêêste’, ‘mà’ of ‘màr’, ‘wè’, ‘vó’ of ‘vôô’ enz. worden in het Nederlands geschreven. Wat verder opvalt is het gebruik van de tweeklank ‘ai’ in b.v. ‘saimenspraik’ of ‘dair’.

11. Schaipman: Dr. H.J.A. Schaapman, Rooms-katholiek lid van de Tweede Kamer voor het hoofdkiesdistrict Breda; talentvol afgevaardigde van de democratisch gezinde richting; eerste Rooms-katholieke geestelijke die in de volksvertegenwoordiging zitting kreeg.

[p. 125]

Stoffel

In de Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland), jaargang 12, 1988 p. 98-99, in het artikel over de kermissen op Schouwen-Duiveland, is Stoffel eerder aan het woord geweest. In dat artikel geeft hij een verslag van zijn bezoek aan de Zierikzeese kermis.

Uit zijn ingezonden stukken blijkt dat Stoffel graag uitgaat. Hier volgen enkele verslagen van zijn bezoeken aan de sociëteit ‘Ons Genoegen’, die op donderdag 9 april 1891 haar deuren opende voor het publiek vanwege ‘Het Panorama’ met ‘fijne photografiën en kleurige lichteffecten met een voorstelling over Parijs en de Parijse tentoonstelling^1.’.

Zierikzee. rechts met lichtbak boven de deur sociëteit ‘Ons Genoegen’ (Poststraat).
(Collectie C.P. Pols.)

In een redactioneel bericht d.d. 16 april 1891 wordt melding gemaakt van de grote publieke belangstelling voor ‘Het Panorama’ en wordt de verwachting uitgesproken dat ook de voorstellingen over vreemde landen zoals Amerika, Italië, Palestina en Egypte veel publiek zullen trekken.

Stoffels verslag van zaterdag 11 april 1891:

Schouwen, April '91.

Meneer de Redacteur!

Je ken mien en je weet as ik wat ebbe gezie of ondervonde, dan vraeg ik nog al is of je dat wil opneme. Noe ek gisteren aevend een grapje mit men vrouwe gead (mar dat ek wel is meer), da'k je is wil vertelle.

1. Het panorama was een cirkelvormig kabinet waarin een aantal stereokijkers waren gemonteerd. De stereokijker kan gezien worden als de voorloper van de tegenwoordig nog steeds populaire “viewmaster”. Door middel van een stereokijker wordt de illusie van dieptewaarneming gecreëerd doordat twee, qua standpunt van elkaar verschillende, foto 's samenvallen.

[p. 126]

Gistere was ik naer de stad ewist, om wat te verkoapen, want om te kaopen is 't tegenwoordig nie meer noadig. - Ik komme tuus en zegge tegen mien Janna, noe zal je zeker edocht ebbe dak altied in Zurrikzee eweest bin, né men lieve ziele! Ik bin naer Paries geweest. - Je zal begriepe, meneer, wat ze daer van opkeek. - Naer Paries, jie, moeder mens alleen, en noe altuus, dat kan niet Stoffel. - Toe gong ik ze vertelle da'k bie Potappel krentekoekjes kocht en daer over de deure bie de Verfer^2. zag ange groate papieren mit Poranoo of zoo wat, ik weet et nie meer en dat je daar Paries kon zie. Potappel, die zeide mien dat je daer de heele boel van Paries kon zie voor een kwartje. Noe begriep je, Janna! dat ad ik er wel voor over en ik docht: ik gae der in. En waerlik, ik zag net zoo goed Paries as of ik der in was, je ziet de eeren en daomes erm den erm kuire; je ziet den yffelschen toren, net zoo wat as die van Baobel, je ziet mooie kerken, vaerten, en overal pavilloenen, veel, een boel volk, nog meer as bie ons op durp as de dominé zien afscheid preekt. - Ik zat te draeijen op mien bankje en aolles draide en toe docht ik oak om joe; ik docht as Janna dat noe toch is wist dat ik in Paries bin, want ik zag aolles net zoa levendig as dat ik onze bigge op kot zie. - Toe da'k weg gong, vroeg ik an die meneer, die daer an de deure stong, is dat de aore weke weer zoa? Nee man, zeit ie, dan ei je Zwitserland, dan kan je daer nae toe, en toe ik an mien Janna beloofde, dat willie dan saeme zouwe gae, toe zeide ze, noe ik gae mit je mee en ik za vraege an de nichte van Jootje buure, die mit de zeune van Klaos is etrouwd of ze mit Wullemientje en der Bram oak mee gaet.

Noe, meneer! ik schrief je wel is naeder.

STOFFEL.

In de daaropvolgende weken verhaalt Stoffel steeds van zijn bezoekjes aan ‘Het Panorama’.

Het verslag van 4 mei 1891.

Schouwen, 4 mei 1891

Meneer de Redacteur,

Oe of ik noe eigelijk mot beginne, kiek dat weet ik nie. Jie eit die beschrievingje van dat Joodsche land en Egipte zoo mooi gedae da'k mit mien vrouwe dolligheid kreeg om nog is naar dat Pajorama te gae kieke. En ik at toch ezeit da'k et nie meer dee.

Gistere middag ielde ze nie op of we moste nog is gae naer Itali en Rome en dan zou de meester mee gai. 't Was goed weêr en wullie liepe mit zen drieën.

Men kwamme in de stad en gonge toe naer de Verfer, mar de man in de deure zei: Stoffel! dat treft je slecht, mar ik heb het goed, 't is binne vol en der wachte nog wel 40 menschen. Gaat zoo lang naar binnen’. Ik zegge tegen de meester, wille wullie dan sint is ergens anders gae kieke en toe binne me gegae naer Bordier^3.. Daer ei je oak al zoo'n koffiekanne op de toag, daer bier uut komt, je zit daer oak goed en je heit daer een mooi gezigt op d'ouwe aevend. Parju meneer! wat loape der Zondags een boel mensen kuijere en dat geloave ik dat oallemaele eeren en doames bin; ten minste zoa van boven op te zie^4.. Toe most ik nog even een kleine booschap doe die je 't beste zelvers kan doe, en toe gieng ik naer een oekje daer een kasje in stong (de meester zeide dat was een biechtstoel), in mien

2. Verfer: Verwer, Lodewijk Isodorus, geboren 5 juli 1845 te Sneek, overleden 17 februari 1912 te Zierikzee. Eigenaar van de sociëteit ‘Ons Genoegen’ te Zierikzee, Poststraat C 108 (thans nr. 11).

3. Bordier: Boudier, Hendrikus Cornelis, geboren 20 oktober 1840 te Zierikzee, overleden 24 januari 1894 te Zierikzee. Eigenaar van de sociëteit ‘Concordia’ te Zierikzee, Appelmarkt B 2 (thans nr. 13).

4. Waarschijnlijk zaten zij op de eerste verdieping of het kleine (eerste) dakterras van ‘Concordia’.

[p. 127]

vrouwe wilde mee, mar ik aelde dat deurtje ope en ik zei nee vrouwe, ier voel ik nattigheit. Noe dat was afgeloape en toe gienge wullie aolemaele naer Verfer en toe was der wat ruumte gekomme. Wullie gonge zitte en toe gienge we op onze stoelen naer Itali. Mar da's oak een mooije reize; watte mooije plekken, watte bergen, watte huuzen en dan die spiewende berg, die noe in de ruste was. Ik en men vrouwe stonde wat te kieken van dat Vattekan ('t is Vaticaan zie de meester, want 't is der alles behalve vet, daar woont de Paus) mar ik è de Paus nie ezie, veel minder esproke. Mar kiek, kiek 't was oalles prachtig mooi en wairlik 't is niet te verwonderen dat dat Pajorama zoo veel eit te doen.

Toe 'k weg gieng, toe zij die meneer! Nu Stoffel nu gaan we de Rijn op, hoor. Noe, ik zegge dair wordt et goed weêr voor en Riensche wien, daer ou ik en men vrouwe wel van, maar willie menschen zie ze niet dikkels. De meneer lachtte en zei: ‘ik zie je nog wel eens’, maar dat ek noe nog nie beloofd, mar je kant nog niet wete, é meneer, want 't is net as mit de poesjes, as ze eenmaal de smaeke beet ebbe, kunne ze der nie afbluuve.

Noe, meneer! de groetenisse; as ik in de stad komme, brieng ik wat vleugeleitjes voor je meê oar!

STOFFEL.

Bij het lezen van de ingezonden stukken van Stoffel komt men tot de conclusie dat ook hij moeite heeft met een consequente spelling. Mogelijk heeft ook het zetduiveltje een rol gespeeld. Bijvoorbeeld verkoapen en kaopen; willie en wullie; gae en gai; daer en dair; waer en wairlik.

Kees en Gerrit

In de Zierikzeesche Nieuwsbode van 18 juli 1891 verscheen het volgende ingezonden stuk naar aanleiding van het redactioneel verslag van een vergadering van de Liberale kiesvereniging, gehouden op 8 juli 1891 en de op 21 juli 1891 te houden gemeenteraadsverkiezing. Tijdens deze vergadering was gebleken dat er verschil van mening was over de kandidaatstelling van twee vooraanstaande liberalen.

De schrijver van het ingezonden stuk had daar zo zijn eigen visie op:

Een afgeluisterd gesprek in het Achterommetje^1., tusschen KEES en GERRIT, naar aanleiding van de aanstaande Verkiezing^2. voor leden in den Gemeenteraad.

Kees. Wel Gerrit, ei jie 't oak eleeze in de Nieuwsbode, dat ze 't air op die Lieberoale Kiesvereeniginge nie zeens bin geweest; ze zitte daer anders zoa een-

1. Achterommetje: Sint Domusstraat

2. De verkiezing werd op dinsdag 21 juli 1891 gehouden.

[p. 128]

drachtelijk te saeme, in ze binnet over die zaekjes vrie wel eens

Gerrit. Warachtig ek dat eleeze, net zoa goed as jie.

Kees. Akket goed begrepen è, dan woue ze der 'n paer uutknikkere.

Gerrit. Dat èk oa zo begrepe.

Kees. Mar jie eit van die zaeken meer verstand as ik, omdat jie op joe maniere de boel nog al een beetje bie oat; zeg zoue daer noe bepaelde goeie reden voor bestae?

Gerrit. Da gloak wè, te minsten ik è dat stikje in de bode mit attensie eleeze, in dae kom bie, dak juust 'n paer èèren op de Koaie^3. mit menkoare oarde praete, die daerover doende waere, in die 'k gloave, dat 't juuste bie de kop oade.

Kees. Wat zoue ze tegen die twèè noe eindelijk è?

Gerrit. Den èènen noeme ze 'n dwarskieker^4., in den anderen 'n antielieberoal^5..

Jhr. ir. Cornelis Charles Theophilus Six (1854-1944)
(Foto Iconografisch Bureau, 's-Gravenhage.)

Kees. Maar wat dienkt jie der noe eindelik van?

Gerrit. Ik gloave voor mien, dat ze 't beste deëe dien dwarskieker der in te laeten, in den anderen deruut te knikkeren.

Kees. Waerom den èènen niet in den anderen wel; ze schrieve toch oallebeie jonkeer voor der naem?

Gerrit. Das waer, mar die ku je oallebeie nie over èène kamme scheere; oalle jonkeers dienke nie eender; dat dien dwarskieker oak jonkeer schrieft, dat kan ie nie

3. Koaie: kade, bedoeld wordt de Nieuwe Haven.

4. Dwarskieker: spion; verklikker. Hiermee wordt bedoeld jhr. Adrianus Cornelis Röell, geboren 8 augustus 1852 te Tholen, overleden 1 december 1900 te Zierikzee, betaalmeester, ontvanger der registratie, liberaal, lid van de gemeenteraad van Zierikzee van 1890-1893.

5. Met de antieliberoal wordt bedoeld jhr. ir. Cornelis Charles Theophilus Six, geboren te Utrecht 20 maart 1854, overleden te 's-Gravenhage 22 januari 1944, ingenieur bij de Provinciale Waterstaat te Zierikzee van 1 januari 1882 tot januari 1892, lid van de gemeenteraad van Zierikzee van 1886-1891, intendant van het Koninklijk paleis te Amsterdam, kamerheer in buitengewone dienst van Kon. Wilhelmina. Hij had het lidmaatschap van de Liberale Kiesvereniging opgezegd.

[p. 129]

ellepe; dat komt omdat zen voader 't oak was, in dan is zen zeune dat van zelvers oak; mar tis ander een vent, die oal zen leeven getoand eit de lieberoale weg op te willen; in wat noe zen dwarskiekerie betreft, dat ei niks om 't lief; ie eit 'n èèd edae dat 'n de boel niet verklappe mag, in dat 'n oales wat 'n weet stilletjes tuus mo laete, in daer niks van mee mag brienge naer Statuus. Je zou Notarissen dan oak wè dwarskiekers kunne noeme, die zou je dan oak nie in den Raed motte è, mar die stae net zoa goed onder 'n èèd as den anderen; je begriept dat gae nie op; 't is toch al karwei genog, om de zoa dertiene bie menkoare te kriege; as je oal die soort mensen der uut wou oue, dan zou je agou je toevlucht motte zoeke bie den langen Joannes of Frans de Kuuper, in dat zou toch oak niet klienke. Mar dien anderen jonkeer, dat is zooas ze dat noeme 'n arristrokoat^6., die, assen op 't kussen zit, nooit zal laete, om kleine tractementjes van kleine Ambtenaertjes nog een beetje kleiner te maeken, in groate tractementen van volk van ullie slag nog groater; die in èèn woord den burgerman der altied onder wil oue.

Kees. Wat voor verschil is ter noe eindelijk tussen 'n jonkeer in 'n gewone meneer? der.... is ommers oak in twee stikken.

Gerrit. Je mot nie plat worre Kees, anders scheik er uut, laete willie noe oak ernstig bluuve; 't juuste verschil weet ik presies nie, mar dat er verschil bestaet, dat mo wèl; ze schiene bie 'n gewoon burgerman nog altied een schreefje voor t' hen.

Kees. Mar ak de bode goed eleezen è, dan bin der weinig voor uut durve komme, zooas je dat noe uut leit; ze moste zoo'n vent daer noe is goed besproken è, in van regts in links bekeke, in bie zen air of liever bie zen kop gepakt, zoo as dat èèrtje wou, je weet wè wiek mèène, dat èèrtje dat nog al is dikkel op kittink spriengt^7..

Gerrit. Daer ei je wel 'n beetje gliek in, mar bie een beetje naedienken, mot ons dat niks verwondere; dat kun je wel doe in Amsterdam en in ander groate plekken, mar nie in Surriksee, daer de mensen benauwd bin van der eige schaeduw, in daer den èènen van den anderen te veel afhangt; daer waere der op dat oagenblik genoeg, die ies konne zegge, ma ze doste niet; der waster mar èèn, daer 't zoa bie zat te broeien, dat er wat uut most, in die eit dan oak wat e zeit, mar nog nie genog. Geloaf men Kees, as er bievoorbeeld 'n schoolmeester (ik pak er noe zoo mar is èèn bie de kop) tarte gad at, om zoa ies te doen, dan zou 'n deur zoa iemand, as die tin zen macht at, mit twee honderd vuuftig in plaes van mit vier honderd vuuftig gulden naer uus gestiert worre.

Kees. Ik è oak nog eleeze dat er èèn op de Vergaederienge was, die dien arristrokoaet nie erg luste, mar die zei dat 'n eindelek onmisbaer was, omdat'n den èènigsten is in de Raed, die, wat zoo noadig is, den arsitekt^8. kontroleere kan.

Gerrit. Dat ek oak eleeze, mar groater gekheid ek nooit verkocht ezie, want as dat waer is, dat ie in die zaek den èènigsten is, dan at'n dat bestek van d'aeven beter motte naegae, in dan at'n bepaeld motte wete, dat die plekke, waer ze die scheitsmure zette, daervoor in tgèèl niet edeugd eit, in dan was die besteeding anders afeloape; noe 'n dat nie edaen eit, eit'n weer enkele duuzende guldens nae zen moer golpe, die ik in jie in 'n ander kunne betaele^9.. Nèè, zo mooi kunne ze nie praete, daer deug niks an èèl die vint, daer is geen reuk of smaek an, ie mot er uut, daer elpt niks an.

Kees. Jie bint goed op d'oagte, mar zou jie dienke, dat dat noe ies geve za; al dienke wullie der noe zoo over, daerom wete oal de kiezers dat nog nie; in dan komter nog wat bie, wie motje voor zoa iemand in de plekke stelle?

6. Arristokoat: zie noot 5.

7. Dat èèrtje dat nogal is op de kittink spriengt: Mr. Abraham Jacobus Frederik Fokker, geboren te Zierikzee 5 augustus 1857, overleden te Zierikzee 6 maart 1929, advocaat en procureur, vanaf 1910 ambachtsheer van Rengerskerke, Zuidland en Craijenstein (bij Sliedrecht), liberaal, lid van de gemeenteraad van Zierikzee en later wethouder, voorzitter van het bestuur der Visserijen op de Schelde en Zeeuwse stromen, voorzitter van het Waterschap Schouwen, burgemeester van Zierikzee van 1916-1926, lid van de Eerste Kamer.
Mr. Fokker had er tijdens de vergadering van de Liberale Kiesvereniging voor gepleit dat de kwaliteiten van gemeenteraadsleden openlijk besproken dienden te worden: ‘In Amsterdam, Rotterdam en Den Haag worden de gemeenteraadsleden in openbare vergaderingen openlijk besproken en van alle kanten bekeken, nadat men ze bij den kop heeft gepakt, waarom hier dan niet hetzelfde gedaan?’

8. Den Arsitekt: Matthieu Couvee, geboren 25 april 1825 te Leiden, overleden 15 januari 1914 te Zierikzee, gemeentebouwmeester, ontwerper van het bestek tot demping van de Oude Haven tot en met het Kraanplein.

9. Op 21 oktober 1890 besloot de gemeenteraad van Zierikzee de Oude Haven tot en met het Kraanplein te dempen. Raadslid Fokker protesteerde tegen het feit dat demping van de Oude Haven niet in de begroting was opgenomen. De kwaliteit van de kademuren en de afsluitmuur van de eerste demping ter hoogte van de muziektent was zo slecht dat gevaar voor instorting niet denkbeeldig was.
De kosten voor herstel van de muren werden op f 41.000, - geraamd, terwijl demping circa f 30.000, - zou kosten. Bij demping vervielen tevens de jaarlijkse kosten van onderhoud. De gemeentebouwmeester kreeg opdracht het bestek te maken. Op maandag 9 maart 1891 vond de openbare aanbesteding plaats. Het werk werd voor een bedrag van f 31.460, - aan de fa. W.H. Smets te Hardinxveld gegund. Gedurende de uitvoering deden zich verschillende problemen voor, waardoor de kosten hoger dreigden te worden. De gemeente hield de aannemer voor dat de extra kosten voor zijn rekening kwamen.

[p. 130]

Gerrit. Laet dat mar an de Nieuwsbode over; die za wel enkelde naemen noeme, in die joe dan den besten toeliekent, die stem je; dat zak oak doe; jeit ommers wel een stembriefje ekrege?

Zierikzee. Gezicht op de scheidsmuur van het eerste gedeelte van de demping van de Oude Haven, ca. 1890.
(Collectie Streekarchivariaat Schouwen-Duiveland en Sint Philipsland. Zierikzee.)

Kees. Jawel; men wuuf begreep al nie, net zo min als ik, wat of dat beteikent, da'k men nommer most ontouwe.

Gerrit. Dat begreep ik in 't eeste oak nie, mar onderlest toe 'k bie Buuze in de wienkel was, die zei men: och Gerrit nieuwe eeren, nieuwe wetten; jeit in kort ekrege 'n nieuwe Burgemeester, 'n nieuwe Secretoaris, nieuwe Ambtenaers op Statuus, in ik weet al nie wat; oal 't ouwe gaet verbie, in je mot je ma kontenteere^10. mit de kost, die ze je opscheppe, al is et mar een erfenisse; mar 't is 'n kleintje, je mot dat nommertje noe mar ontouwe, in dat zei je dan an de Burgmeester as je je briefje in de busse steekt.

Kees. Mar das waer oak, noe bin der nog twee jonkeers, die af motte tree, in die men in 't gèèl nog nier besproken è, wat dienkt je daervan?

Gerrit. Jonkeers, oe ist noe mit je? meneeren, mèèn je; joa, die binne bovenst; dae mankeert niks an; afein, je weet er noe oales van; wel te rusten Kees!

10. Kontenteere: tevreden zijn, genoegen nemen met.

[p. 131]

Na het lezen en bestuderen van de voorgaande streektaalschrijvers kan men constateren dat ze op verschillende punten overeenkomen en verschillen.

Een consequente spelling blijkt voor de meeste van hen een probleem te vormen, hetgeen inherent is aan het weergeven van spreektaal.

Op grond van hun onderwerpskeuze kunnen ze worden onderverdeeld in een tweetal categorieën.

In de eerste categorie vallen Piet van Sterjalland en Stoffel. Zij benutten de rubriek ‘ingezonden stukken’ om te schrijven over de plezierige en feestelijke kanten van het leven. Het zijn alledaagse observaties, die juist doordat ze in de streektaal geschreven zijn een duidelijk beeld oproepen van het leven op Schouwen Duiveland van een eeuw geleden.

Een duidelijk andere categorie vormen de ‘Saimenspraiken van Stoffel Bieze en Jilles Krukel’. In deze stukken worden maatschappelijke en politieke zaken onder de aandacht gebracht. Niet zelden wordt er een duidelijk politiek standpunt gepropageerd, geheel in de lijn van de redactie van het blad. Het lijkt niet vergezocht om te veronderstellen dat de auteur van de ‘saimenspraiken’ de streektaal gebruikte

[p. 132]

om daarmee het vertrouwen van de lezers te winnen. Dat het de bedoeling van de schrijver was de lezers van zijn standpunt te overtuigen blijkt ook uit de keuze voor de dialoogvorm. Het verleent zijn bijdrage een schijnbare objectiviteit: In de bijdrage hierboven laat de aanvankelijk sceptische Stoffel zich overtuigen door de argumenten van Jilles en aan het eind van verkondigen zij een eensluidende mening. Het mag duidelijk zijn dat ook de auteur van het ‘afgeluisterde gesprek tussen Kees en Gerrit’ een zelfde politieke beïnvloeding nastreefde en zich daarbij ook van dezelfde middelen (streektaal en dialoogvorm) bediende.

Men zou zich af kunnen vragen of Stoffel en Stoffel Bieze één en dezelfde persoon was. Kennelijk heerste hierover ook in de tijd van de beide Stoffels onduidelijkheid. Aan het slot van een ingezonden stuk d.d. 16-6-1892 ziet Stoffel zich genoodzaakt zijn lezers erop te wijzen dat zij hem niet met Stoffel Bieze mogen verwarren.

Bronnen en literatuur

Streekarchivariaat Schouwen-Duiveland en Sint Philipsland, Zierikzee:

Archieven Gemeente Zierikzee; jaarverslagen 1888-1892; notulen van de vergaderingen van de gemeenteraad 1889-1891; correspondentie 1888-1892; bevolkingsregisters. Zierikzeesche Nieuwsbode 1889-1892.

Castoretpollux, Schetsen uit de Tweede Kamer, 1881.

A.P. Crom e.a. (red.), Anderhalve eeuw Gereformeerden in Stad en Land, deel 2, Zeeland, Kampen, 1984.

Encyclopedie van Zeeland, 3 delen, Middelburg, 1982, 1984.

C.L. van Es van der Have, Bijdrage tot de Genealogie van het geslacht Van der Have, Puttershoek 1973.

Ha. C.M. Ghijsen, Woordenboek der Zeeuwsche Dialecten, Den Haag, z.j.

F. Netscher, In en om de Tweede Kamer; schetsen, 1889.

Nederland's Adelsboek, 77e jrg. 1986.

Nieuw Nederlandsch Biografisch woordenboek, Leiden, deel I (1911), deel II (1912) en deel IV (1924).

C.P. Pols, Sirjansland in oude ansichten, Zaltbommel, 1977.

P.G.J. van Sterkenburg, Een Glossarium van Zeventiende-eeuws Nederlands, 2e druk, Groningen, 1977.

C.A. Tamse, ‘Memoires van een Enfant Terrible, Politieke herinneringen van de Zeeuwse Liberale afgevaardigde mr. Daniël van Eck aan vijfendertig jaar Kamerlidmaatschap 1849-1884.’ in: Archief 1975 Mededelingen van het Kon. Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen.

J. Verdam, Middelnederlandsch Handwoordenboek, 's Gravenhage, 1976, onveranderde herdruk en gedeeltelijke bewerkt door G.H. Ebbinge Wubben.

A. de Vin, Het Dialect van Schouwen-Duiveland, Grammatica en Historie, Assen, 1953.

(P.D. de Vos), Gids voor Zierikzee en omstreken, Zierikzee, 1896.

W.J. van Welderen baron Rengers, Schets eener parlementaire geschiedenis van Nederland sedert 1849, 's Gravenhage, 1889-1893.

J. Wesseling, De Afscheiding van 1834 in Zeeland, 1834-1869, deel II, Walcheren, Schouwen-Duiveland, Tholen en Sint Philipsland, Barneveld, 1989.